? ? ?Van 23 t.m. 29 mei 1998 is in Amsterdam het XIII" FIP-Congres gehouden. De FIP(F?d?ration Internationale de laPr?contrainte) is een internationale vereniging die zichbezighoudt met de ontwikkeling van constructiefbeton en de daarvoor benodigde regel-geving. Ruim dertig landen zijn via een nationale 'member-group' lid van FIP. De Neder-landse 'member-group'is STUVO(Vereniging voor de ontwikkeling van beton, voorge-spannen beton en de daarbij toegepaste materialen en technieken).In totaal waren er 33 technische (parallel- en plenaire) sessies, waarin aandachtwerd be-steed aan vrijwel alle actuele onderzoeksonderwerpen. De sessies zijn beschreven in deCongress Proceedings: twee delen met in totaal 1073 bladzijden en 253 bijdragen. In ditartikel wordt kort aandacht besteed aan enkele van deze sessies.DERTIENDE FIP-CONGRES: UITDAGINGENVOORBETONINHETNIEUWE MILLENNIUM68Development and application of improvedmaterialsBeton als constructiemateriaal lijkt eennieuwe jeugd door te maken door voort tebouwen op de kennis die isverkregen metdeontwikkeling van 'High Performance Concre-te' (HPC). Door doelgerichte toepassingvannieuwe hulpstoffen en vulstoffen zoals vlieg-as en silica fume is hettot op zekere hoogtemogelijk om specifieke eigenschappen vande betonspecie (plastische fase) of betonte be?nvloeden.SterkteInmiddels is de toepassing van beton methoge sterkte tot circa 120 MPa beschikbaarvoor de bouwpraktijk. Door Rijkswaterstaatis bij de bouw van kunstwerken inmiddelseen aantal malen beton met een sterkte-klasse B 85 toegepast.Een nieuwe ontwikkeling is het 'ReactivePowder Concrete' (RPC), met een kubus-druksterkte van circa 200 tot 800 MPa. Depraktische toepassingsmogelijkheden vandit beton zullen naar verwachting zeer be-perkt zijn. Omdat er in de praktijk w?l situa-ties zijn waarbij beton nodig is met een lagesterkte (fundaties, wegfunderingen, afdich-tingsblokken bij boortunnels), wordt nu ge-werkt aan 'Controlled Low Strength Concre-te' (CLSC) met een kubusdruksterkte vancirca 8 MPa.DuctiliteitVersterking van de cementmatrix met vezelsmet een hoge treksterkte (staal en kunst-stof) geeft nieuwe mogelijkheden. Dit geldtvooral bij toepassingen waartraditioneel be-tonstaal bij de uitvoering problematisch is ofniet optimaal kan functioneren.Staalvezelbeton is in Berlijn succesvol toe-gepast in de funderingsplaat (24000 m3)van het Daimler-Benz-project op de Potzda-mer Platz. Voor de technologische achter-gronden wordt verwezen naar [2]. Toepas-sing van traditionele wapening was proble-matisch, omdat de vloer onder water moestworden gestort.Bij de bouw van de Tweede Heinenoordtun-nel is de toepassing van staalvezels onder-zocht om de schade door piekspanningentijdens het vijzelen te voorkomen. Omdatvoor de elementen beton werd toegepastmeteen kubusdruksterkte van 65 ? 75 MPa,zijn proeven gedaan met staalvezels meteen hoge treksterkte (2000 MPa Lp.v.1200MPa).Uit proeven is gebleken dat door dezevezel toe te passen een aanzienlijke winst inductiliteit mogelijkis, waarmee de eerder ge~noemde schade kan worden voorkomen.Betrekkelijk nieuw is de ontwikkeling van'Slurry Infiltrated Fibre Concrete' (SIFCON).Deze cementslurry, met een zeer hoog ge-halte (10%) aan kleine vezels, leent zichgoed voor de toepassing bij hoogbelaste(chemisch, mechanisch) bedrijfsvloeren.KrimpMengsels met een watercementfactor lagerdan circa 0,4 zijn gevoelig voor scheurvor-ming als gevolg van autogene krimp. De be-langrijkste oorzaak van autogene krimp is'self-dessication' (zelf-uitdroging). Vanwe-ge problemen met dele scheurvorming bijrecente toepassing van beton B 65 tot B 85in kunstwerken van de Rijkswaterstaat, isdoor de TU-Delft onderzoek gedaan naar ditfenomeen.Gebleken is dat bij vervanging van 25% vanhet grove toeslagmateriaal door met waterCEMENT1998/11verzadigde lichte