C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2005 542Na zijn studie aan de Ecole desBeaux Arts in Parijs ontpopte Au-guste Perret zich als een modernearchitect die geloofde in het nieu-we gewapend beton. Als eerstezag hij de mogelijkheid om drageren inbouw te scheiden. `Le planlibre' deed daarmee z'n intrede. Inhet genoemde appartementenge-bouw aan de Rue Franklin was dekolommenstructuur met de grotevloervelden de drager en de beton-nen buitengevels werden bekleedmet geprefabriceerde betonele-menten. Passend in de tijd werdende gevelplaten voorzien van eenArt Nouveau-achtige versieringmet keramisch materiaal in blad-motief.Het appartementengebouw aan deRue Franklin maakte grote indrukop de jonge Zwitser Jeanneret (delatere Le Corbusier) die vervolgenskorte tijd in dienst is geweest bijde Gebroeders Perret en zichdaar heeft verdiept in het gewa-pend beton.Het gebouw aan de Rue Frank-lin vormde de eersteling vaneen trend naar betonnen ap-partementencomplexen met groteramen in de gevels en zuivere,frisse interieurs.B e k e n d e w e r k e n v a nP e r r e tHet zijn er heel wat, vari?rendvan woningbouw, villa's, hoog-bouw, industriebouw, congresge-bouwen (foto 1) en kerken. Maarde kerk in Le Raincy is misschienwel zijn bekendste gebouw ge-worden. De kerk is opgerichtnaar aanleiding van het feit datParijse taxichauffeurs in 1914de Duitsers met hun auto's heb-ben getracht tegen te houden inLe Raincy toen die Parijs wildenbezetten. De kerk werd kort na`La Grande Guerre' gebouwd enin 1923 ingewijd. Hier wordt hel-der tot uitdrukking gebracht hoebevrijdend gewapend beton kanzijn. In het interieur is alles licht,uitgebalanceerd en het tongewelfDe betonconstructies van Auguste Perret:"La Po?tique du B?ton"Het is dit jaar iets meer dan honderd jaar geleden dat het eerste in gewapendbeton uitgevoerde appartementengebouw in Parijs in gebruik werd genomen.De destijds nog maar dertig jaar oude Auguste Perret was daarvan de ontwer-per/constructeur en de firma Perret, waarin ook zijn beide broers Gustave enClaude werkten, was de aannemer.Perret was stellig overtuigd van de grote mogelijkheden van het nieuwebouwmateriaal gewapend beton en die insteek heeft hij tot zijn dood in 1954niet verlaten. Hij liet een groot oeuvre na. Hoe hebben die gebouwen de tijddoorstaan?1 |Interieur Palais d'I?namet monumentale trap-pen (foto: Joly/Cardot)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2005 5 43boven het middenschip rust op11 m lange betonnen kolommenmet een doorsnede van 0,35 m.De wanden van de kerk bestaanbijna helemaal uit gekleurd glas,gevat in geprefabriceerde claus-trablokken. Het nieuwe gewa-pend beton, gecombineerd metde nieuwe manier van ontwerpenvan Auguste Perret, kon een ge-voel van onstoffelijkheid en spiri-tualiteit uitdrukken.Perret kreeg tal van navolgers,mede omdat hij jarenlang docentis geweest aan de Ecole des BeauxArts en er een enorme belangstel-ling voor zijn werk was.Van zijn grote stedenbouwkun-dige ontwerpen getuigen Le Havreen in mindere mate Amiens. InAmiens betreft het de nieuweopzet van het gebied rondom hetstation (Gare du Nord). Het planwerd `voltooid' met de 102 m hogewoon- en kantoortoren die deTour Perret is geheten.In Le Havre gaat het om de nieuw-bouw van een stadsdeel dat aanhet eind van de Tweede Wereld-oorlog door geallieerde bommenwerd verwoest. Bijzondere ele-menten zijn hier het nieuwe stad-huis met een hoge kantoortorenen de grote kerk St. Joseph meteen enorme centrale toren die104 m hoog is.C o n c e p t e nPerret kende, als we dat zo mogenconstateren, ??n materiaal: gewa-pend beton, en zijn ontwerpenkenmerken zich door een tijdloosconcept. Het wordt nogal eensaangeduid als `structural clas-sicism', een combinatie van neo-classicisme en nieuwe technologieen techniek. Het is opvallend datzoveel van zijn gebouwen er nogaltijd zijn en hun oorspronkelijkefunctie vervullen. De belangstel-ling voor Perret en zijn werkenis groot: in 2004 werd in Parijs inhet Palais de la Porte Dor?e eengrote tentoonstelling gehoudenmet als motto: Perret - la Po?tiquedu B?ton.2 |Toren Le Raincy in verval(foto: Michel Moch)3 |Gevelfragment kerk LeRaincy, afbrokkelendbeton tussen de claus-tra'sC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2005 544Het blijkt dat zijn gebouwen, wel-iswaar