A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wir. A.G.M. van Paassen, VBIOp 1 januari 2003 treedt het nieuwe Bouwbesluit in wer-king. Hierin is de eis voor contactgeluidsisolatie tussenwoningen (Ico), zowel voor eengezinswoningen als voorappartementen, verhoogd van 0 dB naar +5 dB. In hetvorige nummer van Cement is hieraan reeds aandachtbesteed. In dit artikel gaan we dieper op deze materie in.Vanwege de belangrijke rol die vloeren in contactgeluids-isolatie spelen, zijn het vooral de daarop betrekking heb-bende aspecten die aan de orde komen. Daarbij makenwe onderscheid tussen lichte (< 350 kg/m2) en zwaarde-re ( 350 kg/m2) vloeren. Ten slotte wordt aanvullendeinformatie gegeven voor een nog hoger niveau vangeluidsisolatie, de `Comfortklasse'.De keuze van vloeren, bouwmuren, tussensteunpun-ten, binnenspouwbladen, scheidingswanden enonderlinge aansluitdetails vertoont grote samen-hang. In geluidstechnisch opzicht kunnen sterkereen zwakkere detailleringen elkaar enigszins com-penseren. Een goede uitvoering is echter minstenszo belangrijk voor het bereiken van het gevraagdeniveau, waarbij geldt: hoe complexer het detail, deste groter het risico op een afwijkend (lager) resultaat.De getekende details en adviezen zijn zodanig, datvoor het behalen van het gevraagde niveau vangeluidsisolatie de vloer(detaillering) in elk geval nietmaatgevend is.Voor projectgerichte uitspraken is het raadzaam eenakoestisch adviseur in te schakelen, omdat de tebereiken geluidsisolatie ook moet worden bekekenin samenhang met plattegronden, andere bouwde-len en aansluitdetails.V e i l i g h e i d s m a r g eOm de gewenste geluidsisolatie te bereiken, dientmen om de volgende redenen in het ontwerp enigeveiligheidsmarge in te bouwen (fig. 1):? metingen hebben een marge van +/- 1,5 dB;? de samenhang van de detailleringen in eenproject bepaalt het resultaat; het zwakste detail isvaak maatgevend voor het maximaal te behalenresultaat;? de afmetingen van de kamers aan weerszijde vande woningscheidende wand of vloer hebben eengrote invloed op het resultaat. Kritisch endaarom maatgevend zijn de kleine kamers tegende woningscheidende wanden en/of vloeren.Met een zwaardere begane-grondvloer (> 350 kg/m2incl. zandcement afwerkvloer) kan geluidstechnischop eenvoudige wijze een hoger niveau worden be-reikt (fig. 2): 50 kg/m2verschil geeft een verbeteringvan 1 ? 1,5 dB. Daarom kunnen diverse details bijtoepassing van een zwaardere begane-grondvloereenvoudiger worden gemaakt dan bij lichtere vloe-ren (< 350 kg/m2).De massa van de vloer speelt tevens een rol bij hetvoork?men van hinder door `dreun'geluid uit denaastgelegen woning. Deze klachten zijn niet uitge-sloten door de prestatie-eisen van Bouwbesluit 2003.N.B. 50 kg/m2 is verbeteringvan 1 ? 1,5 dBminimaal 2 x 200 kg/m2dubbele bouwmurenverdiepte spouwfacultatief60120 12050350 kg/m2- uitvoeringsgevoelig- constructief kritischmet akoestisch oplegmateriaal:geen akoestisch oplegmateriaal bijvloergewicht 200- 250 kg/m2- 300 kg/m2vloergewichtsklassen:- 350 kg/m2bandbreedte +/- 1,5 dBoppervlakte kamersm2IcocoI( = theorie )Ico;labverlies door ontwerpen uitvoering1 | Veiligheidsmarges bijontwerp2 | Detaillering opakoestiekcement 2002 8 17Zwakste detail vaak maatgevend voor maximaal te behalen resultaatGELUIDSISOLATIEEN BOUWBESLUITHet frequentiegebied van dit dreungeluid ligt name-lijkbuitenhetspectrumvanderekenregelswaarmeede geluidsisolatie wordt bepaald. Vooral bij lichtevloeren kan het dreunen als hinderlijk worden erva-ren. Uit het oogpunt van kwaliteit biedt de zwaarderevloer akoestisch gezien een veel betere oplossing.E e n g e z i n s w o n i n g e