themaFlexibel en transparant420094themaFlexibel entransparant1Een groot deel van de huisvesting van Wageningen Universiteit en researchcentrum ­ de overkoepelendenaam van de samenwerkende universiteit en een aantal onderzoeksinstituten ­ is ondergebracht in denieuwe Wageningen Campus, aan de noordzijde van Wageningen. Op deze campus is een aantal in het oogspringende nieuwe gebouwen gerealiseerd. Het meest recente is Radix, de nieuwbouw voor Plant SciencesGroup. Het vijf bouwlagen hoge gebouw, op loopafstand van het in 2007 opgeleverde Forum- en Atlas-gebouw, is flexibel en transparant en biedt ruimte aan een aantal duurzame en energiezuinige kantoorcon-cepten. Het gebouw is volgens planning in februari 2009 opgeleverd.Energiezuinig kantoorconcept voor nieuwbouw Wageningen Universiteit04_11_2_Plant.indd 4 11-06-2009 18:54:30Flexibel en transparant 42009 5Plant Sciences Group houdt zich bezig met wetenschappelijk,strategisch en toegepast onderzoek op het gebied van plant-kunde. De naam van het gebouw, Radix, heeft een relatie totdeze werkzaamheden. Het woord `radix' betekent in het latijn`wortel' (bijv. de wortel van een plant, maar ook het grondtal ineen wiskundige berekening). Het gebouw wordt ook vaak Plantgenoemd.Het ontwerp van Radix gaat uit van een zeer compact gebouw.Het telt 20.000 m2BVO en de buitenwerkse maten zijn 74 x 59m. Het gebouw biedt plaats aan circa 600 werkplekken. Dezezijn ondergebracht in laboratoria, kantoorkamers en openwerkgebieden. Totaal worden 34 laboratoriumruimten gereali-seerd met ertussen zogenoemde tussenruimten voor het voor-bereiden van de onderzoeken. Verder bevinden zich in hetgebouw 20 apparatenkamers. In deze kamers worden geenwerkzaamheden uitgevoerd, waardoor ze in het midden vanhet gebouw konden worden geplaatst in plaats van aan degevels.Daglicht komt door de glazen gevels en de patio's in hetgebouw (fig. 2). Verschillende routes leiden op meerdereniveaus door en langs deze patio's, waardoor een ruimtelijkgeheel ontstaat van werkplekken. Het klimaat wordt geregeldvanuit de gevels. In het ontwikkelde geveldetail wordt de lucht-toevoer geklimatiseerd en is de zon- en lichtwering opgeno-men. De eenvoudige gevelopzet van glas en houten stijlen incombinatie met zonwering verandert met de seizoenen door devariërende behoefte aan zon- en lichtwering.De voor een laboratoriumgebouw noodzakelijke en zeer uitge-breide gebouwinstallaties bevinden zich inpandig op de vierdeverdieping. De installatieruimten bevinden zich direct bovende laboratoriumruimten waardoor luchtleidingen alleen verti-kaal hoeven te lopen.Constructief ontwerpUitgangspunt bij het ontwerp was flexibiliteit en transparantie.Dit houdt in dat zo weinig mogelijk dragende of vaste wandenmoesten worden toegepast die de inrichting of het gebruik vanhet gebouw zouden dicteren.Het constructief ontwerp bestaat uit vlakke plaatvloeren,gedragen door kolommen. Het grid waarin de kolommen zijngeplaatst is 7,20 m (fig. 4). De vloeren van de kantoorkamers,de open leergebieden en de verkeersruimten zijn computer-vloeren. In de laboratoriumruimten is een dergelijke vloer niettoegepast onder de labtafels vanwege de eisen aan de stabiliteitir. Paul RijpstraPieters Bouwtechniek, Almere 1 Voorgevel Radix-gebouwfoto: Christian Richters04_11_2_Plant.indd 5 11-06-2009 18:54:31themaFlexibel en transparant6 42009De daken van de twee patio's bestaan uit luchtkussens, diebevestigd zijn op een lichte staalconstructie. Het gewicht vanhet dak is aanmerkelijk minder dan wanneer