C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU til iteitsbou w44 cement 2008 6Bij oplevering behoort het gebouwtot ??n van de duurzaamste kan-toorgebouwen in Nederland, inhet bijzonder in de categoriehoogbouw. Het voldoet aan dedoelstelling om in 2012 overheids-gebouwen een CO2-neutralebedrijfsvoering te laten hebben.Het gebouw is onder meer ener-giezuinig vormgegeven, wordtuitgerust met een bio WKK(warmte-krachtkoppeling, waar-mee elektriciteit en warmte tege-lijkertijd dicht bij de verbruikersworden opgewekt) en maaktgebruik van betonkernactivering.Om het energieverbruik zo laagmogelijk te houden, is daarnaastgekozen voor langetermijn-ener-gieopslag (LTO). Met behulp vanLTO kan koude direct uit debodem worden gehaald en voorkoeling worden gebruikt. Warmtekomt ook uit de bodem en kan, naslechts een beperkte en zeer hoogrendabele toevoeging van energie,worden gebruikt voor verwarming.Dit maakte de weg vrij voor eeninnovatief ventilatieconcept opbasis van overdruk. De door mid-del van LTO geconditioneerdelucht wordt de ruimte ingeblazen.Er wordt echter geen lucht afgezo-gen en vindt geen warmteterug-winning plaats. Dit geeft een elek-triciteitsbesparing door dePPS-selectie IB-Groep en Belastingdienst Groningen (2)Duurzaamheid en flexibiliteitin sierlijk ontwerp1 |Kantoorgebouw gezienvanuit de stadstuinbron: UNStudioprof.dr.ir. J.C. Paul MBA, ing. M. de Boer en ir. L. Bukman, ArupWinnaar van de PPS-aanbesteding IB-Groep en Belastingdienst Groningenwerd het consortium DUO2. Het concept bestaat uit een hoogbouw van 85 men een laagbouw van 42 m. De gebouwen zijn grotendeels in beton ontwor-pen. De vormgeving is aan de hand van windstudies geoptimaliseerd, wat eensierlijk uiterlijk tot gevolg heeft. Een groot aantal kolommen volgen de gevel-lijn, waardoor ze niet verticaal staan.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2008 6 45afwezigheid van retourventilato-ren. De lucht wordt door middelvan de overdruk die in de ruimteontstaat, direct naar buitengebracht door middel van eenoverdrukrooster. De besparing vanelektriciteit gaat ten koste van dewarmteproductie, maar is dusda-nig dat er in totaal een besparingwordt behaald op primaire ener-gie. Dit komt door het hoge ren-dement waarmee de warmtewordt opgewekt.C o n s t r u c t i e f o n t w e r pDe kantoortoren bestaat uit eenhoogbouwdeel met een hoogtevan 85 m (A1 in fig. 3) en eenlaagbouwdeel met een hoogte van42 m (A2 in fig. 3). Beide delenzijn ongeveer 20 m breed en 60 mlang. In bovenaanzicht versprin-gen de twee gebouwdelen tenopzichte van elkaar.De verticale krachtafdracht wordtverzorgd door een skelet bestaan-de uit vlakke plaatvloeren rustendop ronde kolommen, wanden enkernen, alle uitgevoerd in beton.Het aantal constructieve wandenin het gebouw beperkt zich tot destabiliteitskernen en -wanden enis met opzet klein gehouden omde flexibiliteit ten aanzien van deindeling zo groot mogelijk telaten. Bovendien is er in het ont-werp rekening mee gehouden dathet gebouw, na de periode waarinhet door de IB-Groep en Belas-tingdienst in gebruik is geweest,een woonfunctie kan krijgen.De vrije vorm van het gebouw, incombinatie met het gekozen con-structieprincipe, heeft ertoe geleiddat een groot aantal kolommen nietverticaal staat. Zij volgen de gevel-lijn van het gebouw. De scheef-stand resulteert in een horizontaalontbonden kracht. Deze wordt doorde vloeren opgenomen en via destabiliteitskernen en -wanden naarde fundering afgedragen.De stabiliteit wordt verzorgd doortwee stabiliteitskernen en tweestabiliteitswanden. De twee bouw-delen (hoogbouw en laagbouw)worden op de elfde en twaalfdeverdieping constructief gekoppeldmet een tweeledig doel. Ten eersteresulteert dit in een verdeling vande horizontale belasting tussen dehoog- en de laagbouw; de stabili-teitskern