IUTILITEITSBOUW I ILA GRANDE ARCHE, PARIJSVolgendjaar zomer viert Frankrijk La Bicentenaire, 200jaar Franse Republiek. Datzal op grootse en waardige wijze vorm krijgen. Als een modern monument en eensymbool van de moderne techniek ten dienste van de mens zal La Grande Archeofficieel in gebruik worden genomen. Een immense kubus, die het modernezakencentrum La D?fense bekroont en stedebouwkundig betrekt bij het historischepatroon van de stad. Het is vanuit bouwtechnisch en constructiefoogpunt een vande meest interessante utiliteitsbouwwerken, die thans in Europa in uitvoering zijn.Inde jaren '80 zijn in Parijs enkelegrote culturele bouwprojecten terhand genomen, een bouwprogram-ma waar president Mitterand zich per-soonlijk sterk mee verbonden voelt. Lagrande Arche is in dit programma eenvan de belangrijkste projecten. Bij deviering van La Bicentenaire, de 200-steverjaardag van de Franse Revolutie, zalhierhetzwaartepuntvan de festiviteitenliggen.In 1983 schreefde Franse staateen inter-nationale ontwerpprijsvraag uit met alsdoel een monumentale be?indiging temaken aan de westzijde van een belang-rijke historische as inde stedebouwkun-dige structuur van Parijs. Deze oost-west asverbindthetLouvre metLaPlacede la Concorde en de Arc de Triompheen gaat verder westwaarts via de Pont deNeuilly over de Seine naar het modernezakencentrum La D?fense. La D?fenseheeft zich in korte tijd ontwikkeld toteen van de voornaamste zakencentravan Europa. De te ontwerpen be?indi-ging van de historische as zou La D?fen-se stedebouwkundig meer moeten be-trekken bij de historische ontwikkelingvanParijsen zou te;vens de bekroning enhet hart moeten vormen van het zaken-centrum.Een internationalejury nomineerde uitde meer dan 400 inzendingen enkeleontwerpen, waaruit president Mitte-randhet ontwerp koosvan een totop datmoment internationaalweinig bekendeDeense architect:Johan Otto von Spre-ckelsen, hoogleraar aan de KoninklijkeAcademie van Schone Kunsten in Ko-penhagen. Von Spreckelsen ontwierpeen open kubus, met zijden van 110 m,als een venster op de stedelijke as, meteen binnenruimte van eenzelfde breed-te als de Champs-Elys?es (70 m) en eenvrije hoogte van 90 m. (In deze binnen-ruimte zou de Notre Dame voldoendeplaats vinden.)Dit moderne monument wil uitdruk-king geven aan de technologische mo-gelijkheden die de mens thans, tegenheteinde van de twinstige eeuw, ten dienstestaan. De strakke huid van glas en mar-6mer omhult een complexe bouwstruc-tuur, die met geavanceerde bouwtech-nieken is gerealiseerd, en waarin betoneen voorname rol vervult.De kubus kan worden opgevat als tweetorengebouwen, die onderen bovenzijnverbonden door platforms; de torenszijn 111 m hoog, 112 m lang en 18,70 mbreed. Ter weerszijden wordt de kubusgeflankeerd door lagere gebouwen, dieeveneens tot het project behoren.Figuur 1 toont een isometrie van debouwmassa's.In het oorspronkelijke ontwerp vanVonSpreckelsenwas een heel andere bebou-wing rondom de kubus gedacht, meteen publieksfunctie, en met een archi-tectuur die harmonieert met de uniekeschalenconstructie van het CNIT ten-toonstellingscentrum. De nieuwe Fran-se regering die in 1986 aantrad, schrapte??n van de belangrijkste publieksfunc-Cement 1988 nr. 12ties van hetprojectLa Grande Arche; ditvereiste een herorganisatie van het pro- . - - - - - - - - - - - - - - - - - ' - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1ject; de financiering moest volledigworden herzien. Resultaat hiervan wasdatverhuurbare kantoorruimte naast dekubus moest worden ontworpen. VonSpreckelsen wenste deze consessie aande uitgangspunten van zijn ontwerpniet te doen en stapte op.De Franse architect Paul Andreu heeftzijn taak overgenomen en ontwierp deflankerende bebouwing, met SO 000 m2kantooroppervlak. Het hart van VonSpreckelsens creatie, de kubus, is nietaangetast; de gave vorm zal in dit deelvan Parijs de skyline lange tijd blijvenbeheersen. Von Spreckelsen zal