het gemaakt zouzijn van glas. De staalconstructie in het dak is licht gehoudendoor gebruik te maken van onderspannen spanten (zoge-noemde springwerken). Deze spanten zijn opgebouwd uitgebogen stalen buisprofielen met aan de onderzijde spandra-den. Hiermee is de kipstabiliteit opgelost. De luchtkussensbestaan uit twee lagen kunststof met lucht ertussen. In hetkunststof is zonwering opgenomen door de kunststoflagen tevoorzien van bedrukking. De beide atria zijn onverwarmd enworden als half-klimaatruimten gebruikt. De atria worden inde zomer gekoeld door deze met buitenlucht te ventileren.van deze labtafels. Er is lokaal een extra stortlaag van 120 mmtoegepast.Op vier plaatsen zijn betonkernen geplaatst die de stabiliteitvan het gebouw verzorgen. Deze stabiliteitskernen bevattenonder meer de sanitaire ruimten, de stijgpunten (trappen enliften), serviceruimten en de schachten. De bruto verdiepings-hoogte is 3740 mm.DuurzaamheidVoor Radix is een klimaatconcept ontwikkeld dat optimaalgebruikmaakt van de voordelen van betonkernactivering.Daarmee wordt de massa van de betonvloer actief gebruiktvoor het zeer gelijkmatig, comfortabel en energiezuinig koelenen verwarmen van het gebouw. In combinatie met een warmte-pomp en warmte- en koudeopslag in de bodem is dit een heelenergiezuinig systeem.De gevels zijn volledig transparant en kunnen veel licht doorla-ten. Op de zonzijden is zonwering toegepast. Verder zijnfancoil-units in de gevel opgenomen. Deze units zuigen buiten-lucht aan waarmee wordt geventileerd en de temperatuur in deruimten kan worden geregeld (fig. 5).Ondanks de volledig transparante gevel maar dankzij hetbovengenoemde koel- en verwarmingssysteem, tezamen metvloer- en dakisolatie, is het gebouw erg energiezuinig. De MIG(Milieu-Index-Gebouw op basis van Greencalc) bedraagt 200.Omdat de luchttoevoer uit de gevel komt, zijn in de ruimten geenventilatiekanalen nodig. In het gebouw wordt lucht afgezogen viaeen aantal verticale ventilatieschachten en centraal via de vides.Door het ontbreken van de ventilatiekanalen is een verlaagdplafond niet nodig. De betonvloer wordt direct als plafondgebruikt. Resultaat is dat de vrije verdiepingshoogte groter wordten de totale gebouwhoogte weer kleiner kan worden.Een ander aspect van duurzaamheid is het verlagen van hetgewicht van het gebouwskelet. Hiervoor zijn in de betonvloe-ren EPS-blokken aangebracht waarmee 10 tot 20% gewichtsbe-sparing gerealiseerd is (foto 6).3204_11_2_Plant.indd 6 11-06-2009 18:54:33Flexibel en transparant 42009 72 Langsdoorsnede3 De gevels zijn volledig transparant en kun-nen veel licht doorlatenfoto: Christian Richters4 De draagconstructie bestaat uit vier kernenen kolommen in een grid van 7,20 mStengelkolommenDe architect heeft zich bij het ontwerp van het gebouw lateninspireren door planten en heeft dit onder meer tot uitdruk-king laten komen in de vorm van de kolommen. De kolomheeft de vorm van een plantenstengel (fig. 7, foto 8). De plan-tenstengel heeft een grote doorsnede aan de bovenzijde omhiermee de vloer, symbool voor de kruin of bloem, te kunnendragen. De inwendige diameter aan de onderzijde van dekolom is 420 mm, op 1200 mm vanaf de grond is dit 340 mmen aan de bovenzijde 630 mm. De kolomlengte is 3370 mm.Omdat in het gehele gebouw maar één type kolom voorkomt, ishierdoor de complexe vorm betaalbaar. De bovenzijde van dekolom vormt een soort kolomkop. De kolommen hebben eenbrandwerendheid van 60 minuten en zijn ontworpen alspendelkolom. Ze zijn voorzien van een