en -wand van de hoog-bouw wordt hierdoor gedeeltelijkontlast en als het ware geholpendoor de stabiliteitskern en -wandvan de laagbouw. Ten tweede zorgtde koppeling ervoor dat de hori-zontale verplaatsing van de tweebouwdelen, ten gevolge van hori-zontale belasting, gelijk blijft.Wanneer de bouwdelen vollediggedilateerd zouden worden uitge-voerd, zou het verschil in horizon-tale verplaatsing tussen de tweebouwdelen te groot worden.2 |Detail van de gevelbron: UNStudio3 |Isometrie hoogbouw uitTekla-model constructie(VO)bron: ArupC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU til iteitsbou w46 cement 2008 6De gebouwen zijn ontworpen opeen ??nlaagse kelderconstructie,gefundeerd op boorpalen.V l o e r p a k k e tDuurzaamheid en flexibiliteitspelen een belangrijke rol in deOutputspecificatie van de klant enin de beleving van het consor-tium. Om deze reden is gezochtnaar een ge?ntegreerd ontwerpvan constructie en installatie,waarbij de verdiepingshoogte zoklein mogelijk wordt gehouden.In een conventioneel kantooront-werp wordt vaak gekozen voor eenverdiepingshoogte van 3,60 m.Hierbij bevinden de installatieszich in een verlaagd plafond in devorm van leidingen. Door deinstallaties en constructie echter teintegreren tot ??n vloerpakket meteen totale hoogte van 500 mm, isde verdiepingshoogte beperkt tot3,30 m. Het 500 mm dikke vloer-pakket bestaat uit een construc-tieve vloer van 280 mm voorzienvan betonkernactivering. Er wordtnog onderzocht of het mogelijk isde - op de constructieve vloergeplaatste - verhoogde vloer alsplenum te gebruiken. Lucht wordtdan vanuit de schachten in hetplenum geblazen, waarna het van-uit het plenum de ruimte wordtingeblazen. Door dit plenum zou-den leidingen ten behoeve vanluchtbehandeling komen te verval-len. De overige leidingen liggen inde verhoogde vloer.De beperkte verdiepingshoogtevan 3,30 m maakt het mogelijkbinnen de gegeven hoogte van destedenbouwkundige enveloppe 24in plaats van 22 bouwlagen terealiseren. Enerzijds ontstaat hier-door ontwerpvrijheid binnen destrikte stedenbouwkundige rand-voorwaarden en anderzijds leidtdit tot effici?nt materiaalgebruik,wat de duurzaamheid bevordert.P a r k e e r g a r a g eVoor de parkeergarage is eenbetonconstructie ontworpen waar-bij de dekvloer, met daarop destadstuin, wordt gedragen doorbalken. De overspanning van devloerplaten is zo groot mogelijk,namelijk twee parkeervakken meteen rijbaan, zodat de balken zichalleen tussen de parkeervakkenbevinden. Deze balken wordenondersteund door kolommen. Dekolommen bevinden zich dusalleen tussen de parkeervakken,waardoor zij geen belemmeringvormen bij het parkeren.TT-liggers zorgen voor de invullingvan het dek. Hierdoor Door toepas-sing hiervan wordt het inpassenvan installaties binnen het con-structieve pakket mogelijk gemaakt(tussen de ribben van de TT-lig-gers) en wordt verrommeling vanhet plafond van de garage voorko-men.Bovenop de parkeergarage komtde stadstuin. Vanwege de grotebelasting van de stadstuin op dekolommen, is gekozen voor eenfundering op palen. Tussen depoeren van de fundering wordt deparkeergarage bestraat.Bij het ontwerp van de parkeerga-rage is rekening gehouden metenkele omgevingselementen. Zois het aanlegniveau (diepte) van deparkeergarage zodanig gekozendat na ontgraving van de bouwputvoldoende bovenbelasting aanwe-zig blijft om opbarsten van deonder het terrein gelegen klei-leemlaag te voorkomen. Ook iservoor gekozen de bouwput tenbehoeve van de parkeergarage nietmet grondkerende wanden uit te4 |Isometrie hoogbouw uitRevit-model constructie(DO/besteksfase)bron: ArupC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gU tiliteitsbou wcement 2008 6 47voeren, maar met een talud. Ditomdat grondkerende bouwput-wanden de grondwaterstroomnaar het naastgelegen historischebos