A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 7 11IJsland is voor de meesten van ons met mystiekomgeven. De eerste associatie is die van een landwaar `s zomers de zon niet ondergaat. Een andere isdat in tegenstelling tot onze contreien het landnauwelijks is gevormd door mensenhanden, maarvoornamelijk door allerlei natuurlijke activiteiten.En juist als exponent van dat laatste lijkt het stadhuisvan Reykjav?k te zijn ontsproten aan de schoot vanMoeder Aarde; alsof door een geologische stuip-trekking het water van het Tj?rninmeer zich deeldeen de nieuwe zetel van het stadsbestuur ter wereldbracht (foto 1).Het stadhuis is in feite een functioneel publiekgebouw, ook al bezitten de havenachtige elementeneen monumentaal karakter en heeft het gebouw eenarchitectuur die gebruikmaakt van een spontane,bijna oorspronkelijke taal. De gigantische colonnadedie zich in het water van het Tj?rninmeer weerspie-gelt (foto 2), heeft in beginsel niets feestelijks, maarveeleer de functie de achterliggende, massieve con-structie te `verdunnen' en daarmee de directe om-geving een menselijke schaal te geven. De twee ont-werpers, Margr?t Harardottir en Steve Christer vanStudio Granda, zijn er zo in geslaagd het complexbinnen de stedelijke schaal in te voegen zonder deidentiteit of de geschiedenis van de gebouwde struc-tuur te veranderen, daarbij bekwaam balancerendtussen cosmopolitische en typisch lokale elementen.R u i m t eHet stadhuis bevindt zich in de noordwesthoekvan het, achter het Tj?rninmeer gelegen, oude stads-centrum van Reykjav?k. Het complex bestaat uittwee naast elkaar gelegen gebouwen (foto 3), metdaartussenin een open ruimte waar de omgeving deintieme constructie eenvoudig kan binnendringenStadhuis Reykjav?kEENVOUD EN MONUMENTALITEITDe inwoners van Reykjav?k hebben er bijna tweehonderdjaar op moeten wachten, maar het resultaat is er naar:het nieuwe stadhuis van Europa's meest noordelijk gele-gen hoofdstad wordt gekenmerkt door een perfecte entijdloze balans tussen grootstedelijke pretentie en mense-lijke schaal. En tegelijkertijd is het een teken van zijn tijden een symbool van de generatie die het gebouwd heeft.HAND IN HAND1 | Stadhuis van Reykjav?k:geschenk van MoederAardefoto's: Dennis Gilbert/Viewen via de oost-west langsas weer kan verlaten.Daarmee ligt het architectonische complex degelijkin de stedelijke matrix verankerd. De architectoni-sche ruimte wordt op deze wijze namelijk stedelijkeruimte: een publiek plein, een voetgangersdomeinwaar zowel gemeentelijke hoogwaardigheidsbekle-ders als toevallige passanten zonder aanzien des per-soons kunnen worden ontvangen, op een schaal diepast bij het karakter van het stedelijk perspectief.Tegelijkertijd wordt stedelijke ruimte in architecto-nische ruimte omgevormd. Ook hierbij spelen beidegebouwen een eigen rol. Het noordelijke gebouw ?massief, compact, duidelijk afgebakend, naar binnengekeerd, maar naar het hart van de stad gedraaid ?kan zich meten met de andere gebouwen in Reyk-jav?k.Hetzuidelijkegebouw?lichtvoetig,metgevoelvoor het omringende landschap, naar het meer toegekeerd ? verliest daarentegen haast zijn materiali-teit en schampt met zijn slanke en elegante kolom-men de waterspiegel om er uiteindelijk in op telossen.S t r u c t u u rHet stadhuis is ontworpen als een gebouw zonderaanwijsbare voordeur. Ingangen tot de publiekeruimten op de begane grond bevinden zich aan dewest-, noord- en oostzijde. Alle ingangen zijn eenvoortzetting van een bestaande stedelijke wandel-route (fig. 4). De ingangen zijn met elkaar verbon-den door een wandelas in oost-westrichting, dietevens dienstdoet als startpunt voor alle