? utiliteitsbouw ? architectonisch ontwerp ?project: Paleis van Justitie, 's-Hertogenboschontwerp: Charles Vandenhove et Associ?s, Luik (8)fotografie (tenzij anders vermeld): Bob de Ruiter, 's"Hertogenboschtekst: Egbert Koster, WeespHetnieuwe Paleisvan Justitie in 's-Hertogenbosch heeftdezeldzame kwaliteitdathetge-bouw, naarmate je hetvan dichterbij en nauwkeuriger bekijkt, steeds mooier wordt. Van-uit de trein oogt het pal achter het vernieuwde station gelegen 'paleis' vooral groot enklassiek. Pas bij het betreden van de grote binnenplaats geeft het carr?vormige complexzijn monumentale, streng-symmetrische opzet prijs. In de onderdoorgang naar de bin-nenplaats,rnet zijn opmerkelijke, klaverbladvormigekolommen en uit betonnen ribge-welven samengestelde plafond, krijgt de bezoeker al een voorproefje van de perfectie inmaatvoering, detaillering en uitvoering die hem in de rest van het complex te wachtenstaat.KLASSIEKE SCHOONHEIDPALEIS VAN JUSTITIE, ?s-HERTOGENBOSCHEen van de meest in het oog springende kenmerken van het Paleis van Justitie is dat allesaan en in hetgebouw 'klopt'. De symmetrische hoofdopzet wordt consequent doorgezet totin de kleinste details. Alle onderdelen van het gebouw sluiten qua maatvoering naadloos opelkaaraan; nergens wordtde regelmaat onderbroken doorpasmaten, kitvoegen ofloodslab-ben. Technische voorzieningen als schoorstenen en zonweringen zijn zodanig in hetontwerpge?ntegreerd, dat zij de zuiverheid van het architectonische beeld niet verstoren. Zelfs over-tuigde modernisten die gruwen van Vandenhoves classicistisch ge?nspireerde vormgeving,kunnen nietongevoelig zijn voor de architectonische en bouwkundige perfectie die in dit pro-ject is bereikt.In verband met de enorme omvang van het project (50 000 m2 bruto vloeroppervlak), decomplexiteit van de vormgeving en detaillering, de grote mate van repetitie van identiekeelementen, het gelimiteerde budget en de verlangde bouwsnelheid, is bij de uitvoering vanhet complex op grote schaal van prefabricage gebruikgemaakt. De ruwbouw bestaatuitdra-gende betonnen gevelelementenin combinatie met voorgespannen kanaalplaatvloeren eneen halfrond, uit betonnen schaalelementen samengesteld dak. Aan de buitenzijde zijn degevels afgewerktmet een buitenspouwblad van metselwerk en prefab-elementen van natu"relkleurig sierbeton.Zicht op het Paleis van Justitie vanuit detraverse van het nieuwe NS-station's Hertogenboschfoto: Steef Croonen, Malden14 CEMENT1998/12MaatvoeringOm de maatvoeringvan het metselwerk aan te laten sluiten op de (standaard) moduulmaatvan 1,80 m van de draagconstructie, zijn speciaal voor dit project bakstenen met een strek-maat van 210 mm vervaardigd; dat wil zeggen 5 mm korter dan het gebruikelijke Waalfor-maat. Het esthetische en uitvoeringstechnische voordeel hiervan was dater bij het metse-len, ondanks de 1800(!) gevelopeningen, nauwelijks stenen hoefden te worden gehakt.Door de omvang van het metselwerk (900000 stenen) bracht de afwijkende steenmaatnauwelijkshogeremateriaalkosten met zich mee, maar kon aanzienlijk worden bespaard oparbeidstijd en bouwafval.Toegang tot de binnenplaats. Op de achter-grond de entreehal van het zittingzalencom-plex. De halfronde daken z?n bekleed met8500 m2 gepatineerd zinkBinnenplaats met twee torenvormige toe-gangsgebouwen van de parkeerkelder, hetzogenoemde 'peper- en zoutstel'Meer dan verdiepinghoog betonnen plintt.p. v. de verlaagde inritfoto: SteefCroonen, Malden ~CEMENT1998/12 15"'.lI"L-..:;U..:;ti,,-lit:.:e..:;it:.::s..:;b..:;O..:;U.;cW~ ~. architectonisch ontwerp.Modulair 'hakvrij' metselwerk met op maatgemaakte stenen, afgestemd op de stan-daard maateenheid van 1,80 meter waaropde kantoorvleugels zijn gebaseerd. Boven deraamopeningen zijn seriematig geprefabri"ceerde hanekammen aangebracht. Glazen-wassers kunnen hun valbeveiliging vastma-ken aan rails die zijn ingestort in de ver uit-kragende betonnen dakgotenEen verhaal op zichzelfis de 'prefabricage' van de traditionele hanekammen in het metsel-werk, die Vandenhove pers? boven alle gevelopeningen wilde hebben. Omdat voor een am-bachtelijk vervaardigde hanekam 51 verschillende op maat gehakte of gezaagde stenen no-dig