nadelig zouden kunnen be?n-vloeden.C o n s t r u c t i e f a d v i s e u r i nP P S - p r o j e c tIs de invloed van de constructeurin een PPS-project anders dan bijandere, meer traditionele, samen-werkingsverbanden? Voor tech-nisch ontwerpers (waaronder con-structeurs) betekent eenPPS-contract een grote en vroegtij-dige betrokkenheid bij de afwegin-gen van verschillende technischeaspecten. Door deze vorm vansamenwerking ontstaat bovendieneen veel directere relatie tussenhet ontwerp van het gebouw en deuitvoering, het beheer en de kwa-liteit ervan, dan bij een traditio-neel contract. Om afwegingentussen verschillende techniekenen verschillende fasen van hetproject te kunnen maken, wordthet gebouw onder een PPS-con-tract op veel meer prestatiecriteriabeoordeeld dan onder een traditio-neel contract.Door een combinatie van dezeaspecten ontstaat een gebouwwaarin technieken maximaal opelkaar zijn afgestemd en waarbijnaast het ontwerp ook uitvoeringen beheer zijn geoptimaliseerd.Deze vorm van samenwerkingvereist van technisch ontwerpersdat zij:? specialistzijninhunvakgebied;? hettotaalbeeldvanhetgebouwen de techniek niet uit het oogverliezen en integraal ontwerpen;? begriphebbenvooruitvoerings-en beheeraspecten van het ont-werp;? begriphebbenvoordeinvloedvan prestatiecriteria op ontwerp-keuzen;? dewilenhetvermogenhebbenmet andere partijen binnen hetteam samen te werken.Hoe beter de eigenschappen vande technische ontwerper aanslui-ten bij deze criteria, hoe groter dewaarde die zij kunnen toevoegen.Wanneer men werkt onder eenPPS-contract, kan veel voordeelworden gehaald uit:? goedeketenintegratiebinnenhet PPS-team;? snelleinformatieoverdracht;? snelleenjuistebeslissingen.Ter bevordering van deze aspectenkan gebruik worden gemaakt vaninformatiefora, tekensoftware ensoftware voor het berekenen vande verschillende prestatiecriteria.Binnen dit PPS-project is ervoorgekozen het gebouw in 3D uit tewerken. De verschillende ontwer-pers hebben hierbij ieder een3D-model van het gebouwgemaakt. Elk 3D-model bevat daar-mee alle relevante informatie metbetrekking tot de discipline waar-van het model afkomstig is (archi-tect, constructeur, installateur,gevelbouwer, enz.). Op deze model-len wordt vervolgens een zoge-noemde `clash' detectie (botsing/afwijking) uitgevoerd. Dit betekentdat de verschillende modellen wor-den samengevoegd tot een totaal-model. Daar waar de informatie uitde verschillende modellen niet metelkaar overeenkomt, wordt een`clash' gedetecteerd. Denk hierbijaan leidingen die in het installatie-model op een bepaalde plaats uiteen schacht komen, terwijl in hetconstructieve model deze schachtgeheel is gesloten. Afwijkingenworden zo in een vroeg stadiumopgemerkt en afgestemd. nProjectgegevenscontractvorm:DBFMOopdrachtgever:Rijksgebouwendienst, namens de Infor-matie Beheer Groep en Belastingdienstopdrachtnemer:DUO?, bestaande uit Strukton, BallastNedam en John Laingonderaannemers opdrachtnemer:UNStudio (architectuur)Lodewijk Baljon Tuin- en Landschaps-architectenISS NederlandYNNOadviseur constructies, installaties,fa?ades, wind:ArupHet gebouw is aan de hand vanwindstudies geoptimaliseerd.Daarbij is onder meer rekeninggehouden met de aanwezigheidvan enkele (zeldzame) vleermuis-soorten in het direct aan het ter-rein grenzende historische bos.Deze vleermuissoort is zeer gevoe-lig voor verandering van omstan-digheden. Door de resultaten vande windstudie te verwerken in hetontwerp, worden de veranderingenin windomstandigheden in het bosgeminimaliseerd en wordt hetfoerageergebied van de vleermui-zen zo min mogelijk verstoord.V o r m o p t i m a l i s a t i e m . b . v .w i n d o n d e r z o e k5 |Doorsnede parkeergara-ge met landschapbron: UNStudioliggers elke 5.3 m ondersteunddoor kolommen rond 450 mmdubbel- T liggers 830- 1