zelf devoltooiing niet meer kunnen aanschou-wen; hij stierf op 16 maart 1987 in Ko-penhagen, op SS-jarige leeftijd.Cement 1988 nt. 12 7IUTILITEITSBOUWRER RER RER2 Dwarsdoorsnede (noord-zuid) kubus door gaat,verbindt alle belangrij-ke onderdelen van het complex met el-Functies kaar en met de omringende bebouwingFiguur 2 geeft een dwarsdoorsnede in (zoals winkelcentrum, trein- en metro-noord-zuid richting. De 35 etages van stations en het bekende internationalede zuidelijke toren (C) met een vloerop- tentoonstellingscentrum CNIT).pervlak van 42000 m2, worden in de Het meest indrukwekkende onderdeelloop van 1989 betrokken door het Mi- van La Grande Arche is het bovendeknisterie van Ruimtelijke Ordening, van de kubus, het dak, een platform metVolkshuisvesting en Transport. De een oppervlakvan meer dan ??n hectarenoordelijke toren G), eveneens 42000 op een hoogte van 110 m. De figuren 3m2en de gebouwen aan de noord- en en 4 tonen een dwarsdoorsnede en eenzuidzijde (A en L, te zamen 50000 m2) plattegrond van het bovendek. Aan dezijn verhuurd aan grote Franse en bui- oostelijke zijde leiden grote open trap-tenlandse ondernetningen. Het boven- partijen naar het uitzichtpunt voor hetdek (D) is verhuurd aan de Franse Staat, publiek (E), recht voor de historische as,die hier zal huisvesten een 'Stichting richting Louvre. De westelijke zijde be-voor de rechten van de mens en mens- vat ruimten voor vergaderingen (H), 4wetenschappen', een instituut datwordt zalen met 100zitplaatsenen??n met 200opgericht ter gelegenheidvan deviering zitplaatsen.van de 200ste verjaardag van de Franse De noord- en zuidzijde (F en G) van hetRevolutie. Hetbovendekmoet eentrek- platform zijn in feite de bovenste etagespleister worden voor toeristen, die zich (34e en 35e)van de torengebouwen. Hetvanafhet centrale pleinop hetbeneden- tniddengedeelte van het platformis ver-dek naar boven kunnen spoeden via een deeld in 9 vierkanten met zijden vanviertal panoratnische liften (E). 20 m; 4 daarvan (A) zijn patio's. C is deDe ruimten H en I in het benedendek receptie, tegenover de liften;B en D zijnzijn bestemd als congres- en tentoon- ontmoetingsruimten. Het centrale ge-stellingsruimten, ten dienste van hetza- deelte van het dak is voor het publiekkenleven in La D?fense. Een gedeelte toegankelijk en ingericht als een terras.van het centrale plein zal overdektwor-De vier liftschachten in het open ge-den met een tentconstructie (F), ge- deeltevan de kubuswordenopgebouwdnaamd 'dewolk',waaronder allerleieve- uit glazen elementen, gesteund doornementen kunnen plaatsvinden. In het roestvrijstalen vakwerken, die wordentniddenvan het centrale plein is eencir- geschoord op de zuidtoren. Met dezekelvortnige opening (G), 'de krater' ge- liften gaan bezoekers vanafhet centralenoemd , waarin grote roltrappen toe- plein non-stop 90 m omhoog.gang geven tot de ruimten in het bene- r - - - - - - - - - - - - - - - - Idendek.Een overdekte straat (K), die onder de83Dwarsdoorsnede van hetbovendekMonolietconstructieDe draagconstructie is gesplitst in eenprimaire en secundaire structuur. Deprimaire structuur, megastructuur ge-noemd, bestaat uit 4 verticale schijvenvan voorgespannen beton, hart-op-hart21 m; deze schijven zijn gekoppeld doorhorizontale schijven, eveneens 21 mhart-op-hart. In figuur 5 is het con-structieve concept weergegeven; figuur6 toont hetschemavan devoorspanningvan de megastructuur.De kubus is ??n monoliete constructie,vertegenwoordigt een gewicht van300000 ton en wordt gedragen door 12pijlers van 30 m hoogte. Om deze pijlerste kunnen plaatsen te tnidden van hetingewikkelde patroon van verkeerstun-nels ter plaatse, is de kubus 6?30' ge-draaid ten op!icht van de omringendebebouwing (fig. 7). Deze draaiing maakteen betere ruimtelijke beleving van debouwmassa mogelijk en brengt de ku-bus in dezelfde stand als het Cour Car-r?e van het Louvre, gelegen aan het an-dere einde van de historische