De grootste rots is Hongkong Island. Het heeft ??nvan de indrukwekkendste waterfronten ter wereld,het heeft gezicht gegeven aan het grootste financi?-le centrum van China (foto 1). De snelle economi-sche ontwikkelingen in China, de gigantische groeivan Shanghai, de speciale status van Hongkongna de overdracht aan China in 1997, het goedkopeen ? na het afbrokkelen van het communisme inChina ? gemotiveerde en snel lerende arbeidspoten-tieel net over de grens, hebben de groei in Hong-kong doen stagneren. Het dagelijks leven is er duurgeworden en de samenleving maakt zich zorgenover het hoge aantal zelfmoorden onder tieners.Om de in de goede tijd gekochte woningen te kun-nen betalen wordt er hard gewerkt en de huishou-ding wordt voor weinig gedaan door Filippijnsevrouwen, die op hun vrije dagen hetzelfde financi?-le centrum in een grote picknickplaats annex illega-le braderie doen veranderen.`Kleine' torens worden in hoog tempo vervangendoor gebouwen van dubbele hoogte en de omvangvan de investeringen heeft nooit eerder gezienehoogten bereikt. Deze waren weliswaar ge?nitieerdvoordat de groei stagneerde, maar het vertrouwenop een goed rendement is geenszins geschaad.De skyline van Hongkong is verrijkt met een op ditmoment nog in aanbouw zijnde toren van het IFC,het International Financial Centre. Deze nieuwenoord-oosttoren (88 verdiepingen, 420 m hoogte,kosten US$ 413 miljoen) is gebouwd op nieuw land,bovenop twee metrokruisingen. Het is een vertica-le stad in de binnenstad.A c h t e r g r o n dDe verhoudingen tussen Engeland en China zijnaltijd stroef geweest. De Engelsen hebben op hetlaatste moment, zeer tegen de wil van China, nogeen democratisch stelsel ingevoerd in Hongkong.Kai Tak Airport, in de loop der tijd helemaal inge-sloten door de gebouwen van Kowloon, was legen-darisch vanwege haar spectaculaire aanvliegroute.E?n van de laatste daden van de Engelse regeringA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2002 516Hoogbouw in HongkongDE VERTICALEBINNENSTADYpe CuperusIn 1948 werden in China de Nationalisten verdrongen door de Communisten.Een deel van de aanhangers van de nationalisten trok zich terug op hetChinese eiland Formosa, het huidige Taiwan; een ander deel vluchtte naarHongkong, een gezapige Britse handelspost, gebouwd op enkele rotsachtigeeilandjes voor de Chinese kust. In enkele decennia tijd is het uitgegroeid toteen van de dichtstbevolkte steden van de wereld. De bouw gaat onverminderdvoort. Bouwen in de binnenstad in optima forma.H e t g e b o u wDe nieuwe IFC2-toren heeft als draagconstructie eenbetonnen kern van 24 x 24 m2, met interne wanden.De dikte van de buitenkernwand is onderin 1200mm, naar boven toe verjongend tot 300 mm. Dekern wordt door drie drieverdiepingen hoge outrig-gers verbonden aan de acht superkolommen vaningebetonneerde sets stalen H-profielen. Door hetontbreken van hoekkolommen ontstaan ruimtes meteen panoramisch uitzicht.1 | Havenfront van Hong-kong bij avond; rechtsde in aanbouw zijndetoren van het Inter-national Financial Centrewas het aanleggen van een nieuw vliegveld ChepLap Kok, voor de kust van Lantau, een eiland vanHongkong. Het moest de bevolking vertrouwengeven in de toekomst door economische voorspoed.China was minder blij met het haar opgedrongencadeau, immers de hypotheeklasten moeten uit detoekomstige opbrengst betaald worden; bovendienhadden ze liever zelf het initiatief genomen. De bouwvan het vliegveld ging gepaard met de aanleg vanverschillende kunstwerken, waaronder een directerailverbinding met Hongkong Island. Het station isvoorzien van alle in-check faciliteiten en is daarmeeook een beetje luchthaven. Het station in HongkongCentral eindigt onder de Tung