cilindervormige wape-ningskorf. Constructief gezien zijn er twee typen kolommengemaakt: kolommen voor de begane grond en kolommen voorde verdiepingen. De kolommen op de begane grond zijn gewa-pend met 10 staven Ø 25 mm. De kolommen op de verdiepin-gen zijn gewapend met 4 staven Ø 16 mm.Vlakke plaatvloerDe vlakke plaatvloer is speciaal voor dit project ontwikkeld.Overleg tussen architect, constructeur, akoestisch adviseur enbetonproducent leidde tot de ontwikkeling van de akoestischebreedplaatvloer. Hierin zijn tevens de leidingen van de beton-kernactivering opgenomen. Betontechnologische experimentenleidden tot een optimum tussen esthetisch betonoppervlak,FunderingDe beganegrondvloer bestaat uit een raster van funderingsbal-ken met daarop geplaatst een geïsoleerde kanaalplaatvloer. Deoverspanning van deze vloer bedraagt 7,20 m. De kanaalplaat-vloer is uitgevoerd met een druklaag van 60 mm om hiermeesamenhang in de fundering te verkrijgen en scheurvorming inde constructievloeren te minimaliseren. Dit is met name vanbelang voor de vloeren in de laboratoriumruimten.De grondopbouw bestaat uit gelaagd los tot matig vast gepaktzand dat doorsneden is met leemlagen. Het maaiveld ligt op circaNAP +10,0 m. Het vaste zand is gelegen op circa NAP +1,5 m.Vanwege de gelaagdheid van de bodem en de kolomstructuur vanhet gebouw, die lokaal hoge belastingen oplevert, is besloten omhet gebouw te funderen op palen. Omdat in het huidige gebouwvan de kenniseenheid Plant veel nauwkeurig meetonderzoekwordt uitgevoerd, mochten deze palen niet worden geheid. Ditom trillingshinder te voorkomen. Daarom zijn mortelschroefpa-len toegepast. De diameter van deze palen is 450 mm, de reken-waarde van het draagvermogen 1600 kN. Onder de hoek- engevelkolommen zijn twee palen toegepast, onder de middenko-lommen vier palen. Totaal staat het gebouw op 398 palen.videvide1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11ABCDEFGHIABCDEFGHI21 3 4 5 6 7 8 9 10 11404_11_2_Plant.indd 7 11-06-2009 18:54:35themaFlexibel en transparant420098Door het integreren van al deze functies en voorzieningen inéén vloer, ontstaat er een zeer dun vloerpakket. Het resultaat isdat bij een normale netto verdiepingshoogte de bruto verdie-pingshoogte kleiner kan worden met als gevolg besparing op degebouwhoogte en op de gebouwkosten.De oplegging van de vloerplaten op de kolommen heeft hetnodige constructief puzzelwerk opgeleverd, vooral voor deponsbelasting in de breedplaatvloeren. Belangrijke voorwaardevoor het uitwerken van deze aansluiting was dat de nadentussen de platen niet mogen samenvallen met de kolom en datde ponswapening van de eerste periferie zich in één plaat moetbevinden. Verder moet het aantal plaatmerken gering wordengehouden om het herhalingsvoordeel optimaal te kunnenbenutten. Vanwege de stramienmaat van 7,20 m is een plaat-breedte van 2,40 m voorgeschreven. De lengte van de platen is7,20 m. Hierdoor komt de aansluiting met een kolom altijd opdezelfde positie in de plaat. Over de eerste en tweede periferieis kanteelwapening toegepast (foto 10). Met extra wapening inen op de breedplaat (dwarswapening en koppelwapening)wordt de vloerplaat in twee richtingen dragend gemaakt.sterkte, porositeit, geluidabsorptie en beheersbaarheid in hetproductieproces. Deze vloer is genomineerd voor de vernufte-ling prijs 2009. De onderzijde van de vloer is zichtwerk enwordt direct als plafond gebruikt. Door de open betonlaag, dezogenaamde ZOB-laag (zeer open beton), kan de vloer geluidabsorberen (foto 9). De