toeslag (Liapor),aanmer-kelijke reductie van de autogene krimp mo-gelijk is. Door geleidelijke afgifte van hetvocht uit de lichte toeslag (internal curing)wordt de 'zelf-uitdroging' beperkt. De reduc-tie van de kubusdruksterkte van de onder-zochte mengsels met Liapor bleef beperkttot circa 5% ten opzichte van de blancomengsels.ConsistentieMet de ontwikkeling van 'Self CompactingConcrete' (SCC) kan het noodzakelijke ver-dichten aanzienlijk worden beperkt of zelfsgeheel vervallen. Zowel in de prefab- als debetonmortelbranche zijn de toepassings-mogelijkheden van dit nieuwe beton veelbe-lovend:? betere arbeidsomstandigheden (geluids-reductie in fabriek, minder zwaar hand-werk op bouwplaats);? duurzamer beton (grote dichtheid).Afgeleide voordelen zijn de mogelijke bespa-ringen op personeel en energie.De technologische randvoorwaarden zijn:a. het volume van het grove toeslagmate-riaal moet 50% zijn van het volume dat bijde dichtste pakking van de grove toeslagzou worden verkregen;b. het volume van hetfijne toeslagmateriaal(.~ 4 mm) moet 40% zijn van het rnortel-volume;c. de verhouding tussen de hoeveelheid wa-ter en de fijne vulstoffen inclusief bind-middelen moetliggen tussen 0,9 en 1,0.Zelfverdichtend beton wordt inmiddels inNederland door sommige betonfabrikantenal succesvol toegepast in het productiepro-ces.Hergebruik grondstoffenIn een aantal West-Europese landen beginthet volume aan bouw- en sloopafval zeersterk te stijgen. In Nederland komt jaarlijksongeveer tien miljoen ton bouw- en sloopaf-val vrij. Onder druk van regelgeving en'schaarste' aan winbaar grind, komt de toe-passing van volledige vervanging van grinddoor menggranulaat op gang.Prefabrication, automated production andconstructionDe richting waarin de bouwwereld zich ont-wikkelt, wordt bepaald door een aantal eco-nomische en sociale trends die zich de laat-ste decennia hebben ingezet:? een moordende competitie tussen ver-schillende constructiematerialen enCEMENT1998/11-technieken; beton versus staal, geprefa-briceerd beton versus in het werk gestortbeton;? een aantal opeenvolgende decennia metbeperkte economische groei;? hogere eisen die worden gesteld aan ar-beidsomstandigheden.De kernbegrippen die de ontwikkeling vande bouwwereld - en specifiek die van de pre-fabricage van beton - bepalen, zijn effici?n-tie, duurzaamheid en respect voor het mi-lieu. Debetonelementenindustrie heeft depotentie in deze ontwikkelingen het voor-touw te nemen.Het inspelen op de ontwikkelingen is al be-gonnenin dejaren tachtig en lijkt nu vorm tegaan krijgen. Er zijn globaal drie aandachts-gebieden te onderscheiden: productiepro-cessen, nieuwe materialen en nieuwe pro-ducten en bouwsystemen.ProductieprocessenDe ontwikkeling van productieprocessen inde betonelementenindustrie wordt in hetEuropa van na de Tweede Wereldoorlog ge-kenmerkt door drie tijdperken. Aanvankelijkwas er een grote behoefte aan huizen, fa-brieken, enz. De massaproductie van ge-standaardiseerde betonelementen voorzagin de bestaande behoefte.In de jaren zeventig en tachtig werd de bouwkleinschaliger. De seriegrootte nam hier-doorsterk af. Ditleiddetot een kostenverho~ging van het productieproces. Het duurdeenigejaren voordat de industrie hierop inge-speeld was.Het laatste decennia zien we de ontwikke-ling naar massaproductie met een serie-grootte van 1. Unieke elementen meteen la-ge arbeidsintensiviteit, op een beheerstemanier geproduceerd volgens de specifica-tie van de klant, precies op tijd geleverd, opde bouwplaats passend binnen een uitge-kiend bouwconcept. De invoering van nieu-we productie- en logistieke technologie?n,CAD-CAM, automatisering en robotisering,maken dit mogelijk.Simulatie van productieprocessenBeton is een materiaal dat gedurende hethydratatieproces zijn eigenschappen ont-wikkeld. Je kunt dit proces simuleren, volgenen