ProjectgegevensOpdrachtgever ? Stichting Bo-Ex `91 Utrecht in samenwerking met Stichting Sociale Huisvesting (SSH)Utrecht en het facilitair bedrijf van de Rijksuniversiteit UtrechtArchitect ? ir. Rudy Uytenhaak, AmsterdamProjectmanagement ? BOB, Bureau Organisatie Bouwwezen BV, UtrechtKostenbewaking ? Swets en Van Voorden BV, Capelle a/d IJsselAannemer ? Wilma Bouw BV, UtrechtAdviseur draagconstructies ? ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek BV, Velp en DelftAdviseur E- en W-installaties ? Adviesbureau voor Installatietechniek T & H, NieuwegeinStaalconstructie bruggen ? Oostingh Staalbouw BV, Katwijk (ZH)Studentenwoningen UtrechtEgbert KosterIn zijn ontwerp voor de studentenhuisvesting in deUtrechtse universiteitswijk De Uithof heeft architect RudyUytenhaak vertrouwde ontwerp-ingredi?nten samenge-voegd op basis van een nieuw recept. Het project combi-neert de grootschaligheid van woningbouwprojecten uitde jaren zestig met het ideaal uit de jaren zeventig vaneen zo groot mogelijke differentiatie aan woningtypen ende in de jaren tachtig onder architecten opgebloeidebelangstelling voor de textuur van bouwmaterialen enhet voor de jaren negentig kenmerkende streven naarbouwen in hoge dichtheden.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 1999 1 15GROOTVENSTERMETBALKONIn de ruimte onder de poort zal nog eenhalfronde fietsenstalling worden gebouwdwaarvan het dak de functie krijgt van eenverhoogd toegangspleintot de laagbouw van `het dorp'.? Het poortgebouw fungeert alssymbolisch venster op het landschapFoto?s: Luuk Kramer, AmsterdamOm een dichtheid van 1.000 studentenkamersop ??n hectare ? vergelijkbaar met ongeveer 300woningen per hectare ? te kunnen realiseren, washoogbouw onvermijdelijk. Door binnen het projecteen maximale diversiteit aan woningtypen enwoonsferen te realiseren en veel aandacht te beste-den aan de vormgeving en materiaalbehandelingheeft Uytenhaak het onmiskenbaar grootschaligekarakter zo aantrekkelijk mogelijk `verpakt'.R a n d v o o r w a a r d e nDe nieuwe studentenhuisvesting is gerealiseerd opinitiatief van de Rijksuniversiteit Utrecht die, in hetlicht van de in het hele land teruglopende studen-tenaantallen, vreesde dat de enorme woningnoodonder studenten in de Domstad wel eens nadeligzou kunnen gaan uitpakken voor haar concurren-tiepositie. Als bouwlocatie lag De Uithof natuurlijkvoor de hand, ware het niet dat de opzet van de uni-versiteitswijk niet in de mogelijkheid van woning-bouw of studentenhuisvesting voorzag. In overlegmet Koolhaas' Office for Metropolitan ArchitectureO.M.A. is uiteindelijk besloten om de studenten-huisvesting ? bij wijze van uitzondering die deregel bevestigt ? te situeren in het groengebied aande zuidzijde van de dichtbebouwde centrale hoofd-as van de Uithof, de zogeheten `Kasbah-strook'.De randvoorwaarden die Uytenhaak meekreeg,hadden betrekking op het handhaven van eenbelangrijke fietsroute die op de hoek van het per-ceel diagonaal door de rooilijnen loopt en hetrespecteren van een klein, pal naast de bouwlocatiegelegen moerasgebiedje waarin onder andereringslangen voorkomen. O.M.A. stelde Uytenhaakvoor de uitdaging om het `conflict' tussen het trac?A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 1999 116WestgevelPlattegrond niveau 1(verhoogd ontsluitings-niveau). De hoogbouw heeftde indeling van een `klassie-ke' studentenflat waarbijvier of vijf kamers gebruikmaken van een grotegemeenschappelijke woon-keuken en idem dito sani-tair. De laagbouw biedt, alnaar gelang het woning-type, onderdak aan ??n,twee of drie