mate van geluidsabsorptie hangt samenmet de dikte van de open laag en de mate van poreusheid. Deplafonds absorberen 10 tot 15 % van het geluid. Verdere opti-malisatie van de vloerplaten kan een geluidsabsorptie van 35tot 40% mogelijk maken. In zijn uiteindelijke vorm is de vloer-opbouw van onder naar boven als volgt: 40 mm open beton, 70mm gewapend constructief beton met daarin de leidingen voorde klimaatinstallatie en daar bovenop een in het werk te stortenbetonnen druklaag, dik 210 mm. In deze druklaag zijngewichtsbesparende elementen toegepast. Tevens zijn leidingenvoor elektra, sprinklers en ventilatie doorgevoerd. Het totaleconstructieve vloerpakket is 320 mm dik.Op de constructievloer is een verhoogde vloer toegepast. Dezeis 120 mm dik en bevat de leidingen voor de sprinkler, deverwarming, de koeling en de kabels voor data, telefonie,verlichting en elektra.1 luifel - element: houten latten2 luifel - element: framewerkRVS-staal gecoat in kleur3 zonwering4 kampmann unit5 minerale wol6 houten gril systeem plafond1456879101112237 tapijttegels 5mm8 Solu?ex vloer 120mm9 constructie-vloer 280mm10 betonkernactivering11 akoestisch beton 40 mm12 prefab betonnen stengelkolom2100365 365 60 grd120 grd365365doorsnede3300 + P25 25doorsnede1200 + P3636 205205241241doorsnede45 + P203241205170 170195 195203170195315315 5050insnoering min. 540365310270177730min. 270 min. 270STR33003280195 195P = 1200+PEIL = b.k. solu?ex vloerP = -120 (b.k. onafgewerkte vloer)P = 3300+ (o.k. vloer)390120012012012036 36205 2054824565704_11_2_Plant.indd 8 11-06-2009 18:54:38Flexibel en transparant 42009 95 Units in de gevel zuigen buitenlucht aan waarmee wordt geven-tileerd en de temperatuur in de ruimten kan worden geregeld6 Met EPS-blokken in de betonvloeren is 10 tot 20% gewichts-besparing gerealiseerd7 De kolommen hebben een vergrote bovenzijde8 De kolommen in de vorm van een plantenstengel9 Akoestische breedplaatvloer met zeer-open-beton oppervlak10 Over de eerste en tweede periferie is kanteelwapening toegepastvan Ø 8-150Overige constructiedelenIn het gebouw bevinden zich vijf opstelplaatsen voor elektronen-microscopen waarmee nano-onderzoek kan worden uitgevoerd.Deze opstelplaatsen zijn trillingsvrij, de constructie wordt losge-houden van de constructie van het gebouw. Per opstelplaats iseen zwaar betonnen fundatieblok, dik 500 mm, gemaakt, gefun-deerd op minimaal vier funderingspalen. Door het blok los tehouden van de overige constructie kunnen trillingen vanuit hetgebouw niet worden doorgegeven aan de opstelplaats. De funda-tieblokken zijn getoetst op de eigen frequentie en het doorgevenvan trillingen via de funderingspalen.StabiliteitskernenZoals eerder vermeld wordt de stabiliteit van het gebouwverzorgd door vier kernen. Deze zijn tegen de eindvelden in dehoeken geplaatst. Elke kern bestaat uit twee delen die op hetdak met wandliggers gekoppeld zijn ter verhoging van de stijf-heid (fig. 11). Tussen de twee delen van de kern bevindt zicheen grote sparing waarin het trappenhuis is geplaatst.De kernen aan de linkerkant van het gebouw vormen eenkoppel, evenals de kernen aan de rechterkant. Deze laatste zijnaanmerkelijk stijver dan die aan de linkerkant. Dit vanwege deaanwezigheid van de liftschachten en toiletgroepen.Door de vier stabiliteitskernen is herverdeling van de stabili-teitskrachten mogelijk. Hiertoe zijn de stijfheden van de vierkernen bepaald en zijn de stabiliteitskrachten in verhoudingvan de stijfheden over de kernen verdeeld.De kernen bestaan uit ter