C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gUtiliteitsbouwDe ondergrondse waterberging(34,5 x 64,5 m2, diep 0,35 m) is ge-realiseerd door gebruik te makenvan koepelvormige cassettes vangerecycled kunststof die fungerenals verloren bekisting (foto 2). Dekunststofcassettes met een hoogtevan 350 mm zijn geplaatst op eenvloeistofdichte, gewapend-beton-vloer (B 35) met een dikte van120 mm. De wanden van de ber-ging zijn 230 mm dik en 745 mmhoog. Op de cassettes is dan nogeen 120 mm dikke betonvloer ge-stort, voorzien van een wapenings-net # ?8-150 mm (fig. 3, 4 en 5).Deze vloer vormt de ondervloervoor een multifunctioneel sport-veld met veldafmetingen van 30 x60 m2. Op deze ondervloer is voorde realisatie van het speelveldeerst een laag zand ter dikte van150 mm aangebracht met daaropvervolgens een 100 mm dikke laaglava met rubber en daarop hetkunstgras. Met de vereiste 2 muitloop rondom het veld voldoetdit als korfbalveld zelfs aan de in-ternationale eisen. Het regenwaterdat op het veld terechtkomt wordtvia een drainagesysteem afge-voerd naar de waterbergingskel-der. In de ondergrondse construc-tie zijn verder zowel vul-,ontluchtings- als leegloopleidin-gen aangebracht.Bij grote manifestaties kan hetsportveld worden gebruikt als op-slagterrein; de bergingsconstruc-tie is namelijk berekend op eenlast van 6400 kg per m2. Het waterin de berging is dan ook beschik-baar voor de bluswatervoorzie-ning rondom het evenementen-terrein. Al met al is eenconstructie gerealiseerd met eenmeervoudig gebruik van deruimte ?n een duurzaam waterge-bruik.D i m e n s i o n e r i n gDoor de constructie van Water-shell kan een oneindig grotekelder worden gebouwd. Dezekelder is beduidend goedkoperdan een traditioneel gebouwdeWatershell-systeem toegepast in WestergasfabriekKorfballen op ondergrondsewaterberginging. W.A. Kramer, ENCI B.V.Dat er op een betonnen vloer gevoetbald kan worden, weten we al sinds deingebruikname van de Amsterdam Arena. Sinds kort is ook de korfbalsporteen `betonveld' rijk. Dit veld bevindt zich op het terrein van de voormaligeWestergasfabriek (foto 1) in Amsterdam, dat inmiddels is veranderd in eenwaterrijk, 13 ha groot stadspark. Het veld is aangelegd op een ruimtebespa-rende ondergrondse waterberging, waarvoor het Watershell-cassettesysteemis toegepast. De eerste utilitaire toepassing op sportgebied van dit oorspron-kelijk voor de glastuinbouw ontwikkelde systeem is daarmee een feit.1 | In het midden voor hetgebouw is in 2003 hetsportveld gesitueerdfoto Caro Bonink/Westergasfabriekcement 2004 4 51C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU til iteitsbouwkelder, omdat er geen construc-tieve beperkingen zijn aangaandede gewenste maten. Door toepas-sing van Watershell-cassettes ont-staat een verloren bekisting dienaast de benodigde stabiliteit voorde zijwanden tevens de bovenvloerdraagt, wat een aanzienlijk lichtereconstructie geeft.Het Watershell-systeem is ontwik-keld voor toepassing in de glas-tuinbouw. De opslag van hemel-water heeft plaats onder de kas,bedrijfsruimte of parkeerplaats.Naast de kassen gelegen waterbas-sins kunnen daardoor vervallen,waardoor kostbare ruimte beschik-baar komt voor productie. Per vier-kante meter is een maximalebuffercapaciteit van 1555 liter mo-gelijk. Door gebruik te maken vanpvc-pijpen kan het systeemworden opgehoogd tot 1,66 m(tabel 2). Op deze wijze kan eenkelderdiepte van 2 m worden gere-aliseerd. De bovenvloer kan naarwens worden uitgevoerd als eentraditionele vlakke vloer of als eeneb- en vloedvloer. Door het toepas-sen van isolatie ontstaat eenopslag voor rest warmwater ofkoelwater.cement 2004 4523 | Doorsnede bufferveldmet Watershell2 | De aanleg van Watershellop het terrein van deWestergasfabriekkunstgrasontluchting PE 50ontluchting PE75vulleiding PE160ontluchting PE 50doorsnede A1-A2Tabel 1 | Relatie dikte bovenvloer en toelaatbare belastingbelastingdikte beton in mm *) puntbelasting (in kg ) bij stempelgrootte **) distributiebelasting ***)per m2100 x 100 mm2300 x 300 mm230 813 2097 391740 1212 2693 420950 1688 3093 455160 2251 3726 491180 3681 4878 5380100 5566 6207 5885120 7682 7682 6407150 9853 9853 7029180 12 126 12 126 7717200 13 633 13 633 8047*) dikte van de betonlaag gemeten vanaf de kroon van de cassette**) maximale belasting in kg bij een bepaalde stempelafmeting***) maximale belasting per m2over de gehele vloerC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gUtiliteitsbouwEen gunstig neveneffect van hettoepassen van Watershell ondereen nieuwe kas is dat het systeemtegelijkertijd de fundering vormtvoor de opbouw van de kas en dathet systeem boven het maaiveldkan worden aangelegd. Hierdoorbehoren problemen van water-overlast door een te lage liggingtot het verleden.M i l i e u - e i s e nHet Watershell-systeem (foto 6) isinmiddels toepasbaar in verschil-lende situaties waar wateropslagen -hergebruik in combinatie metmeervoudig ruimtegebruikgewenst is. Voorbeelden: water-opslag onder een wasplaats voorbussen, bluswateropvang bij in-dustri?le gebouwen, daktuinen,dubbele kelders onder kassenvoor opvang wateroverlast. Debouwwijze kent veel voordelen.Watershell is eenvoudig en snelaan te leggen. Inspectie enschoonmaken zijn later mogelijk.De doorvoer van secundairekabels en leidingen is eenvoudig.Volumetransport is overbodig:een laag van 30 mm beton is vol-doende om een belasting van4000 kg/m2aan te kunnen. Bijeen dikkere betonlaag kan hetsysteem tot meer dan verkeers-klasse 60 worden belast.Met name de steeds strengeremilieu-eisen dragen bij aan deontwikkeling van Watershell.Tuinbouwbedrijven zijn verplichthemelwater af te koppelen en datwater later in het bedrijfsprocesterug te voeren. Dat vereist opslagen dan is ondergrondse opslagonder de bestaande kassen hetmeest ruimtesparend (foto 7). Deconstructieve beperkingen (maat-cement 2004 4 534 |Detail dilatatie5 | Detail rand bufferveld100200200zandlava + rubberdilatatie type mono 25doorsnede C1-C2 - dilatatie270120350120230101515015010025kunstgrasenkelnet ?8-150op afstandhoudersmet stekken 8 mmleegloop leiding PE315Stripkorrelmixgeotextielfoliewatershell 35op afstandhoudersdubbelnet ?8-150b.k.leidingiso.k.korrelmixzwelrubberenkelnet ?8-150doorsnede B1-B2Tabel 2| Cassettehoogte en wateropslagcapaciteithoogte cassettes in mm nuttige inhoud in liters per m21660 *) 15501000 *) 910450 360400 316350 286270 204200 125160 104*) Watershell AtlantisK o r f b a l v e l dAan Evert Verhagen, manager projectbureau Westergasfabriek, vroegen wewaarom voor een korfbalveld werd gekozen."Het korfbalveld moest elders uit het stadsdeel worden verplaatst. Het is infeite een restant uit een ver verleden, toen er nog geen parkplan was en be-trokkenen dachten dat er in het park ook best een korfbalveld kon komen.Nu is het uitgegroeid tot een multifunctioneel sportveld waarop ook gekorf-bald kan worden."Waarom en door wie viel de keuze op Watershell in dit project?"We wilden extra wateropslagcapaciteit in het park realiseren en hebbenhet gehele park `afgescand' op mogelijkheden hiertoe. Uiteindelijk zijn wevia ons ingenieursbureau Tauw uitgekomen bij Watershell. Maar ik hadook al van bevriende architecten over dit systeem gehoord."Wat zijn jullie ervaringen met dit nieuwe systeem?"Onze ervaringen zijn tot nu toe prima. Alles was op tijd af en binnen hetbudget. Hoe het gaat functioneren weten we natuurlijk nog niet."Wat is het voordeel van dit systeem voor de Westergasfabriek?"Zoals gezegd bracht de saneringsstrategie met zich mee dat er twee com-pleet gescheiden watersystemen tot stand kwamen. De verontreiniging werdge?soleerd en daar bovenop kwam via een daktuinprincipe het park te liggenmet een schoon watersysteem. Het is van het grootste belang om binnen eenwaterstrategie zo veel mogelijk buffercapaciteit voor irrigatie en voor het bij-vullen van de vijvers te realiseren. Gedeeltelijk is deze buffer