zelfs be"invloeden. Het is dan mogelijkomuitspraken te doen over de kans op scheur-vorming als de temperatuur wordt verhoogdom de cyclustijd te verkleinen.Simulatie kan bij verschillende temperatuur-regimes worden uitgevoerd, waarna deEen noviteit waarvOOr de betonelementenin-dustrie een nieuwe markt heeft weten te vin-den, is de productie van horizontaalgebo-gen, voorgespannen brugliggersmeest optimale kan worden gekozen. Detoog van een voorgespannen betonnen ele-ment kan worden voorspeld.Een stap verder ligt het be"invloeden van deeigenschappen van het beton met verhar-dingsbeheerssystemen. De eigenschappenvan het beton worden naast de mengselsa-menstelling gestuurd door het beton te ver-warmen en eventueel te koelen.Nieuwe materialenDoor het toepassen van hogesterktebetonneemt de vrijheidsgraad bij het producerenvan betonnen elementen toe. Hogesterkte-beton heeft echter andere eigenschappendan normaal beton. Omdat we nog niet allesweten, is fundamenteel onderzoek opge-start.Het onderzoek richt zich op mengselsamen-stelling, overdrachts- en verankeringslengtevan voorspandraden, krimp en kruip. Daar-naast is onderzoek uitgevoerd naar deschuif-, buig- en torsiecapacitieitvan beton-nen balken. Het inzicht in het constructievegedrag van elementen vervaardigd met ho"gesterktebeton wordt steeds groter. Hier-door ontstaan voor de betonelementen-industrie nieuwe kansen.69? ? ?FIP-Awards en persoonlijke onderscheidingenT?dens het Congres z?n de FIP-Awards for outstanding Structures uitgereikt.Categorie Civiele TechniekThe Great Belt East-bridge, DenemarkenPont de Normandie, Le Havre, Frankr?kEervolle vermeldingBridge over the Lerez River in the City ofPontevedra, SpanjeThe Heidrun TLP Substructure, NoorwegenThe Odawara Blueway Bridge, JapanCategorie GebouwenBelfast Waterfront Hall, Groot Brittanni?Osaka Municipal Central Gymnasium, JapanDe geprefabriceerde elementen worden ge-stapeld en met voorspankabels gekoppeld.Zo kan concurrerend, gestandaardiseerd ensnel worden gebouwd. Bovendien is de con-structie slanker en duurzamer.Ookfunderingen worden meestal in hetwerkgestort. Maar met vier speciaal geprefabri-ceerde elementen kan nu iedere funderingworden gemaakt. Voordelen Z?n besparingvan kosten en tijd en een eenvoudige organi-satie op het werk. Maar het grootste voor-deel is de grote nauwkeurigheid. Zowel hori-zontaal als verticaal kan met een tolerantievan enkele millimeters worden gewerkt. Ditconcept wordt in deze aflevering vanCement apart besproken.De geografische ligging is mede bepalendvoor keuzen die worden gemaakt. De Japan-se inbreng op het Congres werd gedomi-neerd door de ontwikkeling van productenen bouwsystemen voor aardbevingsgevoeli-ge regio's. Belangrijk hierb?is de verbindingtussen losse betonnen elementen.Tot slotDe betonelementenindustrie kan z?n voor-trekkersrol bl?ven vervullen. Z? zal echternaast de reeds aangehaalde trends reke-ning moeten blijven houden met nieuweeconomische, maatschappelijke en techni-sche ontwikkelingen, zoals meervoudigruimtegebruik, optimaal gebruik van materi-alen, LCA's, integrale kwaliteitszorg en ver-korting van bouwprocessen.Eervolle vermeldingOsaka Pool, JapanIndoor Stadium, Bangalore, IndiaParkeergarage Laakhaven Hollands Spoor, Den Haag, NederlandTijdens het afsluitende galadiner in de Beurs van Berlage werden diverse 'Medals' uitge-reikt alsbl?k van waardering voor hetwerk van personen die hun stempel hebben gedruktop het gebruik van (voorgespanne-n) beton op internationaal niveau.FIP-medailles waren er voor dr. Mineo Morimoto, Japan, mr. Armando Rito, Portugal,en prof.dr.ir. Joost Walraven, Nederland. De Freyssinet-medaille werd uitgereikt aanmr. Jan Moksnes, Noorwegen, en mr. Jean Muller, Frankr?k.Prof.dr.ir. A.S.G. Bruggeling kreeg de Erepenning van de Betonvereniging opgespeld.Nieuwe producten