C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gO n d erg r o n d s b o u wencement 2000 532Het nieuwste NS-station van Rot-terdam is in het kader van despoorverdubbeling tussen Rotter-dam en Dordrecht meer dan tweekeer zo groot als het oude. De ste-delijke potentie van de directeomgevingisechterzodanig,daterop termijn nog grootschaligereontwikkelingen te verwachtenzijn.Derandstedelijkeliggingmeteen enorme hoeveelheid openruimte in de vorm van sportvel-den vormt een aantrekkelijketoekomstige ontwikkelingslocatie,zeker nu het centrum van de stadzich uitbreidt in zuidelijke rich-ting. Het station Rotterdam Lom-bardijen kan dan uitgroeien toteen belangrijk openbaarvervoers-knooppunt.T o e k o m s t v i s i eDe realisatie van de nieuwemetrolijn is voorzien na het jaar2005. Wanneer de komst van demetro een feit is, zal het stationkunnen uitgroeien tot eencomplex overstapstation in drielagen, waarbij tram, trein enmetro direct op elkaar aansluiten.Het aantal reizigers van hetstation zal dan sterk stijgen en hetkrijgt dan ook meer status. Ditimpliceert een reorganisatie vanzowelhetstationalsdeomgeving.De allure van Rotterdam Lombar-dijen zal te zijner tijd onder meerkunnen worden vergroot doorhet plaatsen van een integraleoverkapping over alle sporenheen en door het omringendemaaiveld uit te graven tot eenhellend voorplein. Er zal dan eenkunstmatig verdiept maaiveldworden aangelegd dat aansluitop het niveau van het aangren-zende viaduct, door middel vaneen betonnen bak. De trambaanzal tegen die tijd worden om-gelegd om een directe overstap inde hal te kunnen realiseren.Tussen het viaduct en de inmid-dels gerealiseerde stationshal iseen zone van circa 16 bij 90 metergereserveerd voor toekomstigecommerci?le voorzieningen entransfer.Metdebetonnenwandenvan de stationshal is hierop gean-ticipeerd, zodat een doorbraakstraksgemakkelijkterealiserenis.Om een indruk te geven hoe hetstation er dan uit kan komen tezien, is door Holland Railconsulteen toekomstvisie gemaakt. Hier-bij heeft de stationsoverkappingde vorm van een enorme `delta-vleugel', die met de neus naar hetzuiden is gericht.S t a t i o n m e t r u i m t e l i j k ea l l u r eVooralsnog blijft deze delta-vleugel echter nog toekomstmu-ziek. Toch is er al een structurelevoorinvestering gedaan door ge-meente en de NS, die anticipeertop deze ontwikkeling. Bij onder-grondse infrastructuur moetendit soort afwegingen in de vroegeplanfase worden meegenomenom op termijn kapitaalvernieti-ging te voorkomen. Deze voorin-vestering is afgewogen tegen demeerkosten die zo te zijner tijdkunnen worden bespaard. Er isge?nvesteerd in de basis van hetontwerp, namelijk in een ruimte-lijk flexibele hoofdopzet van de`hardware' van het station.De basis voor het nieuwe stationis al gelegd door onder de nieuwestationshal circa 90 meter metro-buis aan te leggen. Hierdoor zalToekomstscenario voor station Rotterdam LombardijenDuurzame stationsbouwir. Paul van der Ree, Holland RailconsultToekomstgericht, duurzaam en ondergronds bouwen staat in Nederland sterkin de belangstelling. Terwijl momenteel elders in Rotterdam hard wordtgebouwd aan de realisatie van de Benelux-metrolijn, is er in het NS-stationRotterdam Lombardijen al geanticipeerd op de uitbreiding van hetRotterdamse metronet in zuidelijke richting. Een metro- of light-railverbindingin de richting van Ridderkerk zal in de toekomst waarschijnlijk ook bij dit sta-tion stoppen. Het station is daar nu al op voorbereid met in de betonnenonderbouw een aantal voorzieningen die straks een ambitieus viaductstationin drie lagen mogelijk maakt. Met dit stationsontwerp ontwikkelde de archi-tect tevens scenario's voor de toekomst.1 | De stationshal vanRotterdam Lombardijen isafgewerkt met graffitibe-stendige, kleurige vezel-cementplaat, bevestigdop een stalen frameC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gO nd ergronds b ou wencement 2000 5 33later het treinverkeer op de spo-renbundel niet stil hoeven komente liggen (het betreft acht sporen,waaronder die van de hogesnel-heidslijn). Bovendien kunnenkostbare faseringen en complexebouwmethodes worden voorko-men. In de huidige stationshal isdeze reservering op twee manie-ren terug te vinden, waardoordeze extra ruimtelijke kwaliteit enallure heeft.