te vinden in depolder ten noorden van de Westergasfabriek. Die polder is weliswaar veellager gelegen, maar daarin is veel schoon water aanwezig en de polder kanook enkele centimeters wateropslag aan. We hebben zelfs nog even gedachtaan opslag in een grote kunststof sigaar in de Haarlemmertrekvaart. Uit-eindelijk zijn we op deze oplossing uitgekomen."C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU til iteitsbouwvoering, kosten) die een traditio-nele kelder kent, kleven niet aandit systeem. Door de snelle engoedkope bouwwijze, de ruimte-en gewichtsbesparing en de tege-moetkoming aan milieu-eisen,lag het voor de hand Watershellook buiten de tuinbouw toe tepassen. Bijvoorbeeld sportveldenkunnen hiermee hun eigensproeiwater onder het veldopslaan, zoals bij de Westergasfa-briek met het korfbalveld isgebeurd.M e e r t o e p a s s i n g e nDe winnaar van de Aquatech In-novation Award 2002 en de ID-NLUitvinding van het Jaar 2003 kentsteeds meer toepassingen. Water-shell kan in bekisting, voor boom-ontlasting, daktuinen en infiltratieworden gebruikt. Door gebruik temaken van pvc-pijpen kunnen decassettes stapsgewijs worden op-gehoogd van 16 tot 166 cm onderde noemer Watershell Atlantis.Door de gewichtsbesparingkunnen in stadscentra daktuinen,grote dakparken tot enkele hecta-ren en dakwandelpromenades metboomplantgaten worden aange-legd, zoals in Rotterdam. Steedsmeer gemeenten verfraaien par-keergarages en woontorens meteen groen dakpark, terwijl sproei-water direct voorhanden is. Decassettes besparen grond en zand,de leefomgeving verbetert en het(leef)milieu bloeit op.Verder kunnen constructiesworden ontlast van wortelopdrukdoor bomen omdat door Water-shell ruimte wordt geschapen voorde wortels. Fietspaden blijvenintact terwijl de wortels van aan-grenzende bomen geen schademeer aanrichten. Verdroging vande grond kan worden tegengegaandoor infiltratie van regenwater viade cassettes. Bijkomend voordeelis dat het riool geringer wordtbelast.Leverancier Waterblock won metdit systeem ook nog de Natuur &Landschap Award tijdens de Infra-tech 2003 met de boomontlastcon-structies. Het oordeel van de jury:"Het landschap weer de stad in.Ook op de moeilijke plekken.Precies wat we moeten hebben enhet kan dus". De gemeente DenHaag heeft bijvoorbeeld hierdoorin het centrum bomen behoudendie met hun wortels opstapplaat-sen voor de tram beschadigden. Projectgegevensprojectontwikkelaar:MABontwerp algemeen:Braaksma & Roos architecten en N2architektontwerp park:Gustafson-Porterconstructeur:Ingenieursbureau Tauwaannemer:Boskalisleverancier Watershell:Waterblock bv, Zundertcement 2004 454W e s t e r g a s f a b r i e kDe Westergasfabriek was lange tijd een verlaten fa-brieksterrein aan de rand van de Amsterdamse bin-nenstad. De afgelopen tien jaar is het bekend gewordendoor allerlei culturele manifestaties. Na een grondigebodemsanering zijn de monumentale gebouwen geres-taureerd en is een wijkpark aangelegd. De nieuwefuncties symboliseren voor dit terrein de overgang vanhet industri?le tijdperk naar de communicatiesamenle-ving van de 21ste eeuw.In het nieuwe stadspark rond de Westergasfabriek isonder meer een stromende beek, uitgerust met overstor-ten en cascades aangelegd en een grote manifestatievij-ver met een oppervlakte van 7200 m2. Hiervan wordteen deel zomers gebruikt als een heuse zwemvijver meteen inhoud van 200 m3. Om dit zwemwater schoon tehouden wordt het regelmatig ververst met leidingwater.Dit verversen heeft automatisch `s nachts plaats. Voorhet hergebruik van het zwemwater voor onder meerhet irrigeren van planten en gras, wordt het verpomptnaar een ondergronds waterbassin met een inhoud van600 m3. Vanuit deze waterberging kan het 1,5 hagrote evenemententerrein, dat met gras in een ver-sterkte bodemlaag is uitgevoerd, met zogenoemde pop-up sproeiers worden gevoed met water.7 | Vloer van Watershell-elementenfoto's Waterblock6 |Principe van hetWatershell-systeem