en bouwsystemenKansen liggen er voor de betonelementen-industrie door in concepten te denken: hetintegreren van productieproces, product enbouwsysteem.leder probleem Z?n eigen op-lossing. De ??n kiest voor het producerenvan kleine elementen en dezepas samen testellen op de bouwplaats; de ander voor hetmaken van grote constructieve elementenmet een gewicht tot 1000 ton (!!!), die met70speciale hefapparatuurop de plaats wordengetakeld.De ontwikkelingvan een nieuwe, geprefabri-ceerde draagconstructie voor bruggen insnelwegen in Texas past in het concept-den-ken. Normaal wordt deze draagconstructie,in verband metgrote variatie in afmeting, terplaatse gestort. Door bij nul te beginnen ende draagconstructie opnieuw te ontwerpen,bleek het mogelijk deze te prefabriceren.Financing new projectsPrivate financiering ('funding') van grote, in-frastructurele werken vindt meer en meer in-gang. Tijdens de sessie-bijeenkomst werdverslag gedaan door vertegenwoordigersvan onder meer overheid, aannemerij en fi-nanci?le instellingen. Vooral de gevolgdeprocedures en wijze van organisatie en fi-nancieringkwamen ter sprake. Dezetoelich-ting gebeurde aan de hand van enige recentvoltooide projecten, zoals:? 3 km lange Rion-Antirion brug (Grieken-land);? 13 km lange brugverbinding nabij PrinceEdward Island (Canada);? 0resund Fixed Link Project tussen Dene-marken en Zweden;? 18 km lange Vasco Da Gama brug (Portu-gal);? nieuwe Athens International Airport (Grie~kenland);? 6,5 km lange Westerscheldetunnel (Ne-derland).CEMENT1998/11De Vasco da Gamabrug in Lissabon in aanbouw: voorbeeld van publiek-private samenwerkingDe belangrijkste drijfveren voor private fi-nanciering verschillen opmerkelijk weinigtussen landen.Allereerst is er de terugtredende overheid,lees: het streven naar een betere beheer-sing van overheidsfinanci?n en het concen-treren op kerntaken. Gevolgen zijn het be-perken van overheidsuitgaven en het uitbe-steden van uitvoerende taken ('outsour"cing').Verder wordt gestreefd naar meer dynamieken daarmee meer marktwerking. Door dere-gulering worden voor private ondernemin-gen taken en activiteiten mogelijk, die totvoor kort uitsluitend aan overheidsinstellin-gen waren voorbehouden.Ten slotte moeten infraprojecten effici?nterworden georganiseerd, tijdens voorberei-ding, aanleg en beheer. Daarbij verzorgenprivate partijen de uitvoerende taken (hetzogenoemde BOT = Build-Operate-Transfer[3] );de overheid beperkt zich tot de rol vanconcessieverlener en toezichthouder.De concessiehouder - veelal een groep vanfinanciers en aannemers - is verantwoorde-lijkvoorvoorbereiding, aanlegen beheervaneen project en laat zich bijstaan doortechni-sche en juridische adviseurs. Deze conces-siehouder sluit een contract met de over-heid voor een zekere concessieperiode(veelal twintig tot dertig jaar), waarbij ver-plichtingen worden aangegaan wat betreftfi-nancieringswijze, planning (bouwperiode,gebruiksperiode), en taken en verantwoor-delijkheden tijdens de concessieperiode.De concessiehouderverkrijgtzijn inkomsten- de toekomstige 'cashflow' of'revenueflows' -primairuit heffingen opgelegd aan degebruikers.In sommige gevallen heeft de overheid eenspecifieke taak tijdens de concessieperio-de, bijvoorbeeld als deelfinancier van hetproject (o.a. met EU-investeringssubsidies),of bij het onderhoud en beheer van een tun-nel, brug of vliegveld. In het geval van de0resund Link hebben de regeringen vanZweden en Denemarken een gezamenlijkeonderneming gesticht die de BOT-activitei-ten van de vaste oeververbinding tussenbeide landen voor haar rekening neemt. Definanciering gebeurt via de kapitaalmarkt,waarbij beide staten garant staan voor deaangegane verplichtingen.Ervaringen van recente 'public private trans-port projects' nopen tot een vijftal aanbeve-lingen.CEMENT1998/111. Zorg voor een