Het aanzien van betonVoordracht van ir.C.F.A.Knol, architect, gehoudentijdens de Betondag 1982,18 november jl.Alle betonmensen zijn het er over eens: hetaanzien van beton wordt bepaald door devormkwaliteit van de constructie. Dat is ze-ker waar, doch slechts ten dele.In de Engelse taal betekent construction:bouw. In het Nederlands taaieigen betekentbouwen m??r dan construeren. Is beton al-leen een constructiemateriaal?In beton is het goed construeren. Prachtigeen adembenemende constructies zijn ge-maakt en simpele skeletten voor een goeddoortimmerd huis. Gigantische kunstwer-ken om de vloed van water te keren en devloed van auto's te leiden. Bruggen bovenen onder elkaar. Beton over het water, overde Oosterschelde in Zeeland en de Wester-singel in Rotterdam.Beton voor het welzijn van de mensen - entoch is er een maatschappelijke weerstandtegen beton. Een weerstand tegen beton diediep in het hart van de mensen ligt; geenpolitiek of ideologie, maareen sterke, emo-tioneel geladen weerstand!Waarom eigenlijk? In het augustus nummervan Cement 1982 zegt prof.ir.D.Dicke tref-fende woorden over de verzuchting van ie-mand dat de megatechniek, zoals wij die opde Neeltje Jans te zien krijgen, niets andersis dan een demonstratie van domme mate-loosheid. 'Ook dit is de stem van een mens'zegt hij. 'Er klinkt vermoeidheid in door. Hijheeft te veel beton gezien en beton is voorhem, als voor zovelen, de zondebok van dewesterse maatschappij geworden. Symboolvan het onontkoombare, van zakelijkheid,liefdeloosheid, van de tot computerinvoergedegradeerde mens.'Dit is ??n signaal - en er zijn er zovele. Nie-mand kan voor deze signalen doof of blindzijn.Wij moeten nu de samenspraak aangaanhoe wij het bouwen, en ??k en vooral hetbouwen in beton, weer uit de wereldwon-derwaan brengen bij de hand en het hart vande mensen. Dat zal een samenspraak zijnover milieu en maatschappij tussen op-drachtgevers en vormgevers-tussen de ge-meenschap van de mensen en de bouwersdie wij zijn - in de komende decennia vanonze tijd.Dat is echter niet het onderwerp van dezekorte beschouwing. Het gaat nu over hetmateriaal dat beton heet. Daarover kunnenwij kort zijn:beton is niet om aan te zien!Beton is niet om aan te z?enGa maar kijken. Beton is niet mooi, beton isgewoon lelijk om te zien.Generaties lang hebben wij ons constructiefdenken en doen gericht op de sterkte vanbeton, op de maat en de mateloze mogelijk-heden. Nooit - of nooit genoeg - hebben wijvoldoende aandacht geschonken aan demateriaalexpressie van beton.De maat van de constructie brengt de men-sen tot ontzag of bewondering of afkeer,maar nimmer tot houden van. Iedereen heeftweet van dierbare plekken in de gebouwdeomgeving die een geheel eigen gevoel ge-ven van warmte en geborgenheid -van hou-den van. Iedereen heeft weet van ervaringenmet het door mensenhanden gebouwde datin de expressie van ruimte, vorm en mate-riaal een geluksuitstraling heeft naar demensen toe. Beton, als materiaal, heeft datniet.Veel van de maatschappelijke weerstand te-gen beton is te herleiden tot de af keer van demateriaalexpressie. Deze problematiek moetniet onderschat worden. Beton als materiaalroept weerstand op, veel dieper stekend enveel meer emotioneel geladen dan beton-mensen denken of willen erkennen.Ook het dwingende monoliet-karakter vande betonconstructie - het onwrikbare, niette slopen grijze geweld - roept weerstandenop, gevoed uit de onderbewuste angst vande mensen omdat beton zich onttrekt aan degewone deelbaarheid der dingen.Beton is niet om aan te zien. Ga maar kijkenhoe het uit de kist komt en hoe het verweerten vervuilt in de loop van de tijd. Ga maarkijken hoe vormen van beton in de architec-tuur en landschapskunst - op de tekenplankstralend in de abstracte schoonheid van eenzwart/witte grafiek - hoe die vormen in degebouwde omgeving verloederen omdat demateriaal-expressie verpaupert in weer enwind. Beton veroudert niet mooi.Beton is hard zonder straling, beton is gladzonder glans, beton is steen zonder leven,beton is grijs zonder warmte.Maar beton is w?l een voortreffelijk mate-riaal om mee te bouwen en in het Duitsetijdschrift Beton, september 1982, schrijfteen architect:'Die geistesschwache Verteufelung des Ma-terials Beton musz endlich aufh?ren.'Beton is een