as.De gevels aan de buitenzijde van de ku-bus zijn bekleed met spiegelend glas,4000 elementen van 2,80 m2grootte,waarmee een volstrekt gladde huid omde structuur is getrokken. De geslotenCement 1988 nr. 12Cement 1988 nr. 12gevelbe?indigingen en de schuinge-plaatstekopgevels zijn bekleed metCar-rara-marmer. Ook het grid van de me-gastructuur wordt in de gevel gemar-keerd door een marmerbekleding.BouwmethodeFrankrijks grootste bouwmaatschappij,Bouygues SA, verwierfde opdrachtvoorde uitvoeringvan ditprestigeproject.Deopgave was niet gering: in 29 maandentijd de ruwbouwvoltooienvoorin totaal225 000 m2vloeroppervlak, waarvoor125000 m3beton moest worden ver-werkt. Ditvereiste eenzeer gedetailleer-de werkvoorbereiding. Uitgangspuntenvoordekeuzevandebouwmethodewa-ren:- riskante technische oplossingen tengevolge van gebruik van niet-be-proefde middelen vermijden;- oplossingen vermijden die zoudenkunnen leiden tot twijfelachtige kwa-liteit;- de bouwmethodezou hetprincipe hetconstructiefontwerp moeten volgen,dus een megastructuur-concept.Hieruit volgde de keuze voor moderne,maar tegelijkertijd pragmatische bouw-methoden. De megastructuurvanverti-cale en horizontale schijven is volledigter plaatse gestort in hoogwaardig be-ton, met een gemiddelde druksterktevan 60 N/mm2(na 28 dagen). Voor de4 Plattegrond van het bovendek5 Constructiefconcept van demegastructnur, samengesteld uitverticale en horizontale schijven9IUTILITEITSBOUWEFFORTSPRECONTRAINTEFACADEEXTERIEURE 700 TFACADEINTERIEURE 2100 T1320 T1320 T1320 T1320 TFACADEINTERlEURE 1660 TPRECONTRAINTE DES PATTESPLANCHER ~EGATECHNIOU~ NIVEAU 29I~~J"m,"JCI,~J[JDI ",.J.,,"'~'Oj.,,,,,"iHaUleUf" IO.OOmEFFORTS DE PRECONTRAINTE(POUR UNE FILE ET UNE PATTE)440 T440 T440 T440 T2750 T 1320 TLpRECONTRAINTE DEo/POUTRES PRIMAIRESSUPERIEURESPRECONTRAINTE DESPOUTRES PRIMAIRESINFERIEURES1 JEXTE~~t~~E 700 T ""'-..,....-+-o_-~.r----j?jO!----~---~~--,......._~--- -170 Trn1400 TPRECONTRAI~ TRANSVERSALEET VERTICALEPRECONTRAINTE LONGITUDINALE6 Schellla van de voorspanning vande lllegastructuurhoofdliggers van hetbenedenenboven-dekbedroegde gemiddelde druksterktezelfs 80 N/mm2(na 28 dagen).Deinvul-structuur,bestaande uitgevelwandenenvloeren, is deels ter plaatse gestort (ge-vels) en deels geprefabriceerd (vloeren).De inrichting van de bouwplaats kanworde~ getypeerd met de volgende op-somnung:- aan de buitenzijden van de beide to-rengebouwen twee torenkranen, intotaal dus 4, elk met een capaciteitvan200 ton, voor de uitvoering van hetbenedendek en de montage van deprefab vloeren;- twee speciale kranen van 400 ton, ge-situeerd op het benedendek, voor debouw van de megastructuur;- een geautomatiseerde betonmortel-centrale, met een capaciteit van 75m3/uur;- twee hoge-druk betonpompen;- 7700 m2bekisting (uitsluitend staal).OnderbouwDe onderbouwomvatalles onderde bo-venkant van de 12 pijlers. De 12 pijlers,die elk een belasting dragen van circa300000 kN, staan op eenbetonnen fun-dering, gestort op een bodem van kalk-steen, 15 m onder het maaiveld. De pij-lers hebben een ellipsvormige doorsne-10de; de uitvoering van de pijlerkoppenvereiste een grote maatnauwkeurigheidin verband met de plaatsing van neo-preen oplegblokken.BovenbouwBouwvolgorde en -tempo zijn bepaalddoor de torenkranen, die de beperkendefactor vormen. Voor de verticale schij-ven van de megastructuur zijn bekistin-gen ingezet met een hoogte van twee-maal de verdiepingshoogte en voorzienvan een automatisch positioneringssys-teem. De schachten voor liften en trap-pen zijn opgetrokken met conventione-le bekistingen.De bouw van de vier verticale schijvengaf het tempo aan: 4 werkdagen perstandaardverdieping, wat neerkomt op3400 m2vloeroppervlak per dag.De vloeren zijn opgebouwd uit prefabplaatelementen, 12 cm dik.Cement 1988 nr. 12Per 7 elementen is een druklaag gestort.De gevelwanden zijn gerealiseerd metbehulp van bekistingen die de ruimtetussen de verticale schijven van de