nEengezinswoning met dubbele bouwmuurAkoestisch oplegmateriaal toepassen onderbegane-grondvloeren?? zware vloer: akoestisch oplegmateriaal niet nodig(fig. 3a, links);? lichte vloer: akoestisch oplegmateriaal aanbevo-len (fig. 3b, links).Akoestisch oplegmateriaal vraagt evenwel om bij-zondere aandacht. Het materiaal dient overal onderoplegvlakken aanwezig te zijn en moet zoveel moge-lijk gelijkmatig worden belast. Bij hoge geconcen-treerde belastingen, bijvoorbeeld via penanten, kanhet materiaal plaatselijk te veel worden ingedrukt,waardoor de geluidsisolerende functie grotendeelsverlorengaat. Tevensmoeterbijdeuitvoeringvooralop worden gelet dat overal, dus ook onder de in hetwerk gestorte passtroken van de begane-grondvloer,akoestisch materiaal aanwezig is. Door `contact-bruggen' ? plaatsen waar geen akoestisch oplegma-teriaal aanwezig is ? gaat niet alleen de verbeteringvan de geluidsisolatie verloren, maar kan tevensscheurvorming in wanden optreden door plaatse-lijke piekspanningen.De hoofdconstructeur dient op de hoogte te zijnvan het gebruik van akoestisch oplegmateriaal voorde stabiliteits- en detailberekeningen en voor het na-gaan van mogelijke zettingverschillen om onge-wenste scheurvorming in wanden te voorkomen.Eengezinswoningen met massieve bouwmurenBegane-grondvloer wel of niet akoestisch ontkoppe-len?? zware vloer:- bouwmuren van beton: begane-grondvloerniet akoestisch ontkoppelen (fig. 3a, rechts);- bouwmuren van kalkzandsteen: begane-grond-vloer akoestisch ontkoppelen (als fig. 3b, rechts);? lichte vloer: begane-grondvloer akoestisch ont-koppelen (fig. 3b, rechts).Zware begane-grondvloeren in combinatie met be-tonnen bouwmuren behoeven niet te worden ont-koppeld. De uitvoering is daardoor eenvoudig en be-heersbaar. Bij kalkzandsteenwanden is de aanslui-ting op de massieve begane-grondvloer kritischer enwordt w?l aanbevolen de vloeren te ontkoppelen omvoldoende marge te hebben voor een gegarandeerdresultaat. Voor lichte vloeren wordt geadviseerd dezeteontkoppelenvandemassievebouwmuurvankalk-zandsteen of beton. De begane- grondvloeren moe-ten gescheiden worden van de bouwmuur door zeop akoestisch oplegmateriaal te leggen en verticaalA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2002 818- eenvoudige uitvoering- detail zonder risico- geen akoestisch oplegmateriaal nodig- met akoestisch oplegmateriaal- eventueel verdiepte spouw- veel aandacht voor goede uitvoeringakoestischoplegmateriaalb.210evt. verdiepte spouw60120 120dekvloer50dubbele bouwmuur(beton of kalkzandsteen)a. 120 60 120200dekvloer50dekvloerplint vrij van vloer210- begane-grondvloer volledig ontkoppelen- detail moeilijk uitvoerbaar- risico op contactbruggenoplegmateriaalakoestisch 125- geen akoestisch oplegmateriaal nodig- eenvoudige uitvoering- detail zonder risico50dekvloer(beton 250 mm of kalkzandsteen 300 mm)20050massieve bouwmuur3 | Detailoverzicht eenge-zinswoninga. begane-grondvloer 350 kg/m2(incl.dekvloer); bijv.Isolatieplaatvloer 200b. begane-grondvloer 250 kg/m2(incl.dekvloer); bijv. PS-Isolatievloervan de bouwmuur te scheiden door een zacht mate-riaal, zoals EPS. De zandcementdekvloer dient even-eens door middel van een onthechtingstrook teworden ontkoppeld! Het is ook van groot belang deplinten los van de dekvloer aan te brengen! Anderszal de geluidsisolatie alsnog veel minder zijn.A p p a r t e m e n t e nAansluiting ge?soleerde begane-grondvloer en massievebouwmuur (fig. 4)Om aan het Bouwbesluit 2003 te voldoen, zal nor-maliter een massieve bouwmuur worden ontwor-pen. Appartementen gesitueerd op de begane grondhebben dezelfde aansluiting van begane-grondvloerop bouwmuur als de