studenten.OostgevelSituatievvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv = Moerasvan het fietspad met de naastgelegen sloot en hetnieuwe bouwvolume zichtbaar te maken in zijnontwerp. Een extra complicatie bij dit conflict betrofhet onder het fietspad gelegen hoofdriool. De over-bouwing hiervan stelde bijzondere eisen aan defundering en draagconstructie van de ter plaatsezestien verdiepingen hoge bouwmassa (zie blz. 24).C o m p a c t b e b o u w i n g s m o d e lUitgangspunt van Uytenhaak was om het fraaie,bijna arcadische weidelandschap aan de zuidkantvan De Uithof zo veel mogelijk te sparen. Door tekiezen voor een zeer compact bebouwingsmodelkon hij een aanzienlijk deel van het min of meerdriehoekige perceel onbebouwd laten. Uytenhaak:`Als wij ons hadden beperkt tot een bouwhoogtevan vier bouwlagen, hadden wij het hele toegeme-ten gebied stampvol moeten bouwen. Onze opzetwas om een zodanige stedelijke kwaliteit te realise-ren dat de openbare ruimte in het project als eenopenbaar interieur van de gemeenschap kan gaanfunctionerenen ? een openbaar interieur dat socia-le veiligheid, sociale samenhang en een gevoel vangeborgenheid biedt. Kortom, wij hadden een deelhoogbouw nodig om het geheel de gewenste ruim-telijke en sociale kwaliteit te kunnen geven.'Het project bestaat zodoende uit twee delen: eendeel hoogbouw in de vorm van een monumentaal`poortgebouw' en een deel gestapelde laagbouw dat`het dorp' wordt genoemd. De hoogbouw, die een-derde van het bebouwde oppervlak beslaat, bevat571 van de in totaal 1002 studentenkamers.Het `dorp', dat een twee keer zo groot deel van de75 x 200 meter grote bouwstrook bestrijkt, telt 431studentenkamers. De onbebouwd gelaten driehoekvan het bouwterrein tussen de studentenwoningenen het moerasgebiedje zullen worden ingericht alseen grote gemeenschappelijke tuin.D o n k e r e j a s m e t l i c h t e v o e r i n gUytenhaak heeft de hoog- en laagbouw nadrukke-lijk ontworpen als ??n compositorisch geheel.Vanuit De Uithof gezien fungeert het poortgebouwals een symbolisch `venster op het landschap'. Delaagbouw verhoudt zich tot dit `venster' als eengroot, pal onder het raam gelegen `balkon' of `ter-ras'. Vanuit het landschap gezien voegt het poort-gebouw zich in de `skyline' van De Uithof die wordtgedomineerd door het `ponskaart'-gebouw van devoormalige faculteit der tandheelkunde, het `kruis-gebouw' van de beta-faculteiten en het twintig ver-diepingen hoge hoofdgebouw. (In de zichtlijn vanafFort Rhijnauwen valt het poortgebouw overigens? doelbewust ? vrijwel volledig binnen de contourenvan dit hoofdgebouw.)A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 1999 1 17De geprefabriceerde beton-nen gevelelementen van dehoogbouw heeft Uytenhaakmede om prijstechnischeredenen L-vormig gemaakt.De elementen bestaan zoimmers voor 100% uit`nuttig' geveloppervlak.Om het grijsgroene gekleur-de beton teverlevendigen, heeft hetoppervlak van de elementeneen ribbelprofiel.Wij hadden eendeel hoogbouwnodig om hetgeheel degewensteruimtelijke ensociale kwaliteitte kunnengeven.WestgevelDe gevels waarmee hoog- en laagbouw grenzen aanhet landschap zijn uitgevoerd in donkere materia-len. De gevels aan de binnenkant van de poort enaan de binnenstraten van de laagbouw zijn daaren-tegen voorzien van lichtgekleurde bekledingsmate-rialen, alsof het hele complex in een donkere jasmet een lichte voering is gehuld. In programma-tisch opzicht valt deze tweedeling in donkere enlichte gevels goeddeels samen met de situeringvan respectievelijk de woon-/slaapkamers en degemeenschappelijke