evenwicht tussen publiekeen private belangen, met voldoende draag-vlak in economisch, sociaal en politiek op-zicht. Juist het 'cultuurverschil' tussen par-tijen blijkt een vaak onderschatte factor.2. Maak een goede inschatting van de risi-co's van 'het product'. Er moeten niette gro-te onzekerheden zijn voor succes. Contrac-tuele verplichtingen moeten een langeduur-zekerheid kunnen garanderen voor overheiden private investeerders. Vermijd daaromprojecten in politiek/bestuurlijk instabieleregio's, alhoewel de voorspellingen hiervanniet altijd gemakkelijk zijn. Ookin meer sta-biele regio's moet rekening worden gehou-den met de soms lange doorlooptijd vanplanvorming en besluitvorming. Daaromgaat de voorkeur uit naar stroomlijning vanprocedureS en naar het parallel laten lopenvan activiteiten.3. Maak onderscheid tussen de rendabeleenniet-rendabele delen van het project. Ookbij een integrale aanpakvan een infraprojectmoet uit een analyse van de kosten en op-brengsten - op termijn - een positieve cashflow volgen voor de investeerders. De haal-baarheid blijktsomsgegarandeerd dooreenjaarlijkse overheidsbijdrage aan het niet-rendabele deel. De continu?teit van cashflows is ersoms ook bij gebaat dat concurre-rende transportroutes ziCh niet kunnen ont-wikkelen in de nabijheid van het project.4. Zorg voor een duidelijke en transparanteorga1'1isatiestructuurmet professionele spe-Iers: voldoende kennisniveau, betrokken-heid en een slagvaardige instelling.5. Vermijd dat de concessiehouder (te) veelrisicodragende partijen vertegenwoordigt.Een voorbeeld van zo'n recent project vormthet nabij Sparta gelegen nieuwe Athensln"ternational Airport. Voor dit megaprojectwerden na een internationale inschrijvingtwee grote aannemers (een Franse en eenDuitse) door de Griekse overheid geselec-teerd. Na een regeringswisseling liet de defi-nitieve keuze meer dan twee jaar op zichwachten.Op basis van aanvullende criteria werd hetproject gegund aan het Duitse Hochtief AG.De financiering van de luchthaven werd ver-zorgd door een consortium met 45%-aan-deel voor Hochtief / ABB en 55%-aandeelvoor de Griekse staat. Er werd concessieverleend aan een Operating Company (aC)voor een periode van dertig jaar: 4,5 jaarvoor de bouwen 25,5 jaar voor de exploita-tie.ln de supervisory board van deze OC heb-ben zitting: een onafhankelijke voorzitter,vertegenwoordigers van de Griekse staat(vier personen), Hochtief (drie personen)en ABB (1 persoon). Methetoogopdevoor-ziene 'cash flow' voor de concessiehouderswas overeengekomen dat de 'oude' luchtha-ven nabij Athene wordt gesloten.De verwachting is dat naarmate de marktmeer vertrouwd raakt met public-privatepartnership, er zich meer private partijenvoor gaan interesseren [4]. Daarmee ko-men nieuwe financi?le stromen, technieken(o.a. 'capital market financing') en partijenbeschikbaar. Hiermee opent zich de wegnaar verdere internationalisering van ppp.De uitvoering van op een dergelijke leest ge-financierde middelgrote projecten zou voor-lopig voorbehouden blijven aan nationalebouwbedrijven (evt. joint venture met bui-tenlandse firma's), gezien de sociaal-cultu-rele verschillen tussen landen.71? ? ?DuurzaamheidHet woord 'Duurzaamheid' wordt in het Ne-derlands gebruikt voor zowel de term 'Sus"tainability' als voor 'Durability'. Er zit niette-min een wereld van verschil tussen beide be-grippen. Voor de Nederlandse overheid teltsteeds meer de eersteterm; op het FIP-Con-gres was de tweede betekenis nog altijd ac-tueel.Het idee dat een betonconstructie zonder alte veel onderhoud een leven lang meegaat,wordt nog slechts door weinigen in onze in-dustrie onderschreven. Te veel factorenbe?nvloeden immers de kwaliteit en daar-mee de levensduur van een constructie ennog te veelontwerpaannamen zijn proefon-dervindelijk tot stand gekomen.De rol van het staalDe