plaatste gestorte betonwanden meteen dikte van 250 mm. Aan de buitenzijde zijn de wandenvoorzien van een motief met houtnerfstructuur. Dit is gemaaktdoor in de wandkisten bekistingmatten op te nemen.TrappenDe trappenhuizen in de kern bestaan uit drie prefab betonnentrapelementen met twee tussenbordessen. Een trapelement metaangestort tussenbordes is opgelegd op de vloer en op deuvelsdie in de kernwand zijn opgenomen (fig. 12). Hiermee kan eenverborgen oplegging worden gemaakt. De deuvels zijn nastel-baar. Hierdoor kunnen kleine maatafwijkingen (de bouwtole-ranties) worden gecorrigeerd. Tussen de twee tussenbordessenwordt het derde trapelement, een rechte steektrap, geplaatst.Naast de trappen in de vier kernen bevindt zich in het gebouween aantal rechte betontrappen. Deze bestaan uit een prefab trapmet daaraan vastgestort prefab betonnen leuningen. Rondom detrapsparingen in de vloer bevinden zich betonnen borstweringendie qua beeld één geheel vormen met de trapleuningen. Deborstwering rondom het trapgat werkt mee als vloerrandverstij-ving. Vanwege maakbaarheid en constructieve werking zijn deelementen gescheiden en is er een horizontale voeg gemaakt. Deleuningen en borstweringen zijn 150 mm dik en zijn aan debuitenzijde voorzien van een motief met houtnerfstructuur. Dehoeken van de elementen zijn scherp, dus geen vellingkant.109804_11_2_Plant.indd 9 11-06-2009 18:54:40themaFlexibel en transparant10steeds opgenomen in een kolomstrook en steken door de vloerheen. Er is voor gekozen om de grote plantenbakken in dekolomstroken op te nemen, omdat hiermee de belasting hetsnelst wordt afgedragen naar de kolommen.Aansluiting met overige gebouwenOnderdeel van de nieuwbouw is het maken van drie aanslui-tingsbruggen met de bestaande gebouwen en het bouwen vaneen nieuwe toegang tot het gebouwencomplex, het servicege-bouw geheten. Dit servicegebouw biedt ruimte aan de receptie,bevat vergaderruimten en huisvesting voor de staf van deKenniseenheid. Het gebouw is twee lagen hoog, is 36 m diep en28,5 m breed en is qua vormgeving ontworpen als een zelfstan-dig gebouw. )De vierkante patio begint pas op de eerste verdieping. Om deruimte onder deze patio van daglicht te voorzien zijn in devloer lichtgaten toegepast, lichthappers genoemd. Deze lichtga-ten zijn gemaakt van twee prefab betonnen afgeknotte kegelswaartussen thermische isolatie is aangebracht. De bovenzijdevan de kegel is voorzien van een glasplaat.De patio's worden gebruikt als binnentuin. De wens was omeen aantal grote en kleine plantenbakken te maken. De kleineplantenbakken staan op de vloer, de grote bakken hangen in devloer. Net als bij de lichtgaten, zijn de plantenbakken afge-knotte prefab betonnen kegels (foto 13). De grote bakken zijn111312I PRojectgegevensproject Radix, nieuwbouw Plant Sciences Groupopdrachtgever Wageningen Universiteit en Researchcentrumprojectmanagement ABT Bouwmanagementarchitect DP6 architectuurstudioconstructeur Pieters Bouwtechniek Almereakoestisch adviseur DGMRaannemer Heijmans Bouw, Arnhemleverancier prefab betonvloeren Geelen Betonleverancier prefab kolommen en trappen Veluwe Beton11 Elke kern bestaat uit twee delen die op het dak met wandlig-gers gekoppeld zijn ter verhoging van de stijfheid12 Een trapelement met aangestort tussenbordes is opgelegd opde vloer en op deuvels die in de kernwand zijn opgenomen13 De patio's worden gebruikt als binnentuin met plantenbakkenmet afgeknotte prefab betonnen kegelsfoto: Christian Richters04_11_2_Plant.indd 10 11-06-2009 18:54:43