me-gastructuur (h.o.h. 21 m) in ??n keeroverspannen.Ten behoeve van de stabiliteit in debouwfase, zijn de twee torengebouwenmet 4 stalen vakwerkliggers tegen el-kaar afgestempeld, terhoogtevan de 15everdieping.Beneden- en bovendekDe te kiezen uitvoeringsmethode voorde twee platforms, het beneden- en hetbovendek, is uitgebreid bestudeerd. Dehoofdliggers, die de 70 m vrije ruimtevan de kubus overspannen, en deel uit-maken van de verticale schijven in demegastructuur, zijn de moeilijkste uit tevoeren elementen van de constructie.Gekozen is voor ter plaatse storten, om-dat deze methode de minste verstoringgeeft van de andere operaties en geenonbekende uitvoeringsproblemen kent:- beneden- en bovendek kunnen wor-den uitgevoerd met dezelfde technieken hetzelfde materieel;rEoq('ol..........- de bouwmethode vormt geen belem-mering voor de montagevan de vlies-gevels op de torengebouwen (op debinnenzijde van de kubus); 1------------------------------1- het meest economische beloop van 7 d . 1 eh h l ' k 1voorspankabels kan worden gekozen.De hoogte van de vier hoofdliggers inhet benedendek bedraagt 8,50 m; voorhetbovendekis dat9,50 m. De70 m lan-ge liggers zijn gemaakt in 7 stortmotenvan 10 m lengte; voor beneden- en bo-vendek is van dezelfde bekisting en het-zelfde steigerwerk gebruik gemaakt. Infiguur 8 is het stortschema weergege-ven.De steigerconstructievan 70 m lengte is3,50 m breed en 4,00 m hoog; totaal ge-wicht 250 ton.Voor de uitvoeringvan deliggers in benedendek is de steigercon-structie opgelegd op 5 stalen ondersteu-ningen. Voor de uitvoering van de lig-gers in het bovendek is de steigercon-structie opgehesen en aan de uiteindengeplaatst op de betonconstructie van detorengebouwen en op twee stalen mid-denondersteuningen. Hiervoor kondende masten van de twee torenkranenworden gebruikt, die op het beneden-dek hadden gestaan. De maximum be-lasting op deze twee masten bedraagt6500 kN. Verplaatsing van de completesteigerconstructie naar de volgende tebouwen ligger was mogelijk door ge-lijktijdige verplaatsing van de beide ma-sten.Bijzondere aandacht gold ook de bouwvan de uitkragende dwarsbalken, metCement 1988 nr. 12Plaatsing van e pij ers ten opzi te van et stelse van ver eerstunne s11IUTILITEITSBOUWr-----,I I, II IIr-----l, I 1I 1I II 1"',-..,!r---,---,.-!-r--I---r!--""~~,.,.,a -- 1-16[1 3 1 S l L I I,i i I(2.62//))).g64.22//// / / / / ' /=- /////-- ......-I88,16 j6986Ir 1 r iI i il' 1.'! i! . i i J 2 72.62L~-r-.-----tTt-=:?-? -."1'-.....-.--._---------.--1.+= -1 77);77777'" . _ . _ . - : ~22. . :=a.~. """'M':. ~ _--::I:.' ~. ~"-_/ "-f-/=---8 Enkele fases va/n de bouw, met aanduiding van het stortschemavan de hoofdliggers in het beneden- en bovendekname die in het bovendek. De vierdwarsbalken kragen aan beide zijden 24m uit. In verband met de vereiste voort-gang, zijn de uitkragingen per zijde te-gelijkertijd gebouwd, in plaats van perdwarsbalk een evenwichtssituatie tecre?ren door links en rechts tegelijk uitte bouwen. Dit veroorzaakte een uit-zonderlijke excentrische belasting vande hoofdligger. De uitkragingen zijn in4 stortlasen per balk gerealiseerd.De uitvoering van het bovendek kanworden aangemerkt als het moeilijksteonderdeel van het hele project. Een ge-lukkige omstandigheid hierbij was datervaring met de techniek was opgedaanbij de uitvoering van het benedendek.12BouwtijdDe bouwwerkzaamheden zijn gestartop 1juli 1985. Op 4 februari 1986 warende 12 pijlers gereed. Het eerste beton-stort voor de megastructuur was beginmei 1986. Met de jaarwisseling '88/'89moet het project zijn opgeleverd.j.H.K?hnefoto's: Bouygues,St. Quentin-en-Yvelinesopdrachtgever: Soci?t? Anonymed'Economie Mixte Nationale TeteD?fensearchitect:Johan Otto vonSpreckelsenaannemer: Bouygues SACement 1988 nr. 12106.L61. ,n 69.96 l' ,nI I9.15 88.16 9.15~- 'r---.---=Ii -..;:::j,r--;j!174.60f::":. ;;;'- - - - /777777.;t 64.22~ ~,~r-/ '-~"////=~' /:::- ////----Cement 1988 nr. 12 13