duurzaamheid van een materiaal wordtin belangrijke mate bepaald door de snel-heid waarmee dat materiaal wordt aange-tast. Corrosie van in het beton opgenomenwapening is een bekende oorzaak van aan-tasting. Langdurig onderzoek (22 jaar)heeft uitgewezen dat roestvaststalen wape-ning hoge concentraties van chloriden kanweerstaan. Door een dergelijk materiaal opde meest kwetsbare plaatsen in een con-structie toe te passen, kan de duurzaam-heid van betonconstructies in maritieme enpolaire omstandigheden fors worden ver-groot. De meerprijs van RVS-wapening kanworden weggestreepttegen de verminderdekosten voor onderhoud.Voorspelbaarheid van de levensduurOm de levensduur van een constructie tevoorspellen, wordt meeren meergebruikge-maaktvan computerprogrammatuur. De be-langrijkste parameters binnen deze pro-grammatuur zijn de watercementfactor ende dekking.De betrouwbaarheid van dergelijke voor-spellingen, voornamelijk gestoeld op ont-werpspecificaties, is meermalen in twijfelgetrokken. Dat ligt echter niet aan de pro-grammatuur. Om de verwachte levensduurook daadwerkelijk te behalen, is een uitge-kiend onderhoudsschema noodzakelijk, datis gebaseerd op een permanente en funda-mentele kwaliteitscontrole.In de praktijk blijkt een dergelijkekwaliteits-controle moeilijk te realiseren. Er is daarombehoefte aan handzame testmethoden, dieook op de bouwplaats kunnen worden ge-bruikt.Ontwerpen op levensduurDe twee paradepaardjes van de Deense in-frastructuur, Storebaelt en 0resund, zijn bei-de ontworpen op een minimum-levensduurvan honderd jaar. Beton speelt in beide pro-jecten een grote rol.Interessant is het spel rondom de cernent-keuze. Zo is voor de tunnelelementen in hetOresundproject aanvankelijk de toepassingvan hoogovencernentvoorgesteld, vanwegede hogere sulfaatbestandheid. Uitgebreideproevenseries wezen echter uit dat het risi-co op scheurvorming bij gebruik van port-landcementeven grootwas. Vanwege detra-gere sterkteontwikkeling van hoogovence-ment - van belang voor de te halen produc-tiecyclus - is daarom gekozen voor portland-cement, waaraan vliegas en silicafume (omwarmteontwikkeling te beperken) is toege-voegd.AfsluitingMet een wervelende lasershow werd tijdenshet afsluitende galadiner in de Beurs vanBerlage afscheid genomen van het dertien-de en laatste FIP-Congres. Laatste, omdatFIP en CEB voortaan samen verdergaan alsfib (Federation Internationale du B?ton).De eerste presidentvan de nieuwe organisa-tie, Mr. Michel Virlogeux, schetste een opti-mistisch beeld van de nieuwe organisatie enhaardoeistelling: studie en (wetenschappe-lijke) activiteiten ontplooien die de toepas-sing en prestaties van betonconstructies opallerlei gebied (economisch, esthetisch,(milieu-)technisch) bevorderen.1400 deelnemers kwamen uit zo'n 58 ver-schillende landen over de gehele wereld. DeNederlandse Betonwereld - overigens goedvertegenwoordigd op de expositie - heefteen prima visitekaartje afgegeven op het in-ternationale podium.Over vier jaar, in 2002, zal in het JapanseOsaka het eerste fib-Congress deze traditiemoeten voortzetten.F?d?ration Internationale du B?tonti!THE FIRSTflb CONGRESS2002Organized andSponsored by? Japan Prestressed Concrete Engineering Association@Japan Concrete instituteCo-sponSOTeQ byPJapan?Prestressed.Concrete Contractors AssociationConstructie van de Oostbrug over de Storebaelt: een project van hoge duurzaamheid72Literatuur1. Challenges forConcretein the next Millen-nium, Proceedings Xilith FIP Congress (Vol.1&2), Amsterdam, mei 1998.2. Beton-Informationen, 1998 nr. 3.3. Boekbespreking 'Privatized infrastructure- BOT approach'. Cement 1996, nr. 5.4. Wensen, weten en wegen: investerings-perspectieven voor Nederland. ABN-AMROe.a., Amsterdam, 1998.De Proceedings zijn verkrijgbaar via de Be-tonvereniging of uitgeverij Balkema, Rotter-dam.?CEMENT1998jll