O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eVoor schrif tencement 2000 782De Europese betonnorm (EN 206)zal naar verwachting eind 2000 wor-den gepubliceerd. Door voorschrif-tencommissie 12 wordt gewerkt aande Nederlandse annex die naast deEN 206 zal verschijnen, waarin deniet-geregelde onderwerpen of deonderwerpen waarin naar nationaleregelgeving wordt verwezen, wor-den behandeld. Als regel zal daarbijeen bestaande tekst uit de VBT 1995(NEN 5950) van kracht worden ver-klaard. Aldus zal een integratie ont-staan van de EN 206 en de nationaleregelgeving, samengebracht in deVBT 2000.In het eerste artikel (zie Cement2000, nr. 5) is ingegaan op destatus van de EN 206, de integra-tie van de EN 206 in de VBT 2000en zijn enkele aspecten van de EN206: definities, symbolen, classi-ficaties en de aan grondstoffen testellen eisen kort toegelicht.In het tweede artikel (zie Cement2000, nr. 6) is ingegaan op deeisen gesteld aan betonspecieen beton, het voorschrijven vanbeton en de levering van beton-specie.In dit laatste deel komen aan bod:keuring, productiecontrole, be-oordeling van conformiteit en denormatieve en informatieve bij-lagen.C o n f o r m i t e i t s c o n t r o l e e nc o n f o r m i t e i t s c r i t e r i aVia diverse Europese documen-ten sluipt het woord `conformi-teit' onze taal binnen. Het Neder-landse woord `keuring' heeftechterdezelfdebetekenisals`con-formiteitscontrole'.Ook het woord `keuringscriteria'is in de Nederlandse voorschrif-ten gangbaar. In dit artikel wordtverder de term keuring gehan-teerd, al zullen we moeten wen-nen aan de term conformiteit.Keuring wordt in de EN 206als een integraal onderdeel vande productiecontrole beschouwd.Het is de producent die de con-formiteit met gestelde eisen moetaantonen aan de afnemer. Afna-mecontrole wordt in de EN 206niet behandeld, omdat die con-trole geen onderdeel vormt van dekeuringssystematiek. De enigeextra controle wordt gevormddoor de identiteitsbeproeving,waarmee kan worden beoordeeldof een bepaalde partij behoort bijeen populatie waarvan de confor-miteit met gestelde eisen is aan-getoond.Dat is voor veel landen een nogalrevolutionaire breuk met het ver-leden, omdat in die landen deafnamecontrole bepalend is voorde beoordeling van de conformi-teit met gestelde eisen.In de VBT is sinds 1986 opgeno-men dat de afnamecontrole ach-terwege kan blijven als eenproduct onder erkend product-certificaat wordt geleverd. Omdatproductcertificatie in een aantallandeninEuropanognietbestaat,isdezeaanpakvoordielandenvol-strekt nieuw.M o n s t e r n a m e - e nb e p r o e - v i n g s p l a n v o o r d ed r u k s t e r k t eAls onderdeel van het kwaliteits-systeem, dat iedere betonprodu-cent dient op te stellen en in tevoeren, moet een monstername-enbeproevingsplanwordenopge-steld. Elke betonfamilie (groepvan vergelijkbare samenstellin-gen) waarvoor een betrouwbarerelatie tussen de relevante eigen-schappen is aangetoond, dient inde monstername te worden be-trokken. Elke waarneming moetworden verkregen uit een indivi-dueel proefstuk of uit het gemid-delde van de resultaten van tweeof meer proefstukken uit ??nmonster, beproefd op dezelfdeouderdom. Wijken de resultatenbinnen ??n monster meer dan15% van elkaar af, dan zijn deresultaten niet geldig.In tabel 1 zijn de minimum-frequenties aangegeven voor demonstername van betonspecieter beoordeling van de conformi-teit. Voor elke nieuwe betoncen-trale en voor elk nieuw productwordt een aanvangsperiode on-derscheiden totdat 35 resultatenzijn verkregen. De frequentie vanmonsternameisdaarbijhogerdanbij de normale productie. Uit die35 resultaten wordt de