Chung metrolijn.Het moest bovendien drie kantoortorens, twee hotelsen een winkelcentrum over vier verdiepingenbevatten. De voetgangersroutes vormen de levensa-ders van het dichtbebouwde centrum en moestenop alle vier de verdiepingen aansluiten op de routesvan de stad, alsmede op de in-/uitgangen van demetrostations, de nabijgelegen busstations en veer-pontpieren.P r o j e c t o n t w i k k e l i n g m e tg r o t e b e l a n g e nOmdat het Central Waterfront Development, waar-van de IFC-toren onderdeel uitmaakt, op een krui-sing van spoorwegen ligt, werd het project in eersteinstantie ontwikkeld door de MTRC, Mass TransitRailway Corporation. Deze heeft uiteindelijk de ont-wikkeling gegund aan een consortium van investeer-ders, die daarvoor beter zijn ge?quipeerd. Ze heeftvoor de organisatie het Central Waterfront PropertyProject Management Corporation in het leven ge-roepen.Aan alle beslissingen ligt een economische overwe-ging ten grondslag. Hierbij staat steeds het belangvan de huurder voorop, gevolgd door overwegingenvan bouweconomie.S t e r k v e r h a a l : h y b r i d e c o n s t r u c t i eTen westen van de stationshal staat de IFC1-toren.Deze telt 38 verdiepingen en heeft dezelfde gevelals de twee keer zo hoge noord-oost IFC2-toren.Behalve dat ze in hoogte verschillen, lijken ze iden-tiek. Ze zullen wel een identieke constructie heb-ben, immers regelmaat en herhaling leveren al gauwvoordeel op. Echter schijn en vooroordeel bedrie-gen. De MRTC had een ronde toren op de noord-westpunt van de locatie gepland, omdat dit de stadprestige oplevert. De bouw was in volle gang en deonderbouw reeds klaar, toen de nieuwe ontwikke-laar het project overnam. Op deze locatie kan eralleen verdiend worden als de hoogste huren kun-nen worden ge?nd. Bedrijven die in Hongkong eentophuur betalen willen geen rond gebouw, omdathet lastig in te richten is. Hoekkamers geven dehuurder prestige, en een rond gebouw kan die nietleveren. Op de ronde onderbouw is vervolgens eenvierkante toren ontworpen met een totaal vloerop-pervlak van ruim 180 000 m2.Bij torens is winddruk een bepalende factor, vooralin Hongkong met zeer zware typhoon-windlasten.Op ronde gebouwen heeft de wind minder vat, waar-door de fundering van het oorspronkelijke gebouwte licht bleek voor de gekozen vierkante variant. Omtoch een vierkant gebouw van dezelfde hoogte tekunnen maken, moest het totale gewicht wordengereduceerd. Daarom is het hoogste kwart van hetgebouw in staal gemaakt, terwijl de rest in beton isuitgevoerd. Craig Gibbons en Alexis Lee, directeurenvan Ove Arup & Partners Hongkong, glimlachenals ze erop terug kijken. Neen, de schoonheidsprijskrijgt het niet, maar ze zijn wel trots op deze hybri-de constructie, als een technische oplossing vaneen economisch probleem.S a m e n s t e l l i n g o n t w e r p t e a mRocco Yim behoort tot de top van de Hongkongsearchitecten. Echter, vanwege het internationale pres-tige van het project en de noodzaak daarbij groteinternationale huurders aan te trekken, werd er eenbesloten prijsvraag uitgeschreven. Naast RoccoDesign Ltd. werden ook Skidmore Owing MerrillA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2002 5 17D e u i t v o e r i n gDe glijkern loopt tien verdiepingen voor op de vloe-ren (staal-beton). De vloercyclus bedraagt driedagen. De superkolommen zijn uitgevoerd met klim-kisten. Er wordt in twee ploegen gewerkt; drie heeftgeen zin, in verband met de hardingstijd van dekern. Terwijl op het podium de hoogbouw werdgestart, werden de vijf ondergrondse verdiepingenuitgegraven.2 | Verkeerssituatie inConnaught Roaden Cesar Pelli & Associates uitgenodigd, waarmeeinternationaal bekende architectennamen aan hetproject