IUTILITEITSBOUW I IBOUWGESCBIEDENISDERDE AMBACHTSSCHOOLGAAT ZEVENDE DECENNIUMIN'JONG' MONUMENT VAN JAN DUIKERHet Nieuwe Bouwen en beton hebben veel met elkaar te maken. Als constructiefenvormgevend materiaal bood beton destijds mogelijkheden die zeker doorir.Johannes Duiker (1890 - 1935) volop werden benut. Uit zijn talrijk oeuvre is deDerde Atnbachtsschool in Scheveningen misschien minder bekend. Niettemin geefteen nadere kennismaking met dit nog altijd nu als LTS in gebruik zijnde gebouw,een goed beeld van het bouwen in beton uit het begin van de jaren '30.Er spreekt durfuit zijn ontwerp als het gaat om slank bouwen en binnenruimtenmaken met veel licht. Dat van de materiaaleigenschappen van beton nog lang nietzoveel bekend was als nu, is waarneembaar en de dekking op de wapening wasdestijds wel erg klein. Dat heeft onmiskenbaar nadelen. Maar het gebouw zelfis enblijft de moeite waard.I.noktober ditjaar zal het 60jaar ge- gen terrein aan de Roerstraat. Doorpro-leden zijn dat de Derde Ambachts- blemen met grondonteigening was datschool in Scheveningen in gebruik ontwerp niet gerealiseerd. Ten tijde vanwerd genomen. Jan Duiker maakte het het tweede ontwerp, dat sterkverschildeontwerp in 1929. Eerder had hij samen van het eerste, werd de architect ge-met ir.B.Bijvoet een ontwerp voor de- vraagd 'de grootst mogelijke zuinigheidzelfde school gemaaktopeennabij gele~ te betrachten'. Nederland zat toenvolopin de economischecrisis van dejaren'30en de bouwkosten (inclusief het archi-tectenhonorarium) mochten niet meerbedragen dan f 384.000,-. En dat was alf 90.000,- minder.dan enkelejaren er-voor was uitgetrokken voor het eersteplan.Vervolg van artikel 'Splijtbreul?Literatuur1. Tepfers, R., A theory ofbond applied to overlapped tensilereinforcement splices for deformed bars. Report 73-2, Chal-mersUniversity ofTechnology G?teborg, 1973.2. Reinhardt, HW, Fracturemechan?cs ofanelasticsofteningmateriallike concrete. Heron, 1984.3. Wolinski, S., DA. Hordijk, H.W. Rellhardt, HA.W Cor-nelissen, Influence of aggregate size on fracture mechanicsCement 1991 nr. 7/8parameters ofconcrete. International]ournalcfCementCompo-sites and Lightweight Concrete, 1987.4. Hordijk, DA.,J.G.M. van Mier, HW Reinhardt, Chapter4,Material properties, blz. 67-127, in RILEM Report Fracturemechan?csofconcretestructures,from theory to applications,ed. Elfgren. L. Chapman & Hall, London, 1989.5. Van der Veen, c., Cryogen?c bond stress-slip relationship.Dissertatie, Technische Universiteit Delft, 1990.6. Scheuermann, ]., Zum Einfluss tiefer Temperaturen aufVerbund und Rissbildung von Stahlbetonbauteilen. Disserta-tie, Technische Universit?t Braunschweig, 1987.232 Aanzicht vanafhetp1ein aan de kant van de Duinstraat1eIBOUWGESCHIEDENISWat er moest komenHet programma van eisen vermelddeeen schoolgebouw met 21 lokalen, af-metingen afhankelijk van het vak 8 x 8m2,8x 13 m2en8x 16 m2.Hetmoesteenoverzichtelijk gebouw zijn met duide-lijke verkeersruimten, opdat leerlingenzich niet konden verstoppen. Toilet-ruimten moesten grenzen aan de loka-len, opdat er tijdens de schooluren geenverkeer op de gangen zou zijn. Er moesteen centrale garderobe komen en eenrijwielbergplaats.schrijver het werk gegund en ruim ??njaar later was het gebouw klaar.SituatieDe situatie ter plaatse is kleinschalig entamelijkingesloten (fig. 1). Het gebouwligt tussen de Zwaardstraat en de be-graafplaats 'Ter Navolging' die op eenhoog duin is gelegen.Aan de kant van de Duinstraat (fOto 2)isthans een groot