50 beton in beeld In het historisch centrum van Lons­le­ Saunier, een bescheiden stad aan de rand van de Franse Jura, staat sinds kort een excentrieke mediatheek met dubbel gekromde betonnen gevels. Het ontwerp is gedurfd, zowel architectonisch als technisch. gestolde beweging 7 2013 beton in beeld 51 1 1 De gevels van de nieuwe mediatheek in Lons-le-Saunier zijn dubbel gekromd foto 1 en 5: Philippe Ruault Gestolde beweging Dubbelgekromde gevels in een mediatheek in de Franse stad Lons-le-Saunier gestolde beweging 7 2013 52 2 Dwarsdoorsnede van het gebouw 3 Om te voorkomen dat het beton gaat scheuren onder invloed van temperatuurverschillen is er veel wapening aangebracht in de wanden foto 3, 4, 7 en 8: du Besset-Lyon architectes4, 5 De vloeren zijn opgelegd op stalen vloerbalken gedragen door stalen kolommen 6 Langs- en dwarsdoorsnede van de gevel In het ontwerp van de mediatheek is vooral de gevel opval- lend. Het krachtige silhouet wordt slechts onderbroken door kozijnen in een honingraatpatroon, zonder afleiding door technische oorzaken. De dubbelgekromde gevel is uitge- voerd in in het werk gestort beton. Het zijn constante krom- mingen, maar de radius is wel verschillend voor het horizon- tale en verticale vlak. Niet alleen de gevel en de kozijnen, maar zelfs het glas is dubbelgebogen. Bovendien sluiten de kozijnranden heel precies aan op het beton. Het beton heeft een warme kleur. Om die te behouden is het beschermd tegen vervuiling en graffiti, met een matte vernislaag. Dilatatieloos De west- en de zuidgevel zijn geheel zonder dilatatievoeg uitge- voerd. Om te voorkomen dat het beton gaat scheuren onder invloed van temperatuursverschillen is er veel wapening aange- bracht in de wanden (foto 3). Tevens is er een laag EPDM tussen de funderingsbalk en de wanden aangebracht, waardoor de twee wanden als één geheel kunnen bewegen. Daardoor wordt de sterke vorm van de gevel zo min mogelijk onderbro- ken. De oostgevel is wel gedilateerd. 2 3 4 gestolde beweging 7 2013 beton in beeld 53 dagkant: betimmering, houten plantdagkant: betimmering, houten plant beton beton 1176 mm 1176 mm 1176 mm 970 mm 970 mm 28 456 m 1358 mm 1358 mm 1358 mm 951 mm 951 mm Draagconstrutcie De betonnen wanden zorgen voor de stabiliteit van het gebouw en zijn zelfdragend. Het lijkt of de vloeren ook worden gedra- gen door de gevels, maar dit was om verschillende redenen niet mogelijk. Enerzijds vanwege het honingraatpatroon van de kozijnen. Anderzijds ten gevolge van de keuze voor een lange ongedilateerde wand. Bij de oplegging van de vloerbalken zou deze namelijk plaatselijk worden gefixeerd en gaan scheuren. Daarom worden de stalen vloerbalken gedragen door stalen kolommen die zijn weggewerkt achter de houten betimmering van de binnengevel (foto 4). Omdat gebruik is gemaakt van gekromde kolommen, blijven zij precies parallel aan de gevel lopen en kunnen ze volledig worden opgenomen in het gevel- pakket. Proefwanden voor kleur en textuur De kleur en textuur en de juiste wijze van storten zijn bepaald aan de hand van proefwanden (foto 7). Meer dan dertig proef- stukken en proefwanden zijn op de bouw vervaardigd. Dat is de enige manier om een goede relatie te leggen met de kleuren van de omringende bebouwing. Een aantal proefwanden heeft ruim zes maanden gestaan, zodat de wijze waarop het beton na verloop van tijd verkleurt door verharding en droging kon worden meegenomen in de beslissing. Verder zijn er drie grote mockups gemaakt: voorbeeldwanden van beton, waar een aantal hexagonale kozijnen één-op-één in zijn opgenomen. Daarmee kon de detaillering nog beter worden afgestemd op de uitvoering. De bereikte kwaliteit bewijst hoe waardevol deze aanpak is. 5 6 gestolde beweging 7 2013 54 7 De kleur en textuur van het beton zijn bepaald aan de hand van proefwanden 8 De bekisting is een soort grote stalen klauw die als een bankschroef om de wand wordt geklemd niet voldoende bereik hebben. Daarom is een hoogvloeibaar betonmengsel toegepast. Ook is de storthoogte van invloed op het resultaat. Het vloeigedrag van de betonmortel en de werk- wijze voor het storten is bepaald door proefwanden te beoor - delen. Om naden te voorkomen is gekozen voor in het werk gestort beton in plaats van prefab elementen. Om de aansluiting tussen verschillende storten zo strak mogelijk te maken is voor iedere stort een stijve houten regel bevestigd aan de bovenzijde van de bekisting. De regel zorgt voor een nette beëindiging van het beton aan de buitenzijde. De regel volgt de curve van de wand en is slechts 1 cm breed, zodat er voldoende ruimte is voor het storten. Als het beton voldoende was uitgehard, werd de regel verwijderd en op de volgende bekisting geplaatst. Om de scherpe hoeken te vormen, is aan de bekisting een speciaal hoekstuk toegevoegd. De scherpe betonnen hoeken zijn tijdens de bouw beschermd tegen beschadigingen met een constructie van multiplex. ? ? ProJeC tgegeVeNS project Mediatheek Lons-le-Saunier opdrachtgever Communauté de Communes du Bassin de Lons-le- Saunier gebruiker Le centre culturel communautaire des Cordeliers architect du Besset-Lyon Architectes, Parijs constructie Khephren Ingénierie, Arcueil Cedex fluids engineering Espace Temps adviseur sustainable design & engineering Franck Boutte projectarchitect Véronique Ratel De textuur van het beton is glad en gesloten. Enerzijds is dit te danken aan de betonsamenstelling en de hoge vloeibaarheid. Anderzijds door strenge kwaliteitscontrole. Er was een strikt kwaliteitscontract tussen de aannemer en de betonmortelleve- rancier. Regelmatig werden betonmortelmonsters gecontro- leerd op de hoeveelheid pigment. Al het zand voor de gehele gevel is in één keer besteld, afkomstig uit één steengroeve, en is in één gesloten opslagruimte bewaard. Ook waren de truck- mixers voor betonmortel altijd volledig schoon voor gebruik. Om die reden was de mediatheek altijd het eerste project van de dag. Bekisting Om het gladde en dubbel gekromde betonoppervlak te kunnen realiseren is een bekisting op maat gemaakt. Centerpennen in de bekisting, en daarmee de centerpengaten in de gevel, waren niet wenselijk voor het gevelbeeld. Daarom is in samenwerking met de constructeur een eigen bekisting ontworpen. Dit is een soort grote stalen klauw die als een bankschroef om de wand wordt geklemd (foto 8). De hydrostatische krachten van het plastische beton kunnen hierdoor van buitenaf worden opge- vangen. Er zijn slechts twee verschillende bekistingselementen gebruikt voor de gehele gevel. Storten De betonmortel is niet getrild. Vanwege de positie van de kozij- nen en de grote hoeveelheid wapeningsstaal zou de trilnaald Meer lezen op OpusC.nl Dit artikel is een verkorte weergave van het artikel 'Gestolde beweging' van OpusC.nl, geschreven door Barbara Heijl. Dit artikel is gratis te raadplegen op www.OpusC.nl. 7 8 gestolde beweging 7 2013 beton in beeld