zouden zijn en het complex in totaal 1800 identieke hanekammen telt iS,in overleg tus"sen architect en aannemer, een hanekam ontwikkeld die in serie kon worden geproduceerd.In een loods op debouwplaats werden, met behulp van mallen, boogvormige hanekammengemetseld met hele stenen. Na verharding konden deze 'ronde' hanekammen vervolgensaan de boven- en onderzijde worden afgezaagd tot een rechte latei.BouwelementenDe gevels zijn aan de onderzijde voorzien van een verdiepingshoge plintvan geprefabriceerdsierbeton met een diamantstructuur. Aan de bovenzijde worden de gevels be?indigd doorver uitkragende betonnen dakgoten annex kroonlijsten die door middel van nokken en ste-keinden aan de betonvloeren van de dakverdiepingen zijn bevestigd. Voor de valbeveiligingvan glazenwasers zijn in deze dakgoten aan de onderzijde stalen U-profielen ingestort.De klaverbladvormige kolommen en ribvormige plafondelementen in de onderdoorgangnaar de binnenplaats komen in grote aantallen terug in de spectaculaire entreehal van hetcomplex met zittingszalen. In deze 70 meter brede hal maakt het 'zware', negentiende-eeuws aandoende classicisme van het exterieurplaats voor een uitgesproken ijle, transpa-rante en moderne architectuur.Op de klaverbladvormige kolommen balanceren halfrondebetonnen schaaldelen die, door-datzij excentrisch op de conusvormige kapitelen zijn geplaatst, elkmoment lijken om te kun"nen slaan. In combinatie met lichtstraten van tegengesteld gebogen glas (HR-isolatieglas)vormen de halfronde schaaldelen een fraai golvend sheddak dat zowel de hal als de op deverdieping gelegen zittingzalen van een weldadige hoeveelheid daglicht voorziet (zie door-snede-tekening).16 CEMENT1998/12Entreehal van het zittingzalencomplex. Detwee symmetrisch tegenover elkaar gesi-tueerde trappen zijn van gepolijst beton meteen 'monolitisch', granietachtig uiterlijkEntreehal, begane grondDoorsnede zittingzalencomplexCEMENT1998/12 17? utiliteitsbouw ? architectonisch ontwerp.18Voor het vervaardigen van deklaverbladvormige (prefab-)kolommen met een maximalelengte van 12 meter uit ??n stuk, z?n stalen bekistingen toegepast. Door de in hetbetonop-pervlak zichtbare afdruk van het gefacetteerd gebogen bekistingsstaall?kthet alsof de ko-lommen z?n geslepen als een edelsteen. De gebogen schaaldelen hebben een zelfde gefa-cetteerd oppervlak. Alleen isde structuurhiervan enigszins groverdoordatvoorde bekisting,in plaatsvan gefacetteerd staal, gebruik is gemaakt van houten latjes. De ribvormige beton-nen plafondelementen in de lagere delen van de entreehal hebben b? de bouw als verlorenbekisting voor de in het werk gestorte verdiepingsvloeren gediend. Doordat in de entreehalen de zittingzalen verlaagde plafonds ontbreken, moesten alle leidingen, luchtkanalen (ver-dringingssysteem) en verlichtingsarmaturen in de plafond-jvloerconstructie worden ge?nte-greerd. Producentvan al hetin hetinterieur en exterieurvan het Paleisvan Justitietoegepas-te sierbeton is Westo in Coevorden (evenals hoofdaannemer Wessels Zeist een onderdeelvan Koninkl?ke Volker Wessels Stevin).HeUs opmerkel?k om te zien hoe dezelfde klaverbladvormige kolommen en ribvormige pla-fondelementen aan de binnen- en buitenkant van hetgebouw deel uitmaken van twee archi-tectuurst?len die -althans op het eerste gezicht-totaal verschillend z?n. B? nadere beschou-wing bl?ken ertussen hettraditioneel en gesloten ogende exterieur van de kantoorvleugelsen het moderne en transparante interieur van het zittingzalencomplex in stilistisch opzichtechtermeerovereenkomsten dan verschillen te bestaan. Zowel buiten als binnen straalthetgebouw een 'klassieke waardigheid' uitdie recht doetaan de functie van gerechtsgebouw. Inbeide gevallen schuilt deze waardigheid in de combinatie van elementaire geometrischevormen, sobere maar 'nobele' materialen, royale afmetingen, archetypische gebouwele-menten als arcades, loggia's en colonnades - en dit alles binnen een streng symmetrischeplanopzet. ?CEMENT1998j12Entreehal, verdiepingInterieur zittingzaal met akoestisch wandta-pijt naar ontwerp van Mariene Dumas. In delambrizeringen van de zestien zittingzalen is75 m3 massief Frans eikenhout verwerkt19