Gevelversiering vanin net werk gestort betondoor L. de Jong, techn. ambt. Gem. Werken, R'damIn de (aren na de oorlog is het bij hetbouwen van een groot object meer en meergebruikelijk geworden beeldhouwwerk toete passen. De meest gebruikte vorm is hetplaatsen van een gevelsteen, beeld of buste,gehouwen uit natuursteen of ander mate-riaal, afhankelijk van de smaak en de eis vanprincipaal of architect en van het vcor ditdoel beschikbare geld.Bij de bouw van het Charloise Lyceum teRotterdam is een ,,beeldhouwwerk" aan-gebracht, hetgeen echter op een mindergebruikelijke wijze is vervaardigd danmeestentijds het geval is. Het is nl. op degewenste plaats in het gevelvlak gestort ingewapend beton. Vorm en afmeting van hetvoor dit doel gereserveerde deel van degevel zijn afgebeeld in tek. I. De afmetingenzijn niet gering; men dient zich echter welte realiseren, dat de onderkant van hetveld 16,60 m boven het straatpeil ligt.Een Rotterdamse beeldhouwster, Adri C.Blok, heeft met haar ontwerp (foto 2)ernaar gestreefd, het versieringselementondergeschikt te maken aan de architec-tuur van het gebouw. De hoofdfiguur steltvoor de beschermvrouwe van de Lycea,Pallas Athene, met een uil, als symbool vande wijsheid op haar hand. Deze uitbeeldingwordt geflankeerd door de symbolen vande verschillende vakken, welke wordenonderwezen; links de zgn. ,,B"-vakken (o.a.kosmographie en natuurkunde) en rechts dezgn. ,,A"-vakken (o.m. aardrijkskunde, ge-schiedenis en biologie).Bij de vervaardiging is men als volgt tewerk gegaan. Op de begane grondvloer vanhet gebouw is in de juiste maten de vormvan het bedoelde gevelvlak door baddingsop hun kant uitgezet, die zorgvuldig zijnafgestempeld, waarna het vlak met stuca-doorgips is gevuld. Dit vullen is vaksgewijzegebeurd en wel zodanig, dat een vak onge-veer op de bepaalde hoogte geheel met eenhoeveelheid aangemaakt gips is gevuld.Dat dit vullen met de nodige snelheid moetgeschieden, behoeft geen betoog, aangezienmen bij het uitvloeien van het gips moetwaken voor losse lagen. Deze gipslaag isop 12 cm dikte zuiver onder de rei afge-trokken (foto 3).Inplaats van klei voor het model te gebrui-ken is gips genomen:1. vanwege de grote oppervlakte en2. om de weersinvloeden (koude en vorst)op klei te ondervangen.Nadat op deze wijze het gehele veld isgevuld, wordt het motief getekend en opeen gemiddelde diepte van 8 cm uitgesne-deh (foto 4). In dit geval kan men niet vanbeeld,,houw"werk spreken. Met opzet is ervoor gezorgd, geen insnijdingen onder eenhoek van 90? te maken door alle motievenzgn. arms te houden. De foto's 5 tot en met7 laten enkele details zien.Vervolgens is de gehele plaat zeer nauw-keurig ingesmeerd met een oplossing vankaliumcarbonaat (potas) en gele zeep. Na-dat dit de nodige tijd voor inwerking endroging heeft gehad, wordt op de gipslaageen tweede laag aangebracht, die eveneensin vakken wordt gestort, waarbij nu echterde verschillende te gieten delen van elkan-foto 2. de gevelversieringfoto 3. het aanmaken en gietenvan de eerste gipslaag(foto Openb. Werken, R'dam)foto4. het inhakken van het motief128Cement 5 (1953) Nr 9-10foto's 5-7. details van de ingehakte, eerste gipsiaagfoto 8. het gieten van de tweede gipsiaagfoto 9. transport van de platenfoto 10. hetstellen van de platender gescheiden worden gehouden. Dit ge-schiedt door het