interneroutes (foto 5). Juist op dit niveau mengen zich depublieke en sociale en administratieve karakters vanhet complex: het stadhuis is niet enkel een plek waaradministratieve procedures worden afgehandeld,maar evenzeer een centrum waar het culturele engemeenschapsleven van de burgerij zich afspeelt.Het is een open en gemakkelijk toegankelijke ruim-te; voorbijgangers kunnen, vermoeid na hun tochtdoor de stad, in het stadhuiscaf? ontspannen deschoonheid van het Tj?rninmeer bewonderen.Onder het complex bevinden zich een parkeergara-ge, technische ruimten en het archief. Boven beganegrond splitsen de twee gebouwen zich in hun ver-schillende functies: het zuidgebouw is een kantoor,in het noordgebouw zijn de ruimtes voor de activi-teiten van het stadsbestuur ondergebracht. De fysie-ke scheiding tussen beide gebouwen wijzigt nietsaan de architectonische taal van het ontwerp, maarleidt tot verschillen in interpretatie, als gevolg vanzowel de verschillende gebruikstaken van de gebou-wen als van de verschillende stedelijke context.L i c h tOok al hebben beide gebouwen een vergelijkbarehoogte en overeenkomstige dwarsdoorsnede (fig. 6),met daarboven eenzelfde boogvormig metalen dak,het noordgebouw is duidelijk compacter en sober-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 7121 9 3 j a a r v o o r b e r e i d i n gDe idee?n voor een stadhuis in Reykjav?k zijn bijna even oud als de stad zelf.Reeds in 1799, enkele jaren nadat de dan circa driehonderd inwoners tellendeplaats stadsrechten worden toegewezen, wordt gewag gemaakt van een conceptvoor een `Raadskamer'. Een eerste offici?le poging wordt ondernomen in 1918,als de zittende burgemeester een comit? instelt dat het nut van een stadhuis moetonderbouwen. Ruim tien jaar later stemt het stadsbestuur in met een voorstel omgeld apart te houden voor de bouw ervan. In 1941 komt een tweede comit? meteen locatievoorstel. Sindsdien buigen zich verschillende comit?s over zowel locatieals ontwerp.Zicht op verwezenlijking van alle voornemens komt er pas vanaf 1984. Dan gaateen en ander ook in een stroomversnelling. In 1985 wordt de huidige locatie aan-gewezen als meest gewenst. Een jaar later wordt een ontwerpprijsvraag uitge-schreven. Juni 1987 worden de prijswinnaars bekendgemaakt en vervolgensworden de diverse planonderdelen door de raad goedgekeurd. In 1988 gaat deeerste spa de grond in en op 14 april 1992 wordt het stadhuis van Reykjav?k ein-delijk in gebruik genomen.2 | De ellipsvormige colonnade weerspiegelt zich in het waterA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 7 133 | Complex van twee gebouwen; een voetgangersbrug voert naar de oostelijke ingangnoordoostcaf?westzuidkantoorTj?rninmeervijverVonarstraetiTjarnargata4 | Situering van het stadhuis in de noordwesthoek van het Tj?rninmeer (begane grond)der. Aan de westzijde hiervan, grenzend aan een bin-nenvijver, bevindt zich de raadszaal. De bijbehoren-de gevel bestaat geheel uit glas, waardoor vrij uitzichtwordt geboden op de zonsondergang. Hart van deglasgevel is een tere, kruisvormige betonconstructie(foto 7).Het zuidgebouw, onderverdeeld in 4 tweeverdieping-hoge beuken, biedt een meer verfijnd, zelfs door-zichtig beeld, dat van tijd tot tijd verandert als gevolgvan de wisselende weerspiegelingen in het meer.Het is alsof hiermee de overgang wordt bezegeld vande dichte stadsstructuur naar de breuk op het stede-lijk grid die het Tj?rninmeer veroorzaakt. De vijftienovaalvormige kolommen die de zuidelijke, gordijn-wandachtige, ten opzichte van de kaders van hetgebouw terugliggende gevel afschermen, zijn mede-verantwoordelijk voor de betoverende voorstellingenvan licht en schaduw op de glazen wand. Deze licht-effecten worden vergroot door het aluminium dak,dat ter plekke van de oplegging op de kolommen eenopen structuur heeft (foto 8); de lichtbundels diehier worden doorgelaten verhogen de teerheid enpracht van het gebouw nog verder.B e t o nBij het uitwerken van de constructie zijn de archi-tectonischeontwerpuitgangspuntenzoveelmogelijkgehandhaafd. Dit had nogal wat consequenties voorde materiaalkeuze.