standaard-afwijkingsvanhetprocesbepaald.Opvallend is de zeer lage fre-quentie van monstername, vooralbij de processen waarbij sprake isvan certificatie van de productie-controle. Ook dit is weer een com-promis tussen de landen diegewend zijn om maar ??n keer temeten (productiecontrole geldttevens als afnamecontrole), maardan met een behoorlijke frequen-tieendelandenwaarnaastdepro-ductiecontrole een strenge afna-mecontrole bestaat en men erkennelijk weinig vertrouwen inIntegratie van EN 206 in deVBT 2000 (III)Tabel 1 | (tabel 13 in EN 206)Minimum-aantal monsters voor de beoordeling van conformiteitproductie minimum-aantal monsterseerste 50 m3aansluitend op de eerste 50 m3productie 1)productie certificatie geen certificatieproductiecontrole productiecontrolein aanvang 2) 3 monsters 1 per 200 m3of 1 per 150 m3of2 per productieweek 1 per productieweekcontinu 3) 1 per 400 m3of1 per productieweek1) De monsters dienen verdeeld over de productie te worden genomen metmaximaal 1 monster per 25 m3.2) Tot ten minste 35 proefresultaten zijn verkregen.3) Nadat ten minste 35 proefresultaten beschikbaar zijn. Indien de standaardafwijking van delaatste 15 proefresultaten groter is dan 1,37 , dient de frequentie vanmonstername te wordenverhoogd tot het niveau van de aanvangsproductie voor de eerstvolgende 35 resultaten.ing. C. Souwerbren, voorzitter voorschriftencommissie 12 `Beton'O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eB etonte ch n o l o g i ecement 2000 7 83heeft dat die zal verdwijnen. Hetresultaat is dan een zo lage fre-quentie dat pas na lange tijd eenredelijk toetsing van de resultatenkan plaatshebben. Aangezien detabel minimum-frequenties be-vat, kan altijd een hogere fre-quentie worden gekozen.K e u r i n g s c r i t e r i u m v o o rd e d r u k s t e r k t eHet keuringscriterium voor dedruksterkte wordt onderscheidenin de aanvangsperiode en decontinu-productie. In de aan-vangsperiode wordt getoetst opdrie resultaten en tijdens decontinu-productie op vijftien. Erwordt zowel getoetst op gemid-delde sterkte als op individuelewaarde (tabel 2).Gezien de lage minimum-fre-quentievanmonsternemingwordttoegestaan dat zowel op overlap-pende cijferreeksen als op niet-overlappende reeksen wordt ge-toetst. De resultaten mogenechter niet ouder zijn dan 1 jaar.De keuringscriteria zijn echtervoor niet-overlappende reeksenopgezet, waardoor de goedkeur-kans bij overlappende resultatenaanzienlijk kan wijzigen. Bij elkereeks van 15 resultaten wordt destandaardafwijking (s15) getoetstaan de processtandaardafwijking( ) volgens:0,63 s15 1,37 .Indien s15buiten de grenswaardenligt, moet een nieuwe processtan-daardafwijking uit de laatste 35resultaten worden berekend.K e u r i n g s c i t e r i a v o o ra n d e r e e i g e n s c h a p p e nd a n d e d r u k s t e r k t eDeze keuringscriteria zijn op-gezet als keuring op attributen.Daarbij mag een aantal resultatenbuiten vastgestelde grenswaardenvallen. Zie de tabellen 3, 4, 5 en 6.A c t i e s i n d i e n n i e t w o r d tv o l d a a n a a n d e e i s e nIndien uit de keuring blijkt datniet wordt voldaan aan de eisen,wordt opnieuw beproeven voor-geschreven. Wordt het niet-vol-doen daaruit opnieuw bevestigd,dan dient door de leiding van hetbedrijf een onderzoek te wordenuitgevoerd naar alle gevolgde pro-cedures bij de productiecontrole.Bovendien dient de afnemer teworden ingelicht, opdat ook dezezijn maatregelen kan treffen. Alleondernomen acties, alsmede hetinlichten van de afnemer, dienenTabel 2 | (tabel 14 in EN 206)Keuringscriteria voor de druksterkteproductie aantal (n) proefresul- criterium 1 criterium 2taten voor de druksterk-te in de te