Soms maken technische ontwikkelingen het moge-lijk dat een jaren durende impasse wordt doorbro-ken. De ontwikkeling van de tunnelboortechnologieis hiervan een goed voorbeeld. Na de aanleg van demetro Oostlijn in de jaren zeventig van de vorigeeeuw in Amsterdam stagneerde de verdere uitbouwvan het metronet in de binnenstad. Dit had alles temaken met de hinder en overlast die de bouw van deOostlijn vanaf het maaiveld veroorzaakte.Toeneindjarentachtigdetunnelboortechnologiein-zetbaar bleek in zachte bodem en hoge grondwater-standen, was dat het startsein voor de Noord/Zuid-lijn. In de periode van 1989 tot 1994 zijn diversestudies verricht. Zowel de vervoerskundige aspectenals ook de haalbaarheid van het boren van baanvak-tunnels in de binnenstad van Amsterdam zijn in diefase uitgebreid aan de orde gekomen. De conclusiesvan die studies waren duidelijk: Amsterdam heeft deNoord/Zuidlijn nodig om in de toekomst bereikbaarteblijvenenhetborenvandebaanvaktunnelsinAm-sterdam is haalbaar.In 1994 start daarom het project Noord/Zuidlijn envoor allen die daarbij betrokken zijn breekt een meerdan interessante tijd aan. De uitdagingen zijn legio.De haalbaarheid moet worden vertaald in maak-baarheid en daarbij komen zaken als risicoreductie,omgevingsaspecten en communicatie nadrukkelijkom de hoek kijken. Het is veel meer dan alleen eenontwerpopgave. Veel bijzondere zaken zijn de afge-lopenjarenontwikkeldeninditnummervanCementkunt u daar uitgebreid kennis van nemen.Een paar zaken wil ik u noemen, omdat zij bij uitsteklaten zien wat het betekent om een groot infrastruc-tuurproject als de Noord/Zuidlijn in een historischestedelijke omgeving te realiseren. De stad moet ge-schikt worden gemaakt om te kunnen bouwen. Datgeschikt maken van de stad betekent het cre?ren vanruimte door onder meer het bouwen van platformsin de grachten, het verleggen van kabels en leidin-gen en het herschikken van de openbare ruimte:kortom vele activiteiten met een tijdelijk karakter.Voor het ontwerp was het reduceren van de risico's,tot een acceptabel niveau, een belangrijke opgave.Voor het ondergronds aanleggen van de baanvak-tunnels moet echter wel een prijs worden betaald:diepe stations en het inzetten van tunnelboorma-chines in een omgeving die op palen staat. Met nameten aanzien van dit laatste was nog onvoldoende er-varing voorhanden. Dit heeft het zogenoemde`design by testing' opgeleverd. Daarnaast is, om tevoorkomen dat er onherstelbare schade aan de stadontstaat, elk gebouw langs het project zorgvuldigge?nspecteerd en worden eventuele bewegingentijdens de bouw nauwkeurig geregistreerd met eenomvangrijk monitoringsysteem.Het is duidelijk dat de ingenieur van vandaag bij eencomplex project als de Noord/Zuidlijn een groteremaatschappelijke verantwoordelijkheid heeft dan inhet verleden. Dat maakt ons vak aantrekkelijk en ikben blij dat ik ook door middel van de leerstoel on-dergronds bouwen aan de Technische UniversiteitDelft de opgedane kennis en ervaring kan overdra-gen op nieuwe generaties ingenieurs. prof.ir. Johan W. Boschalgemeen bouwmanagerProjectbureau Noord/Zuidlijn*)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pInfras tr uc tuurcement 2004 2 5Realisatie Noord/Zuidlijn AmsterdamMEER DAN ALLEENEEN BOUWOPGAVE*) Het projectbureau N/Zlijn is een afdeling van de dienst Infrastructuur Verkeeren Vervoer van de Gemeente Amsterdam