met aanpassingen, kunnenvoldoen aan de eisen van vandaag.Het blijkt ook dat met de gebou-wen van Perret zorgvuldig wordtomgegaan. De verschijningsvor-men worden gewaardeerd en ge-handhaafd.De oudste betonnen gebouwenvan Perret hebben een leeftijd vanrond de honderd jaar, zijn laatstegebouwen zijn rond de vijftig jaaroud. De tand des tijds wist ook hetbeton van Perret te vinden. Niet teconstateren valt of in de loop derjaren de kwaliteit van het bouwenin beton is verbeterd, ofwel zijn dejongste gebouwen materiaaltech-nisch beter. Bekend is dat de nodi-ge bouwwerken zijn aangepakt omschade te herstellen en/of verval tekeren. De meeste problemen wa-ren te wijten aan een (zeer) geringedekking en tamelijk poreuze op-pervlakken. We kijken naar enkelebekende werken.L e R a i n c yEen jaar of twintig geleden ver-keerde de kerk in slechte staat. Aande buitenzijde trad betonrot op,wat duidelijk aan de toren was tezien (foto 2). De eronder gelegeningang moest van schotten wordenvoorzien om de kerkgangers enbezoekers veilig binnen en buitente krijgen. Buiten en binnen lietenstukken beton van de prachtigeramen los; eigenlijk waren het destijlen waarin de claustra's met hetgekleurde glas waren gevat (foto 3).Dankzij acties van kerk en bur-gerij, aangevuld met overheidsfi-nanciering is de kerk voorbeeldighersteld. Er heeft geen grootscha-lige restauratie plaatsgehad. Deschade aan het gebouw is herstelden daarmee is het historische pa-tina van de Notre Dame behoudengebleven (foto 4).S t e d e n b o u w L e H a v r ee n A m i e n sDe opdracht een stedebouwkundigplan voor het verwoeste Le Havrete maken, kreeg Perret kort na deoorlog. In september 1946 was hetklaar en werd het aangenomen.Samen met achttien architectenwerd het ontwerpwerk onderleiding van Perret verricht. Tweeelementen in het grote steden-4 |Hersteld interieur eenfeest van vorm en kleur(foto: Klaus Kinold)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU t i l i tei t sb o u wcement 2005 5 45bouwkundige plan springen eruit:het gemeentehuis met toren en deenorme kerk St. Joseph.Het gemeentehuis is in 1957 ingebruik genomen en in 1987uitgebreid met een extra kantoren-blok, ontworpen door J. Tournant,in de geest van Perret.In 1990 is herstel aan de gevelsverricht. Belangrijke straat in ditvernieuwde stadsdeel is de AvenueFoch die vanaf het gemeentehuisde woonwijk doorsnijdt en door-loopt tot aan de oceaan!De kerk St. Joseph (foto 5) is ge-wijd aan de slachtoffers van de inde oorlog uitgevoerde air raids.Het is een symmetrisch gebouw,georganiseerd rondom een cen-trale toren met een hoogte van106 m. Vanuit zee is de toren van-af 60 km zichtbaar. In 1991 is eenrestauratie uitgevoerd, ook hierbestaande uit het wegwerken vanonvolkomenheden als scheurenen wapeningscorrosie.Het plan van Perret om in Amienshet gebied rondom het station(Gare du Nord) te renoveren da-teerde al vanuit het begin van deTweede Wereldoorlog. Na de oor-log is het slechts gedeeltelijk uitge-voerd, maar de toren met kantorenen woningen is wel gebouwd. Hetis een waar landmark en overvleu-gelt de torens van de kathedraal.Zo'n twintig jaar geleden was ookaan de toren enig verval opgetre-den. Intussen zijn stationskwartieren toren opgeknapt.Het plan bestaat om de toren eenmeer attractief uiterlijk te gevenmet een grote glazen kubus op detop en door de wanden overdag tevoorzien van wisselende kleuren.In de nachtelijke uren zal de toreneveneens in kleur worden gezet.O p w a a r d e r i n gPerret is een klassiek voorbeeldvan de architect/constructeur,die aanvankelijk een belangrijkevoortrekkersrol vervulde, zowelop ontwerp- als op betongebied.Dat zijn omvangrijke oeuvre ??ngeest ademt (foto 6) is mogelijkde oorzaak geweest dat de waarde-ring voor zijn werk in latere jarenenigszins overschaduwd werddoor de `modernen' onder wie LeCorbusier. Maar wie de huidigestroom aan boekwerken en websi-tes beziet ontdekt een hernieuwdebelangstelling en waardering.We constateren dat de consistente(tijdloze) architectuur van Perretnog altijd springlevend is.Wat Perret bouwde heeft alsconcept de tijd doorstaan. Oor-spronkelijke bestemmingen zijngehandhaafd! Redactie5 |Interieur St. Joseph metz'n immens hoge toren(Monheim/ANP)6 |De tijdloze architectuurvan Perret ? apparte-mentengebouw in Parijs