beoordelensteekproefgemiddelde van n elk individueelresultaten (fcm) proefresultaat (fci)(N/mm2) (N/mm2)in aanvang 3 fck+ 4 fck? 4continu 15 fck+ 1,48 s fck? 4Tabel 3 | (tabel 17 in EN 206)Keuringscriteria voor andere eigenschappen dan druksterkteeigenschap beproevings- of minimum-aantal aanvaardbaar maximaal toegestane afwijkingbepalingsmethode monsters of getal van enkele proefresultaten van debepalingen grenswaarden voor de voorgeschrevenof van de tolerantie ten opzichteklasse van de richtwaardeonderste bovenstegrenswaarde grenswaardevolumieke massa EN 12390-7 zie tabel 1 zie tabel 5 - 30 kg/m3geen 1)zwaar betonvolumieke massa EN 12390-7 zie tabel 1 zie tabel 5 - 30 kg/m3+ 30 kg/m3lichtbetonwater-cementfactor EN 206 - 5.4.2 1 bepaling per dag zie tabel 5 geen 1) + 0,02cementgehalte EN 206 - 5.4.2 1 bepaling per dag zie tabel 5 - 10 kg/m3geen 1)luchtgehalte van EN 12350-7 voor 1 monster per dag zie tabel 5 - 0,5% absolute + 1,0% absolutebetonspecie met normaal en zwaar na constant waarde waardeluchtinbrengende beton en ASTMC- wordenhulpstof 173 voor lichtbetonchloridegehalte EN 206 - 5.2.7 bepaling voor elke 0 geen 1) geen hogerevan beton betonsamenstelling; waarde toegestaanmoet worden herhaaldbij elke verhoging in??n der grondstoffen1) Tenzij grenswaarden worden voorgeschreven.Tabel 4 | (tabel 18 in EN 206)Keuringscriteria voor consistentiebeproevings- minimum-aantal aanvaardbaar max. toegestane afwijking 1) van enkelemethode monsters of getal proefresultaten van de grenswaardenbepalingen voor de voorgeschreven klasse of vande tolerantie t.o.v. de richtwaardeonderste bovenstegrenswaarde grenswaardevisuele beoordeling vergelijking van elke mengervulling;het gedrag met het bij afleveringnormale gedrag van per auto:beton met de voor- elke ladinggeschreven consistentiezetmaat EN 12350-2 1) frequentie zie tabel 6 - 10 mm + 20 mmvolgens tabel 1 - 20 mm 2) + 30 mm 2)V?b?-tijd EN 12350-3 2) bij het meten van zie tabel 6 - 4 sec + 2 sechet luchtgehalte - 6 sec 2) + 4 sec 2)verdichtingsmaat EN 12350-4 3) in geval van zie tabel 6 - 0,05 + 0,03twijfel bij visuele - 0,07 2) + 0,05 2)vloeimaat/ EN 12350-5 beoordeling zie tabel 6 - 15 mm + 30 mmschudmaat - 25 mm 2) + 40 mm 2)1) Indien er in de desbetreffende consistentieklasse geen onderste of bovenste grenswaarden bestaan,zijn deze afwijkingen niet van toepassing.2) Alleen van toepassing bij het meten van de consistentie bij het begin van het lossen van de truckmixer.O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eBetontechnologiecement 2000 784tewordengeregistreerd.Zonodigkan onderzoek aan de constructieplaatshebben, waarvoor CEN TC104ookeennormheeftopgesteld.P r o d u c t i e c o n t r o l eBij het opstellen van dit hoofd-stuk, zo meldt een (informatieve)opmerking, is rekening gehou-den met de principes van EN-ISO9000-1. Het voorschrijven vanEN-ISO 9000 of verwijzen naardelen daaruit ging veel landen tever, vandaar dit merkwaardigecompromis.In een handboek voor de produc-tiecontrole moeten worden vast-gelegd de verantwoordelijkheiden de bevoegdheid van, en deonderlinge verhoudingen tussenal het personeel dat betrokken isbij werkzaamheden die de kwali-teit van beton kunnen be?nvloe-den, ongeacht of dat in leidingge-vende, uitvoerende of toetsendefunctie is. Het productiecontrole-systeem moet ten minste elketweejaardoordeproductieleidingworden beoordeeld om de bruik-baarheidendeeffectiviteitvanhetsysteemteverzekeren.Rapportenvan dergelijke evaluaties moetenten minste drie jaar wordenbewaard. De beoogde frequentievan proeven en inspecties moetworden vastgelegd, alsmede alleresultaten ervan.In uitvoerige tabellen zijn alledetails van