eengezinswoning met een mas-sieve bouwmuur. Bij gecombineerde functies, zoalswonen, garages, winkels e.d., moet apart worden be-kekenwaardewoningscheidendeeiswelennietgeldt.Woningscheidende vloer met massa van 800 kg/m2(fig. 5a)Door een vloer toe te passen die inclusief afwerkingeen massa heeft van 800 kg/m2, wordt voldaan aande verhoogde eis van het contactgeluid. Alle anderenormale bouwdelen en hun aansluitdetails blijvendan zoals tot nog toe gebruikelijk. Een massievebetonnen vloer van 300 mm met een zandcement-vloervan 50 mmvoldoet aandeze eis. VBI heeft daar-voor een speciale kanaalplaatvloer ontwikkeld meteen dikte van 320 mm (massa 705 kg/m2). Ook in denieuwe uitvoering van de Appartementenvloer (fig.6) kunnen leidingen voor riolering, ventilatie e.d.worden opgenomen. De oplossing met voldoendemassa in de vloeren wordt gekenmerkt door een risi-coloze uitvoering zonder moeilijke details.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2002 8 19125125- risico op contactbruggen- detail moeilijk uitvoerbaar- begane-grondvloer volledig ontkoppelen - begane-grondvloer volledig ontkoppelen- risico op contactbruggen- detail moeilijk uitvoerbaarmassieve bouwmuur kalkzandsteenmassieve bouwmuur betondekvloerplint vrij van vloerdekvloerplint vrij van vloerdekvloerc.- alleen dekvloer ontkoppelenbeton 250- begane-grondvloer niet ontkoppelen125b.a.- eenvoudige uitvoering- begane-grondvloer niet ontkoppelen- detail zonder risicobeton 25012550200beton 250- begane-grondvloer niet ontkoppelenkalkzandsteen 300- alleen dekvloer ontkoppelen125dekvloerplint vrij van vloerkalkzandsteen 300kalkzandsteen 300- begane-grondvloer volledig ontkoppelenoplegmateriaalakoestisch- risico op contactbruggen- detail moeilijk uitvoerbaar125dekvloerplint vrij van vloer50200plint vrij van vloerdekvloer4 | Detailoverzicht apparte-menten begane gronda. begane-grondvloer 350 kg/m2(incl.dekvloer) gekoppeld;bijv.Isolatieplaatvloer 200b. begane-grondvloer 300 kg/m2(excl.dekvloer), variantmet zwevende dek-vloer, ontkoppeld;bijv.Isolatieplaatvloer 200c. begane-grondvloer 250 kg/m2(incl.dekvloer), ont-koppeld; bijv. PS-IsolatievloerWoningscheidende vloer met zwevende dekvloer (fig. 5b)Met de toepassing van een zwevende dekvloer kande isolatie van het contactgeluid aanzienlijk wordenverbeterd. Het aanbrengen van een goede zwevendevloer vraagt echter veel aandacht op vele punten. Bijonvoldoende zorgvuldigheid zal het resultaat teleur-stellend zijn.Zwevende dekvloeren zijn er in verschillende kwali-teiten. Veel leveranciers geven een Ico;labaan, maardeze waarden zijn niet altijd vergelijkbaar vanwegeverschillendeproefopstellingen.InNederlandwordtnu gekozen voor een waarde Llin, waarmee de kwa-liteit van de zwevende dekvloer conform een genor-meerde laboratoriumtest kan worden bepaald. Omte voldoen aan de eis van Ico> + 5 dB is een zwevendedekvloer nodig met een Llin> 11 dB bij een vloervan minimaal 500 kg/m2. Daarbij hoort nog een aan-vullende omschrijving van de dynamische stijfheid(s) van het verende materiaal; s dient te liggen tussen5 en 15 MN/m3. Alternatief kan worden gekozenvoor een vloer van minimaal 400 kg/m2. Daarbijhoort een betere zwevende dekvloer met een Llin>14 dB. Er komen nu ook alternatieve zwevende dek-vloeren op de markt. Zij zullen door een goedeonderbouwing moeten aantonen dat zij een goed al-ternatief kunnen zijn voor een zwevende laag vanbijvoorbeeld EPS.Opbouw zwevende vloerDe massa van de constructieve vloer onder de zwe-vende vloer (fig. 7) dient ongeveer 500 kg/m2, c.q.400 kg/m2te bedragen. Voor het aanbrengen van dezwevendelaagdientdeconstructievevloertewordenuitgevlakt. In deze uitvlaklaag kunnen tevens de lei-dingen voor elektriciteit en c.v. worden aangebracht.Dekkingopdezeleidingenisnietnodig,enaangeziende sterkte-eis gering is, kan met een laagwaardigezandcement laag van 20 ? 