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 7145 | De hoofdverbindingsas op de begane grond6 | Typische dwarsdoorsnede. De helft van het totaal vloeroppervlak is ondergronds gelegen7 | De raadszaal, kloppend hart van de democratie. De constructieve westwand wordt gevormddoor een betonnen kruisvorm8 | Ingenieuze detaillering ter plekke van oplegging dak op kolommeninitieert fascinerend lichtbeeldA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 7 159 | Wit, Belgisch cement als basis voor architectonische huidA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2001 716Voor de inwendige draagconstructie is een gewoonbeton gebruikt, met als basis portlandcement (300kg/m3),eenwater-cementfactorvan0,55eneenlucht-gehalte van 5 tot 6%. Daarmee werd een druksterktevan 20 N/mm2bereikt.Voor het architectonisch beton was een licht grijzekleur voorgeschreven (foto 9). Om een consistenten in de tijd kleurvast mengsel te verkrijgen, is eendiepgaand materiaalonderzoek uitgevoerd. Dertigverschillende betonmengsels zijn beproefd, waarbijverschillende cementen en verschillende toeslag-materialen met elkaar zijn vermengd. Uiteindelijkviel de keuze op een mengsel van een wit, uit Belgi?afkomstig portlandcement (400 kg/m3), met zandvan Deense stranden (30%) en als toeslagmateriaalverschillende graderingen gebroken, licht grijsbasalt (35% 0-8 mm, 15% 8-12 mm, 20% 12-19 mm).Dit mengsel had een uitstekende vorstbestandheiden goede krimpwaarden, bereikt door de juiste hoe-veelheden plastificeerders toe te voegen. De beschre-ven samenstelling verlangde een water-cementfac-tor kleiner dan 0,45 en een luchtgehalte van 5-7%.Het resultaat gaf een druksterkte te zien van40N/ mm2.De funderingsplaat is gemaakt met een beton meteen lage hydratatiewarmteontwikkeling. Daartoe ishoogovencement (350 kg/m3) toegepast met eenwater-cementfactor van 0,45. De bijbehorende druk-sterkte bedroeg 30 N/mm2. De storttemperatuur isbeneden een gemiddelde van 12 ?C gehouden; denabehandelingstijd bedroeg veertien dagen.Een belangrijk constructief element is de 60 m langewand van lavasteen, dat de belangrijke architectoni-sche functie heeft om de gebouwen, het water en deomringende natuurlijke omgeving met elkaar inrelatie te brengen (foto 10). Kenmerk van de wand iseen ruig, zwart oppervlak. Dit effect is bereikt doorvoorgevormde basaltelementen in versgestort betonaan te brengen. De wand contrasteert sterk met degladde en schitterende oppervlakken van de anderemuren.T e n s l o t t eHet idee een stadhuis te bouwen in Reykjav?k heeftgelijke tred gehouden met de wording van de stadzelf. Zeer lang hebben de autoriteiten erover gedaanom de mogelijkheid van een dergelijk gebouw,alsmede de locatie en het ontwerp te bestuderen. Nuhet gebouw eindelijk is gerealiseerd, heeft de stadeen symbool, en hebben haar burgers een cultureelen politiek baken. Henk WapperomB r o n n e nCasabella, 1993 nr. 603iiC, 1996 nr. 6Projectgegevensopdrachtgever:Gemeentebestuur Reykjav?karchitect:Studio Grandaconstructeur:Almenna Verkfr?distofanbetontechnologisch adviseur:Linuh?nnunaannemer:Istak10 |Een 60 m lange wandvan lavasteen plaatstde gebouwde structuurin zijn natuurlijkeomgeving
Reacties