voortreffelijk materiaal om meete bouwen, maar het is niet om aan te zien enhet roept maatschappelijke weerstandenop.Wat doen we eraan?De samenspraak over de weerstanden in desamenleving tegen de weergaloze wonder-werken van het bouwen, dat is politiek. Nietde belangstrijd van de partijpolitiek, maarde wellevendheid van de politeia; dat is dekwaliteit van de samenleving.De samenspraak over hoe en wat te bouwenis een zaak van de gemeenschap. Bouwen iste belangrijk om aan de bouwers over telaten. Maar wij bouwers willen en moetenw?l in die samenspraak betrokken worden!De technologie van het bouwen is onzezaak.Als het om het aanzien van beton gaat zijn ertwee invalshoeken: verbetering van de ma-teriaalexpressie en aanpassing van devormgeving. Wat dit laatste betreft, wij moe-ten dingen gaan doen met beton. Wij moe-ten de detaillering van betonconstructies inde buitenluchtzeerzorgvuldig ambachtelijkbenaderen, lettend op mogelijke visueleerosie door vuil en water.Wij moeten de unieke vormmogelijkhedenvan beton uitbuiten en verrijken met nieuwetechnieken en materialen voor de bekisting,de basis van de vorm.In dit kader past een vraagteken bij de toe-passing van plastic inleg-vormvellen. Is dithet antwoord, structuurbekisting? Gaat hetons om oppervlaktestructuren of vorm-structuren? Wellicht is dit een oplossingvoor grote, ononderbroken vlakken in be-tonconstructies. Maar moeten wij wel grote,ononderbroken vlakken maken?We moeten dingen doen met beton.Bij de huidige stand van de betontechnolo-gie zijn er voor verbetering van de mate-riaalexpressie van het betonoppervlak tweemogelijkheden - een laag er op of een laageraf, een verfhuid er op of de cementhuid eraf. De vraag is of een laag er af (stralen,boucharderen, hakken) wel een algemeentoepasbare oplossing biedt. Waarschijnlijkniet. De materiaal-fysische problemen zijngroot en de behandeling is kostbaar en mi-lieu-onvriendelijk. Bovendien zijn er allerleiCement XXXV (1983) nr.1 22Ter inleiding van zijn voordracht, beschreefir. Knol zijn ervaringen bij een bezoek aanhet National Theatre in Londen. Hij bevondzich in een gezelschap dat hij wilde latendelen in zijn enthousiasme voor devormkrachtvan het genoemdegebouwontwerp. De situering aan deTheems, schuin tegenover hetParlementsgebouw, maakt het mogelijk alwandelend over een van de bruggen, hetTheatre op je in te laten werken. Ir.Knol werdenigszins in verwarring gebracht toen hij bijhet geleidelijk naderbij komen ontdekte datzijn geestdrift niet door zijn gezelschapwerd gedeeld. En ter plaatse constateerdehij dat de in het zicht gebleven betonvlakkenals koud en gevoelloos werden ervaren.ontwikkelingen voor de toepassing van an-dere grondstoffen voor beton dan zand engrind - en 't is maar de vraag hoe dat betoner uitziet als de cementhuid wordt verwij-derd.Mooi cement is niet lelijk. Als de ce-menttechnologie voor ons een mooie enweerbestendige cementhuid kan ontwikke-len, zijn wij dicht bij een oplossing -als wij??k dingen doen met de vormdetailleringvan beton! Zolang wij die cementen niethebben, althans niet binnen het normalebouw-economische handelen, zolang moe-ten wij kiezen voor het onaanzienlijke vanbeton - of het opbrengen van een verflaag.Ook hier ligt een wijd arbeidsveld voor inno-verend denken open voor de verftechnolo-gie! Innovatie, niet alleen in het speurwerknaar goed houdbare en goedkope verfmate-rialen, maar ook in de ontwikkeling vannieuwe applicatie-technieken.Daarnaast zal er een doorbraak moeten ko-men in het starre dogmatisch denken vanarchitecten en opdrachtgevers dat schoonbeton ook schoon beton behoort te zijn endat verven een ziekte is. Wellicht gaat er daneen nieuwe wereld van kleur in de gebouw-de omgeving voor ons open.Wellicht ontstaat er zo een nieuw en inspire-rend gebied voorde integratie van architec-tuur en beeldende kunst. En wie spreekt erdan nog van de troosteloosheid van beton?Beton is een voortreffelijk bouwmateriaal.Wij mogen het niet laten zitten met zijn emo-tionele last van onaanzienlijkheid. Wij moe-ten de vormmiddelen en de technologie vin-den om dit onaanzienlijke om te vormen toteen eigen visuele kwaliteit.'t Ligt in onze handen en in ons innoverenddenken om van beton een materiaal te ma-ken waar je van kunt houden.Cement XXXV (1983) nr. 1 23