cement 200692 6opinieIn de conclusies en aanbevelin-gen kraakt de VROM-inspectie,naast de nodige zaken betref-fende de vergunningverlening,harde noten over het toezicht:"De Vrom-Inspectie hecht eraanom aan te geven dat als alle bijde bouw betrokken partijen hetwerk naar behoren uitvoeren, dekans op een bouwfout zoals diezich heeft voorgedaan bij het Bosen Lommerplein veel kleiner zouzijn geweest. Als ??n actor faaltin het toezicht of de uitvoering iser op zich nog niks aan de hand.In het geval van het Bos en Lom-merplein constateert de VROM-Inspectie dat al het toezicht heeftgefaald.De primaire verantwoordelijkheidvoor het dagelijks toezicht berustbij de bouwer van het complex enbij de toezichthouder die namensde opdrachtgever het dagelijkstoezicht houdt. Het toezicht datnamens het stadsdeel in het kadervan de woningwet wordt gevoerdkan het private toezicht niet ver-vangen. Het overheidstoezicht iscomplementair aan het privatetoezicht en gaat in op het alge-meen belang dat de overheid heeftbij deugdelijke bouw."Helaas zijn bouwfouten zoalswe die zien bij het parkeerdekvan het Bos en Lommerpleingeen incident. Iedereen diedagelijks bij de bouw betrokkenis, weet uit ervaring dat er vroegof laat fouten worden gemaakt.En het zijn niet alleen fouten inde uitvoering, ook bij het ont-werp kunnen dingen fout gaan,zoals belastingaannames dieniet overeenkomen met de wen-sen van de opdrachtgever, onre-alistisch gunstige aannamesenz. Denk hierbij aan de al tij-dens de bouw ingestorte toneel-toren in Hoorn, de instortingvan het parkeerdek van het Vander Valk-motel in Tiel of de veleplatte daken die instortten alsgevolg van wateraccumulatie.Maar ontwerpfouten zijn nietiets waarover krampachtiggedaan hoeft te worden; waargehakt wordt vallen nu eenmaalspaanders. Het is wel veel ver-standiger om te anticiperen opmogelijke fouten en controle-mechanismen in te bouwen,dan te denken: `dat gebeurt mijniet'.Deze problematiek is dus nietvan vandaag of gisteren, ont-werpfouten en bouwfouten zijnvan alle tijden. Maar totnogtoewas er qua toezicht op construc-tief ontwerp en uitvoering offici-eel weinig geregeld. Er was degemeentelijke dienst Bouw- enWoningtoezicht, en de rest werdovergelaten aan het initiatiefvan de overige betrokken par-tijen. Daar lijkt nu met dekomst van de Eurocode en denieuwe "Beoordelingsrichtlijnvoor het KOMO Procescertifi-caat voor de Bouwplantoetsingaan het Bouwbesluit" heel voor-zichtig verandering in tekomen.E u r o c o d eIn NEN-EN 1990, ook bekend alsEurocode 0, worden de principesen eisen voor de veiligheid,bruikbaarheid en duurzaamheidvan constructies vastgesteld, degrondslag voor hun ontwerp enbeoordeling omschreven, enrichtlijnen voor aanverwanteaspecten van constructieve veilig-heid gegeven. In deze EurocodeDe veranderende kijk op ontwerptoezichtir. S. Pasterkamp, Pieters Bouwtechniek Haarlem BVMet het toezicht in de bouw is nog steeds het nodige mis. Dat bleek weereens de afgelopen weken uit de perikelen rondom het Amsterdamse Bosen Lommerplein. Op verzoek van het stadsdeel Bos en Lommer zelf heeftde VROM-Inspectie gevraagd om de rol die het stadsdeel als vergunning-verlener en toezichthouder heeft gehad, te onderzoeken. De conclusiesuit het rapport zijn niet mals.In de NEN 6700, onderdeel van de TGB 1990, wordt als het over toezichtgaat, slechts toezicht in de werkplaats en op de bouwplaats genoemd.De ontwerper wordt nog geacht onfeilbaar te zijn. De Eurocode en denieuwe BRL `Bouwplantoetsingen aan het Bouwbesluit' bieden richtlij-nen om ook het constructief ontwerp te toetsen.Een ontwerpfout was een belangrijke oorzaak voor het instorten van de toneeltoren in Hoorn foto: Klaas Laancement 2006 936opiniewordt een aantal keren nadruk-kelijk verwezen naar toezicht opontwerp en uitvoering. De normgaat namelijk uit van een aantalaannames:? de keuze van het constructievesysteem en het ontwerp vande constructie wordt gemaaktdoor voldoende opgeleid enervaren personeel;? de uitvoering geschiedt doorpersoneel met voldoende vaar-digheden en ervaring;? er is voldoende toezicht enkwaliteitsbeheersing tijdensde uitvoering van het werk,dat wil zeggen in ontwerpbu-reaus (sic), fabrieken, werk-plaatsen en op de bouwplaats;? de bouwmaterialen en produc-ten worden toegepast zoalsaangegeven in EN 1990 of inEN 1991 tot EN 1999 of in derelevante uitvoeringsnormen,of referentiemateriaal of pro-ductspecificatie;? de constructie wordt vol-doende onderhouden;? de constructie wordt gebruiktin overeenstemming