plein, helaas met eenhoog hek eromheen. Vroeger werd eendeel van het plein ingenomen door eenoud schoolgebouwwaarin als laatsteeendeel van de UTS Duinstraatwas gehuis-vest. Na de verhuizing van die school isde bebouwing gesloopt. Bijna tegen deAmbachtsschool aan had de UTS eenkantine gebouwd en een timmerwerk-plaats. Beide bouwwerkjes staan er nog;de kantine is nu ingebruikvoor de LTS-leerlingen, de timmerwerkplaats fun~geert als opslagruimte. Beide aanbou-wen belemmeren en ontsieren de Am-bachtsschool in niet geringe mate en het /---~------~------l3 Plattegronden begane grond,eerste en tweede verdiepingSituatieDe ambachtsschool werd geacht te be-horen tot de eenvoudigste categorie ge-bouwen, waarvoor dan ook het laagstearchitectenhonorarium gold.Voordat de aanbesteding plaatshad, ge-lastte het ministerie van OK&W op-nieuw een bezuinigingsronde ten be-drage van 30.000,-. Het antwoord vanDuikerwas het terugbrengenvan de10-kaalhoogte van 4,5 naar 4 meter. Hetaantal glazen bouwstenen werd gehal-veerden wandtegels werden vervangendoor schilderwerk.Op 29 juli 1930 kreeg de aannemings~maatschappij HABO als laagste in-IUTILITEITSBOUW24 Cement 1991 nr. 7/84Schetnatische isotnetriehoofddraagconstructie beganegrond; gedeelte links onder is het skeletvaneen nitbreiding in 19565 Gevelbeeld vanuit deZwaardstraat, links deconciergewoningisjammer dat daarvoor geen andere op-lossing is te vinden.ConstructiefontwerpDe hoofdopzet van de Ambachtsschoolomvat een gang metvanafde entree ge-zien aan de rechterzijde ??n oftwee lo-kalen loodrecht op de gang en daartus-sen lokalen evenwijdig aan de gang (fig.3). Aan de linkerkant liggen de lokalenloodrecht op de gang met ertussen eenbinnenhof, die ook voor lichttoetredingin de gang zorgt.Het hoofdtrappehuis ligt achter de en-tree, hetnoodttappehuisligtaan de kantvan de begraafplaats.Het maatrooster is 8,10 m in het vier-kant.Een lokaal is ??nstramien breed entwee stramienen lang. De gangbreedtebedraagt 2,70 m (l/3 van 8,10 m), waar-door eenvierkant maatsysteemvan 2,70m herkenbaaris enaanwezigis inbalkendie de vloervelden in drie?n verdelen.Het betonskelet, dat de dragende func-tie vervult, is afgebeeld op figuur 4. Hetgebouw telt drie verdiepingen. Ken-merkend zijn de lange stalen vensters.Aan de kant van de Zwaardstraat heefthet gebouw een zwarte plint.De woning Van de concierge aan deZwaardstraat vormt ??n geheel met deschool en ook in dat huis loopt het bal~kenraster uit de school door {foto 5j.Cement 1991 nr. 7/8 25IUTILITEITSBOUWDe gevels zijn spouwmuren met terplaatse gestorte buitenspouwbladen enbinnenbladen van 'drijfsteen'. Opmer-kelijk is dat het gehele gebouw is gestu-cadoord: draagstructuur, betonnen bui-ten- en binnenwanden en de wandenvan drijfsteen.Hetgebouwis niet ge?soleerd, watvoor-al in het begin voor de nodige bouw~kundige problemenheeftgezorgd, zoalsscheuren in doorlopende constructie-onderdelen en loslatend pleisterwerk.UitgangspuntenOok nu is het zinnig de uitgangspuntente bezien die Duiker hanteerde bij debouw van deze school, die ongeveer indezelfde tijd ontstond als de bekendeschool aan de Cliostraat in Amsterdam.- Een betonskeletmaakt grote glasvlak-ken mogelijk voor een goede lichttoe-treding en geeft een gering gewicht.- Waar nodig worden verticale vlakkengesloten uitgevoerd tot hoogten die be-paald worden door de functie van deachterliggende ruimte.- Stalen ramen met hun dunne profie-len nemen weinig licht weg.