25 mm worden volstaan.Het aanbrengen van leidingen in de afwerklaag vandezwevendedekvloeriseenpuntvanzorg.Aandachtvergen onder meer het vastzetten van de leidingenen extra dikte van de afwerklaag door voldoendedekking op de leidingen.De verende laag dient te voldoen aan de door de leve-rancier op te geven Llin> 11 dB, c.q. 14 dB. Deverende laag dient tevens een stijfheid s te hebbentussen 5 en 15 MN/m3. De dikte van deze laag is20 ? 30 mm, afhankelijk van het gekozen materiaal.Voor het aanbrengen van de verende laag dienenbouwmuren en binnenwanden door zorgvuldig aante brengen kantstroken volledig van de zwevendedekvloer te worden gescheiden.Als afwerklaag kan zowel anhydriet als zandcementworden gekozen. Bij een zandcementvloer is het ver-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2002 820- detail zonder risico- eenvoudige 'altijd goed' oplossing- risico op contactbruggen- geluidwering beter- detail moeilijk uitvoerbaarmassieve bouwmuur betonb.a.32050260/320massieve bouwmuur kalkzandsteenplint vrij van vloer260/320beton 250dekvloer- detail moeilijk uitvoerbaar- geluidwering beter- risico op contactbruggen- eenvoudige 'altijd goed' oplossing- detail zonder risicokalkzandsteen 300beton 25032050dekvloerkalkzandsteen 300plint vrij van vloerdekvloerdekvloer5 | Detailoverzicht apparte-menten verdiepinga. massa vloergewicht> 800 kg/m2(incl.dekvloer); bijv.Appartementenvloer320b. vloergewicht 500kg/m2(excl. afwer-king), zwevende dek-vloer (Llin> 11 dB);bijv. Appartementen-vloer 260/3205577 198 5512005589193352706 | Doorsnede Apparte-mentenvloer AL320dichten van de afwerklaag een punt van aandacht.Bij anhydrietvloeren zal extra aandacht moetenworden gegeven aan het mogelijk opdrijven van lei-dingen.De dikte van een dergelijke afwerkvloer varieert van45 tot 65 mm, afhankelijk van eventueel op te nemenleidingen voor bijvoorbeeld vloerverwarming. Dedikte van een goede zwevende dekvloer, bestaandeuit een uitvlaklaag, verende laag en afwerklaag, zalongeveer 100 ? 120 mm bedragen.Kosten massieve vloeren contra zwevende dekvloeren.Ten opzichte van de huidige situatie wordt bij deoplossing van de `800 kg/m2-vloer' 200 kg/m2extramateriaal verbruikt. De meerkosten hiervoor bedra-gen circa 8 ? 10. Daarbij behoren de voordelen, datdeze oplossing risicoloos is en geen verandering vanhet bouwproces met zich meebrengt. Ook kunnenzonder beperkingen alle soorten binnenwandenworden toegepast. De meerkosten worden beperktals om reden van een brede beukmaat de construc-tieve vloer toch al circa 260 mm dik is; d.w.z. incl.afwerklaag al een massa heeft van 719 kg/m2.De oplossing met een zwevende dekvloer kenmerktzichdooreenkritische uitvoering.Doordat inNeder-land in het verleden weinig zwevende dekvloerenzijn toegepast, is er weinig ervaring op dit gebied.Beginnersfouten zijn dan ook niet uit te sluiten. Demeerkosten ten opzichte van de `oude 600 kg/m2-vloer' bedragen 13 ? 