woonkeukens. De 20 m2 groteindividuele verblijfsruimten heeft Uytenhaak (metuitzondering van de dwarsstraten in de laagbouw)aan de donkere `jas'-zijde gesitueerd die een vrij uit-zicht biedt over het landschap. De gemeenschappe-lijke service-ruimten bevinden zich zonder uitzon-dering aan de naar binnen gerichte `voering'-zijdewaar iedereen belang heeft bij een maximale leven-digheid en sociale controle. In verband met hetzicht vanuit de hoogbouw op de daken van de laag-bouw heeft Uytenhaak deze lessenaarsdaken vorm-gegeven als `vijfde gevels' die, evenals gedeeltenvan de gewone gevels, met kunstleien zijn bedekt.P o o r t g e b o u wHet poortgebouw is geen echte poort maar bestaatuit twee hoge schijven die op verschillende niveausdoor vier woonbruggen met elkaar worden verbon-den. (In constructief opzicht gaat het hier overigensniet om bruggen in de letterlijke zin van het woordmaar om een soort zelfdragende portalen.)Oorspronkelijke zouden de woonbruggen cascade-gewijs met elkaar worden verbonden door middelvan enorme, op het zuiden geori?nteerde dakter-rassen annex uitzichtplatforms. Bij een ingrijpendebezuinigingsoperatie (de studentenwoningen zijngerealiseerd voor het budget van eenvoudigesociale woningbouw) zijn deze helaas gesneuveld.De grote witte staalconstructie, die nu ogenschijn-lijk nutteloos voor de zuidgevel van de onderstewoonbrug hangt, is een overblijfsel van zo'n dak-terras. Omdat ten tijde van bezuinigingen de bouw-vergunning al was verleend, kon deze beeldbepa-lende constructie echter niet zondermeer achterwe-ge worden gelaten. In de 30 x 50 meter grote ruim-te onder de poort zal nog een halfronde fietsenstal-ling worden gebouwd waarvan het dak de functiekrijgt van een verhoogd toegangsplein. Via eenloopbrug zal dit plein rechtstreeks aansluiting gaangeven op de eveneens verhoogde middenstraat van`het dorp'.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 1999 118Donkere en lichtegevels.De lessenaardaken vande laagbouw zijn vorm-gegeven als`vijfde gevels' en metkunstleien bedekt.Woonbruggen verbinden de woontorens met elkaar.H e l d e r e a f b a k e n i n gDoor de belangrijkste looproute te verhogen, biedtdeze niet alleen een optimaal uitzicht op het om-ringende landschap maar hoopt Uytenhaak ookde `uitloop' vanuit het complex in het landschapte beperken. Tegelijkertijd heeft hij dit verhoogdeopenbare gebied benut om in de ruimte eronder opeven praktische als esthetische wijze een groot aan-tal (afsluitbare) fietsenbergingen in de bebouwingte integreren. Ook op maaiveldniveau is een zo hel-der mogelijke afbakening van de openbare ruimteten opzichte van het landschap nagestreefd.Door tussen de kopgevels van de laagbouw eensoort poortvormige schermen te plaatsen, heeftUytenhaak van de dwarsstraatjes in `het dorp' eensoort kleine binnenhofjes gemaakt. Priv?-tuintjesA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 1999 1 19Links: De grote witte staalconstructieis een overblijfsel van een dakterras.Rechts: Oostgevel: poortvormigeschermen maken van de dwarsstraatjesin `het dorp' besloten binnenhofjes.Door de belangrijkste looproute te verhogen, biedt deze niet alleen een optimaal uitzicht op het omringende landschap maar wordt ook de `uitloop' in het landschap beperkt.die ? zeker in het geval van stu-dentenwoningen ? vaak eenrommelig aanblik bieden, zijnvermeden ten gunste van ??n5.000 m2 grote, door sloten in-gekaderde gemeenschappelijketuin. Het zwakke punt in descherpe scheiding tussen bebou-wing en het landschap zijn deparkeerplaatsen aan de oostzijdevan het complex. s