~ Door pleisterenworden verschilleninmaterialen, texturen, nadenenz.wegge-werkt tot ??n doorgaande 'huid'.IBOUWGESCHIEDENISHoofdgang en trappehuis, eerste verdiepingals uitgangspunt nemen en technischeoplossingen aanpassen, wat onder meerleidt tot isoleren;- de historische ontwikkeling die hetgebouw heeft doorgemaakt, laten zien.Deze oplossing ligt het dichtst bij de fi-losofievan Duiker zelf.behoeften, wilt reStaureren voor 'deeeuwigheid'. Hij duidde drie mogelijk~heden aan:- terug restaureren tot de oorspronke-lijke toestand, volgens Duiker de 'doel-matigheidskern van de opgave';- de doelmatigheidskern van vandaagBouwkundig gezien verkeert de schoolinmindergoedestaatende 95e plaatsopde top~100 van dringend te renoverenschoolgebouwen, belooft weinig goeds.Het zou verkeerd zijn als dit kenmer-kende gebouw dat nog altijd z'n oor-spronkelijke functie vervult, verder zouaftakelen.Inditkaderwijstde schoolleidingop hetbelang dat vooral in het buitenlandwordt gehecht aan hetwerkvan Duiker,wat valt afte leiden uit het grote aantalbezoekers, soms met een bus tegelijk,datjaarlijks de school komt bezoeken.6 Hoofdgang l11et elektraleidingenDe Derde Ambachtsschool is construc- bevestigd op de l11uur (begane grond)tief gezien een eenvoudig gebouw, ook I-----~~-------~------~--~~-----~--_lin de uitvoering. Dat blijkt onder meeruit het feit dat elektraleidingen op degangwanden zijn aangebracht (f?to 6).Hetminimale budgetvan destijds is nogaltijd aan het gebouw afte lezen, zonderafbreuk te doen aan de ontwerpkwali-teitervan.In 60 jaar gebruik zijn nogal wat ingre-pen verricht en ook de oorspronkelijkekleur van het schilderwerk is er nietmeer.Een d?enuna?Al weer een aantal jaren geleden (1986)schreef H.-JHenket in Bouw Over hetdilemma dat ontstaat als je gebouwenvan Duiker, die bedoeld waren voor hetdekken van kortdurende functionele26 Cement 1991 nr. 7/8Feit is dat veel van Duiker's gebouwenworden opgeknapt. Vorig jaar stondGooiland in Hilversum na eenomvang-rijke renovatie volop in de belangstel-ling en momenteel herstelt Schakel enSchrale in Den Haag de Nirwana~f1at.Op de restauratie van dit laatste projecthopen we binnenkort nader in te kun-nen gaan.Welbeschouwd heeft de Derde Am-bachtsschool een uitstraling die ten op~zichte van ander werk van Duiker min-der nadrukkelijk tot uiting komt. Dathangt samen met de kleinschaligheid endicht bebouwde omgeving aan de smal-le Zwaardstraat, waardoor het gebouwminder goedwaarneembaaris enverderdoor het rommelige pleinaan de Duin-~traat.Het gebouw is ontstaan in een tijd vanminimale budgetten en paart zuinig-heid aan zakelijkheid met als resultaathelderheid en een bijzondere gebruiks-beleving. Deze Ambachtsschool ver-dient meer aandacht en mogelijk te zij-ner tijd een renovatie om het gebouw tebehouden. Dan kunnen tegelijk de ont-sierende kantine en timmerloods wor-den afgebroken enindiengewenst,wor-den vervangen door een beter harmo-ni?rende bebouwing. Op het plein isruimte genoeg.Ondanksdat Duiker slechts 45jaar oudis geworden, hij overleed in 1935, heefthij veel gebouwd. Verschillende projec-ten in samenwerking met Bijvoet, weerandere samen met Wiebenga. In onsland bestaateenblijvende belangstellingvoor Het Nieuwe Bouwen. In dat lichtgezien is het verstandig zorgvuldig omte gaan met het werk van Duiker.P.L.SpitsLiteratuurI---~~--------------~-----~----~JDuiker bouwkundig ingenieur, Dui-kergroep TH-Delft, uitg. StichtingBouw, 1982.Arthur Hofmans, Herinneringen aanJan Duiker, MediTekst Lelystad, 1990.foto's: Henk van der Veen, MaassluisCement 1991 nr. 7/8 27
Reacties