aanbrengen van repen,,Pertinax" van c 2 mm dikte en door hetwerken met kleidammen. Bij de indeling iszoveel mogelijk rekening gehouden met hetmotief en worden de scheidingen op degunstigste plaatsen aangebracht. Anderzijdsmogen de stukken niet zwaarder zijn danrond 80 kg in verband met het transportvan de platen.Deze zijn gemaakt van modelgips, ongeveerin de verhouding 40 I water op 50 I gips.Voor elke plaat moet ook in eenmaal debenodigde hoeveelheid gips worden aange-maakt en zo homogeen mogelijk wordengestort. In de platen is een kruisnet 0 6 alswapening aangebracht, terwijl in de groteindiepingen van de onderlaag een apartestaaf 0 6 aan dit net is verbonden. Ookworden in iedere plaat 4 beugels 0 6 gestelden wel zodanig, dat deze 10 cm boven deplaat uit steken. Ook deze platen wordensecuur onder de rei afgetrokken op eendikte van 6 cm boven de vlakke delen vande onderlaag (zie foto 8). Nadat een plaat isgestort en verhard, hetwelk uiteraard zeersnel gaat, worden door de beugels 2 rondestaven gestoken. Aan weerszijden wordenzij zeer voorzichtig gelicht, waarbij de eneplaat zich gemakkelijker dan de andere laatlossen. Als zekerheid tegen het hechtenwordt hierna de onderste laag met talk-poeder bestrooid en de ,,negatiefplaat"weer op haar plaats gelegd. Op deze wijzezijn 19 platen gegoten en is een gehele ne-gatiefvorm van het te vervaardigen werkontstaan.Nadat het bouwen van het skelet zover isgevorderd, worden de platen per lier naarde vierde verdieping getransporteerd (ziefoto 9), alwaar reeds een buitenkist is ge-steld. Deze bestaat uit normale baddingsfoto 11. het bijwerken van de platenals stijlen, waarover delen zijn bevestigdmet tussenruimten. Hierin kunnen de 4beugels van iedere plaat worden gestoken,zodat het door het aanbrengen van wiggengemakkelijk te stellen is (zie foto 10)Een hartlijn, op de middelste platen aan deachterzijde aangebracht, vergemakkelijktdit werk. Tussen iedere plaat wordt ookhier weer een plaat Pertinax aangebracht,omdat anders afwijkingen ontstaan.Daarna is het weer de beurt van de beeld-houwster het hare aan het gipswerk te ver-richten: het bijwerken van enkele bescha-digingen en het volzetten van de naden (ziefoto 11), waarna de plaat zeer nauwgezet isingesmeerd met een waterafstotend che-misch middel; in dit geval werd Hamolinetoegepast.Dat het aanbrengen van de wandwapeningen het stellen van de binnenkist met denodige voorzichtigheid moet geschieden, isvanzelfsprekend. De binnenbekisting is invakken van 50 cm hoogte tijdens het stortenaangebracht om -- aldus werkend -- dezekerheid te hebben, dat iedere gipsvormgoed in het beton komt, en de gelegenheidte scheppen, goed te kunnen porren (ziefoto 12). Het in de, voor dit deel bestemde,beton gebruikte grind is gezeefd door dezeef N 480 d-23. Na 7 dagen (voor dit gevaleen ruim genomen tijd) zijn de gipsplatenverwijderd en komt het ,,beeldhouwwerk"voor de dag. Op het beton blijkt zich eenvet huidje te bevinden van de Hamoline,hetwelk door wassen met natriumhydroxy-de (caustische soda) wordt verwijderd.Het nauwkeurig werken is met een uitste-kend resultaat beloond geworden, hetgeenvoor alien, die aan het tot stand komen vandeze gevelversiering hebben medegewerkt,een grote voldoening is geweest.foto 12. degestelde platen met wapeningen pedeelte binnenbekistinpCement 5 (1953) Nr 9-10 129