de productiecontrolevoorgeschreven, onderverdeeldin: controle op de grondstoffen,controle op de bedrijfsuitrustingen controle op de procedures voordeproductieendeeigenschappenvan beton. Voordat een nieuwmengselwordtgeproduceerd,dientgeschiktheidsonderzoek plaats tehebben, tenzij eerder voldoendeervaring met dat mengsel werdopgedaan. Details voor het ge-schiktheidsonderzoek worden ineen normatieve bijlage gegeven.In dit hoofdstuk staan ook deeisen die aan productie- en labo-ratoriumpersoneel worden ge-steld, alsmede de eisen aan deinstallatie en verdere uitrusting.Voor de nauwkeurigheid vanweegwerktuigen zijn Europeserichtlijnen van kracht. De tole-ranties voor het weegproces zijnaanzienlijk ruimer dan we ge-wend zijn. Bij cement, toeslag-materiaal en vulstoffen 3% (vol-gens de VBT resp. 1,5 en 2%) envoor hulpstoffen 5% (VBT: 3%).Voor de productie van hogesterk-tebeton worden in een informa-tieve bijlage aanvullende contro-les of een hogere controlefre-quentie aanbevolen.B e o o r d e l i n g v a nc o n f o r m i t e i tDe producent is belast met debeoordeling van de conformiteitvan het beton met de specifiekgestelde eisen. Aanbevolen wordtde productiecontrole te laten cer-tificeren door een erkende certifi-catie-instelling. De norm kanhierover geen uitspraken doen,omdat voor beton nog geen over-eenstemming bestaat in het Per-manent Comit? voor de Bouwover het mandaat voor beton.B i j l a g e nDe norm is voorzien van 11 bijla-gen. De volgende zijn normatief:A. Aanvangsonderzoek (bij eennieuwe installatie of eennieuwe samenstelling)B. Identiteitsproeven voor dedruksterkte (ter beoordelingof een bepaalde hoeveelheidbeton behoort bij eenbepaalde populatie)C. Voorschriften voor de beoor-deling van, het toezicht op ende certificatie van de produc-tiecontrole.Informatieve bijlagen zijn:D. BibliografieE. Richtlijnen voor de toepas-sing van het prestatieconceptvoor de beoordeling vangelijkwaardigheid bij toepas-sing van vulstoffen met eenbindmiddelfunctieF. Aanbevelingen voor grens-waarden voor de betonsa-menstelling met het oog opduurzaamheid (deze bijlagebevat een tabel metminimum-cementgehaltenen maximum-water-cement-factoren bij de verschillendemilieuklassen als leidraad)G. Toelichting op de nauw-keuringheidseisen voorweegapparatuurH. Aanvullende bepalingen voorhogesterktebetonI. Ontwerpmethoden voor deduurzaamheid op basis vanprestatiebeoordeling.K. Betonfamilies (een typischEngelse bijlage).T e n s l o t t eDe EN 206 is een zeer gedetail-leerde norm geworden, die doorzijn beoogde volledigheid nieteenvoudig toepasbaar zal blijkentezijn.Hetvraagtnogalwatstudieom te vinden wat men zoekt. Hetis echter een degelijk documentgeworden. De vele concessies diemoesten worden gedaan ter willevan een zo breed mogelijk draag-vlak hebben ertoe geleid, datbelangrijke onderwerpen zoalseisen voor de duurzaamheid uitdenormzijnverdwenenenslechtsals aanbeveling worden behan-deld. Elk land zal daarom met eennationale annex komen om deontbrekende regelgeving aan tewijzen.Datmaakthetgebruikvande EN 206 gecompliceerd. Hetzou verhelderend zijn als CENnaast de norm ook alle nationaleannexen zou publiceren, opdatexporterende producenten de be-nodigde informatie overzichtelijkTabel 5 en 6 | (tabel 19a en 19b in EN 206)Aanvaardbare getallen voor keuringscriteria anders dan druksterkte(keuring op attributen)tabel 5 - AQL = 4% tabel 5 - AQL = 4%aantal proef- aanvaardbaar aantal proef- aanvaardbaarresultaten getal resultaten getal1 - 12 0 1 - 2 013 - 19 1 3 - 4 120 - 31 2 5 - 7 232 - 39 3 8 - 12 340 - 49 4 13 - 19 450 - 64 5 20 - 31 565 - 79 6 32 - 49 680 - 124 7 50 - 79 780 - 125 21kunnen aantreffen. s