konden worden gekoppeld. Pelli kreeg deeerste prijs en wordt als architect vermeld; feitelijkis hij echter als adviseur aan het ontwerpteam toe-gevoegd. De opdrachtgever heeft enkele brainstorm-sessies georganiseerd met het architectenteam, deconstructeurs van Ove Arup en ook Leslie Robertsonwas hierbij van de partij. Hierdoor konden in kortetijd belangrijke ontwerpbeslissingen worden geno-men.L i g g i n gDe bestaande hoogbouw van Central wordt van deVictoria Harbour gescheiden door de drukkeConnaught Road (foto 2). Dit is tevens de belang-rijkste oost-west autoverbinding aan de noordzijdevan Hongkong Island en daarmee de weg voor al hetbouwverkeer in de stad. Het IFC is onderdeel vaneen veel groter plan, ten noorden van ConnaughtRoad, allemaal op nieuw aan het water onttrokkenland (foto 3). Om de hoogbouw rechtstreeks op degranieten rotsgrond te kunnen funderen, moest erdertig meter grond worden afgegraven en afge-voerd. Hiervoor zouden tweehonderd trucks perdag nodig geweest zijn. Dit zou niet alleen schieronmogelijke verkeersproblemen hebben opgele-verd, het verkeer zou ook de planning van de bouwernstig hebben bemoeilijkt (fig. 4). Om die reden isbesloten om ten oosten van de geplande veerpont-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2002 5183 | Bouwplaats vanaf denoordzijde4 | Werkplanningpieren een vijfde pier aan te leggen met een viaductvoor vrachtauto's, voor de af- en aanvoer van mate-rialen (foto 5). Dit viaduct is deels overdekt om stof-hinder zo veel mogelijk te beperken. Er volstondenvier trucks, die ieder vijftig keer per dag met hunlading naar de klaar liggende dekschuiten reden.Voor het snel kunnen laden van de auto's is eenspeciaal kiepbakmecanisme ontwikkeld, die in eenkeer de auto vult (foto 6). In plaats van te moetenbetalen voor het storten in zee, kon de afgegravengrond worden verkocht als opvulling van een nieu-we bouwplaats aan de Kowloon-zijde van VictoriaHarbour, waar op dit moment de fundering gelegdwordt voor een 474 m hoge toren.B o u w b u r e a u o p d e b o u w p l a a t sDe ruwbouw van het winkelcentrumpodium was in-middels voltooid, waardoor dit kon dienen als direc-tiekeet voor alle betrokken disciplines. De opdracht-gever bedong dat van alle adviesbureaus ook dedirecteuren er een plekje kregen. Iedereen zat indezelfde ruimte en beslissingen konden zondervertraging worden genomen. Op de top van dedrukte werkten hier 130 personen.B i n n e n s t a d e n h o o g b o u wBinnenstad en hoogbouw hebben verschillendeeigenschappen gemeen. Hun waarde vermeerdertdoor de concentratie van mensen met hun bedrij-vigheden, maar deze leidt ook tot verstopping enverstikking in het straat- en lift-, respectievelijkbouwkraanverkeer, waardoor vervolgens de effecti-viteit afneemt.In binnensteden concentreren zich dezelfde econo-mische belangen, die ook de bouw aansturen. Bijbouwen in binnensteden versterken deze krachtenelkaar. Juist hier is een korte bouwtijd geld waarden hier is het door krappe bouwplaatsen en drukstadsverkeer dubbel zo moeilijk.Binnensteden trekken hoogbouw aan, omdat dit deenige manier is om voldoende rendement uit delocatie te halen. Hoogbouw moet snel, om hogekosten door renteverlies tegen te gaan. Bovendienis de binnenstad sneller uit haar lijden verlost.Binnenstad en hoogbouw, als het om de uitvoeringgaat, liggen ze elkaar niet. Aan de andere kant zijnze tot elkaar veroordeeld. Het leidt tot een nieuwsoort binnensteden. Hongkong laat daarvan denieuwe contouren zien. A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pU t i l i t e i t s b o u wcement 2002 5 197 | Geveldichting6 | Speciaal materieel voor laden5 | Tijdelijke pier met overkapt viaduct voor aan- en afvoer