` D u b b e l g r o n d g e b r u i k ' e n` d u b b e l e b o d e m 'Het ontgraven voor en constru-eren van de tunnelbuis ten be-hoevevanhetmetroperronschiepin positieve zin condities voor destationshal. Er is werk met werkgemaakt; er werd toch al ontgra-venovereenbreedtevan20meter,dus het zou zonde zijn om dit nietgelijk te benutten. Zo werd ermet de bescheiden meerkostenvan wat extra vloertegels een on-gebruikelijk ruime stationshal ge-cre?erd voor deze voorstadshalte.Ten tweede heeft de loze ruimtevandemetrobuisbijgedragenaaneen speciaal ruimtelijk effect.Allereerst is gekeken of er func-ties in konden worden onderge-bracht. Hierbij werd gedacht aancommerci?le functies, zoals bij-voorbeeld een bowlingcentrum ofeenfietsenstalling.Erwerdechtergeen ge?nteresseerde exploitantgevonden, en voor een fietsen-stalling lag de ruimte te diep. Uit-eindelijk is de `dubbele bodem'naar de lege ruimte zichtbaargemaakt in het ontwerp. De `ver-borgen' metrolaag is zichtbaar ge-maakt door in de vloer van de halglazen bouwstenen op te nementer plekke van toekomstige stijg-punten. Hierdoor schijnt lichtomhoog vanuit de metrobuis. Debouwstenen zijn opgenomen inprefab-betonelementen die in detoekomstige trapvides zijn gelegd.Ze kunnen eenvoudig wordenweggehaald als de stijgpuntenworden gerealiseerd. De enormedimensies van de stationshal overdrie verdiepingen waren alleenzichtbaar tijdens de bouw.De betonnen tunnelbuis onder destationshal is kolomvrij in ver-band met de toekomstige perronsen metrosporen. Tussen stations-hal en metrobuis kragen verjon-gende vloeren uit, uit de wandenvan de tunnelbak. De transpa-rante liften, die een centraal ver-bindend element vormen tussende perrons en de kleurige, ovalestationshal, zijn al doorgetrokkennaar de tunnelbuis waarop ze zijngefundeerd,voorlopigzonderhal-teplaats. De stalen liftschachtenzijn bovendien zo gedimensio-neerd dat zij ook in de toekomstde integrale overkapping kunnendragen.H a r d w a r e e ni n b o u w p a k k e tBinnen de toekomstgerichte`hardware' van de betonnen ruw-bouw van de stationshal is eenovale vorm gecre?erd, die is toe-gesneden op het huidige gebruik.Het maatwerk van dit inbouw-pakket is gerealiseerd in kleurigevezelcementplaat, bevestigd opeen stalen frame. Dit materiaal isondanks zijn geringe dikte zeersterk en door zijn dichte enHet station zal in de toe-komst uit kunnen groeientot een complex overstap-station in drie lagen,waarbij tram, trein enmetro direct op elkaaraansluitenDe toekomstige stations-overkapping heeft de vormvan een enorme `delta-vleugel', die met de neusnaar het zuiden is gerichtC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gO n d erg r o n d s b o u wencement 2000 534harde structuur graffiti-besten-dig.Middenindehalgevenruimevides zicht op de perrons. Beton-nenprefabelementen,uitgevoerdin lichte kleur, omlijsten de vide-randen. De hal heeft veel weg vanhet ruim van een enorm schip,doordat alle wanden licht hellendschuin naar achteren zijn ge-plaatst. Aan de uiteinden van deovaal bevinden zich de ingangenvan de hal.E n t r e e p a r t i j e nBetonnen schijven markeren deentrees van de stationshal. Deingangen zouden anders nietgoed zichtbaar zijn, door deligging naast de weg en door degeluidsschermen langs het spoor.Het beton is gecombineerd methorizontale natuursteenbandenen is in een lichte kleur geschil-derd, waardoor het sterk contras-teertmetdedonkerenatuursteen.P e r r o n k a pHet station is voorzien van tweeperronkappen in een karakteris-tieke gebogen vorm. Bij realisatievan een integrale overkappingzullen de perronkappen mogelijkworden afgebroken. Dit betekenteen waarschijnlijk korte levens-duur. Daarom is juist ge?nves-teerd in de basis van het ontwerp,namelijk in een ruimtelijk royalehoofdopzet en een zorgvuldigedetaillering. In het afwerkingsni-veau is daarentegen een aanzien-lijke besparing gerealiseerd. Destaalconstructie is in verzinktstaal uitgevoerd, zonder deze tecoaten of te schilderen. Het resul-taat is niet een low-profile ont-werp, maar een high-impact ont-werp tegen relatief lage kosten.Deze aanpak is in de stationsar-chitectuur nieuw en past bij hetfeit dat infrastructuur in sneltempo wordt vernieuwd. Eengoede afweging over duurzaam-heid is op zijn plaats. De gekozenmaterialenpassenbovendiengoedbij de veranderde idee?n overkleurstelling van spoorwegsta-tions, waarbij neutrale kleuren deboventoon voeren. Het verzinktestaal zorgt in combinatie hiermeevoor een brutale schoonheid.I n f r a s t r u c t u u r a l s s t a t i o nDe glazen geluidsschermenachter de entreepartijen makenintegraal onderdeel uit van hetstationsontwerp. De gebogenvorm sluit aan bij de perronover-kapping. Door de transparantievoelen reizigers op het perronzichniet`opgesloten'enzokunnentreinreizigersooknognaarbuitenkijken en zich ori?nteren op deomgeving. Niet alleen deze scher-men sluiten in vorm aan, zelfs defietsenstallingen bij de stations-entree zijn beeldbepalend enge?ntegreerd in de overkoepe-lende totale vormgeving. Zo is descheidslijn vrijwel onzichtbaargeworden tussen infrastructuuren `het station'. Het station isinfrastructuur geworden en tege-lijkertijd een station voor de toe-komst ! sProjectgegevensopdrachtgever:NS Railinfrabeheer, projectencentrum,Utrechtarchitectuur:Paul van der Ree, Holland Railconsult,Utrechtconstructief ontwerp:Holland Railconsult, Utrechtontwerp fundering en kunstwer-ken:BV Articon, Amersfoortuitvoering:Combinatie Strukton & Koninklijke vanDrunenstaalconstructie:Zuid-Nederlandse StaalbouwStationshal; gerealiseerdontwerpStationshal + metrobuistijdens bouwfaseArt_8_F5