18.Verdiepingshoogte 3000 mmDe verdiepingshoogte is de som van vloerdikte enplafondhoogte. Per 1 januari 2003 wordt de plafond-hoogte minimaal 2600 mm. De vloerdikte is echterafhankelijk van de overspanning. Als men kiest voorde 800 kg/m2zware vloer, is het aan te bevelen eenverdiepingshoogte van 3000 mm aan te houden.De totale vloerdikte blijft 400 mm. De 3000 mmverdiepingshoogte functioneert ook bij zwevendedekvloeren op massieve vloeren of op de VBI-Appar-tementenvloeren tot een overspanning van ongeveer8 m met een constructieve vloerdikte van 260 mm.Bij overspanningen van 8 tot 11 m kan een VBI-Appartementenvloer van 320 mm worden gebruikt.Bij toepassing van een zwevende dekvloer, dik 100 ?120 mm, is de verdiepingshoogte vanaf 3050 mmtoereikend.Constructieve tussensteunpunten, dilatatiewandenConstructieve tussensteunpunten of dilatatiewan-den zijn ongunstig voor de geluidsisolatie. Doordatdeze tussenwanden star verbonden zijn met dewoningscheidende vloeren, vormen deze knoop-punten een extra weg voor flankerend-geluidsover-dracht. Een dergelijke wand zal, ook als het con-structief niet noodzakelijk is, minimaal een massadienen te hebben van 350 kg/m2om te voldoen aande geluidseisen. Door gebruik te maken van voorge-spannen Appartementenvloeren, die in ??n keer 11m kunnen overspannen, zijn geen constructieve tus-sensteunpunten nodig. Derhalve kan een beteregeluidsisolatie worden verkregen.Dilatatiewanden, alsook kopgevelwanden zulleneveneens minimaal een massa van 350 kg/m2moe-ten hebben. Het knooppunt van de dilatatiewandmet de woningscheidende vloer kan in vele gevallenmaatgevender zijn voor het behalen van de vereistegeluidsisolatie dan het normale wand-vloerknoop-punt in het gebouw.C o m f o r t d e t a i l sHogere eisenAls om kwalitatieve redenen een hogere geluidsiso-latie wordt gevraagd, wordt veelal verwezen naar deeisenvandecomfortklasse.Dezeliggenopeenhogerniveau, namelijk:- luchtgeluidsisolatie: Ilu;k> + 5 dB;- contactgeluidsisolatie: Ico> + 10 dB.Om hieraan te kunnen voldoen zullen meerderebouwdelen zwaarder, dan wel anders moetenworden uitgevoerd.Keuze woningscheidende bouwmuur/vloerVoldoen aan de eisen van de comfortklasse betekentkort gezegd: het toepassen van een zwevende dek-vloermetalstechnischespecificatieLlin>14dBmeteen stijfheid s die ligt tussen 5 en 15 MN/m3. Dit incombinatie met een bouwmuur van 280 mm dikbeton (fig. 8) of een dubbele bouwmuur van kalk-zandsteen(2x214mm,fig.9).Deconstructievevloeronder de zwevende dekvloer dient minimaal eenmassa van 500 kg/m2te hebben.Detaillering begane-grondvloerBij toepassing van een zwevende dekvloer op debegane-grondvloer is het juist belangrijk om een watzwaarderevloerdirecttekoppelenaandebouwmuurvan beton of kalkzandsteen. Dus in deze situatiemoet de begane-grondvloer juist niet worden ont-koppeld van de bouwmuur! sA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2002 8 21plint vrij van vloerzwevende laag 20/30 mmuitvlaklaag 20/30 mmdekvloer 45/65 mm7 | Opbouw zwevendedekvloerL i t e r a t u u r1. SBR-publicatie: Zwevende dekvloeren2. SBR-referentiedetails3. NBD-referentiedetails4. NPR 5070 (wordt in 2003 opnieuw aangepast)5. KOMO attesten-met-productcertificaat (wordennog aangepast)6. Productspecificaties leveranciers zwevendedekvloerenA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2002 822Appartementenvloer260/320160160b. 100 40 150a. 100 40 150Isolatieplaatvloer 200200100uitvlaklaagzwevende laagplint vrij van vloerdekvloer>125Isolatieplaatvloer 200100200280 plint vrij van vloerzwevende laaguitvlaklaagdekvloerplint vrij van vloerzwevende laagAppartementenvloer260/320uitvlaklaag260/320dekvloer280260/320zwevende laagplint vrij van vloerdekvloeruitvlaklaag214b. 15040100 214Isolatieplaatvloer 200200100plint vrij van vloeruitvlaklaagdekvloerzwevende laaga. 40100 150 214plint vrij van vloerAppartementenvloer260/320260/320dekvloerzwevende laaguitvlaklaag>125Isolatieplaatvloer200200100214214 60zwevende laaguitvlaklaagdekvloerplint vrij van vloerdekvloerzwevende laagplint vrij van vloeruitvlaklaagAppartementenvloer260/320260/32060 2148 | Comfortdetailsbetonnen bouwmuur9 | Comfortdetails kalk-zandsteen bouwmuur