met deontwerpaannames.Deze opsomming is te vindenin hoofdstuk 1.3 van Eurocode0. Merk op dat er ook duidelijkgesproken wordt over toezichtop het ontwerp. Deze normgaat hiermee verder dan NEN6700, onderdeel van de TGB1990 die nu nog gebruikt wordt.In die norm wordt als het overtoezicht gaat, slechts toezicht inde werkplaats en op de bouw-plaats genoemd. De ontwerperwordt nog geacht onfeilbaar tezijn.Vervolgens rijst dan natuurlijkeen aantal vragen, zoals wie aldie controles op het ontwerpdan wel moet uitvoeren, en ofzulke controles wel echt nodigzijn. Voor de verbouwing vaneen bijkeuken kan de controlelogischerwijs losser zijn danvoor het ontwerp van een nieuw,tientallen meters hoog kantoor-pand of een voetbalstadion.Hiermee is in de Eurocode 0rekening gehouden.BetrouwbaarheidsklassenOm goed te begrijpen welkekwaliteitscontrole-mechanismende Eurocode voorstelt, is heteerst nodig te weten dat volgensde Eurocode bouwconstructiesingedeeld moeten zijn inbetrouwbaarheidsklasse (Reliabi-lity Class) RC1, RC2 of RC3. InRC1 vallen grofweg de bouwcon-structies die in NEN 6702 vielenonder veiligheidsklasse 1 en 2.RC2 omvat de bouwwerken diein NEN 6702 vielen onder veilig-heidsklasse 3. RC3 is eennieuwe categorie voor bijzon-dere bouwwerken zoals grotestadions, hoogbouw van meerdan 70 m, en andere grote open-bare gebouwen waarvan hetbezwijken zeer ernstige conse-quenties zou hebben.Aan deze betrouwbaarheidsklas-sen worden vervolgens in bijlageB4 `Ontwerptoezicht differenti-atie' mogelijke maatregelen vantoezicht gekoppeld. Deze bijlageis informatief, niet normatief,en moet dus gezien worden alsniet verplichte, maar wel nuttigeinformatie. Een mogelijksysteem voor ontwerptoezichtwordt gegeven in tabel B4 ?`Design supervision levels(DSL)'.Zoals te zien is, komt ditsysteem goed overeen met demaatregelen zoals die op hetmoment al gelden bij veel gro-tere ingenieursbureaus inNederland, waarbij berekenin-gen van belangrijke projectendoor collega's gecontroleerdworden. Zij kunnen dus metweinig aanpassingen zeggen dathun ontwerptoezicht op Euroco-deniveau is. Voor kleine een-mansbureaus zou het toepassenvan dit systeem w?l consequen-ties hebben. Ontwerptoezicht opniveau DSL1 is goed mogelijk.De betreffende constructeur zoudan bijvoorbeeld ??n keer in deweek, op maandagochtend, tijdkunnen inruimen voor het con-troleren van de berekeningenvan de afgelopen week. NiveauDSL1 is bedoeld voor woning-bouwprojecten en andere niet tezware constructies, en dit is ookwaar een groot deel van de een-mansbureaus werkzaam is. Hetwordt lastig als een alleen wer-kende constructeur een gebouwgaat ontwerpen dat valt onderRC2. Bij ontwerptoezicht vol-gens bijlage B4 uit de Eurocodezou hij dan een collega moeteninhuren, waarmee het ontwerp-toezicht feitelijk op niveau DSL3is. De vraag is of dit erg is. Deopdrachtgever moet zich afvra-gen of hij een bouwproject vaneen dergelijke omvang wil latenontwerpen door een kleinbureau zonder enige garantie optoezicht op het ontwerp. Enuiteindelijk werkt ontwerptoe-zicht ook beschermend voor deconstructeur zelf.Het zwaarste niveau van ont-werptoezicht is niveau DSL3,behorend bij betrouwbaarheids-klasse RC3. Hierbij wordt eenexterne partij ingehuurd om deberekeningen van de ontwer-pende constructeur te controle-ren. Als dit in Nederlandmomenteel al gebeurt, dan ishet meestal pas achteraf als hetal te laat is, en het ontwerp tij-dens de bouw of daarna onvol-komenheden blijkt te bevatten.Slechts sporadisch hurenopdrachtgevers nu vooraf eentweede ingenieursbureau in.In Duitsland is de praktijk op ditpunt anders. Al sinds ongeveer1930 kent men daar de `Pr?fin-genieur f?r Baustatik', kortwegPr?fstatiker. Deze Pr?fstatiker iseen soort geprivatiseerde opvol-ger van de constructeur vanBouw- en Woningtoezicht. Deprecieze regeling verschilt vanbondsland tot bondsland, maarin het algemeen wordt de Pr?f-statiker door Bouw- en Woning-toezicht toegewezen om de onaf-hankelijkheid van dePr?fstatiker tegenover deopdrachtgever van het bouw-werk te waarborgen.N a t i o n a l e b e o o r d e l i n g s -r i c h t l i j nNu zou men natuurlijk kunnenzeggen dat in Nederland hetontwerptoezicht voor alle gebou-wen net als in Duitsland al jarenop niveau DSL3 ligt, dankzij decontroles van berekeningen entekeningen door de construc-teurs van de gemeentelijke dien-sten Bouw- en Woningtoezicht.Maar zoals we in het rapport vande VROM-Inspectie hebbenkunnen lezen, kan de controledoor Bouw- en Woningtoezichthet private toezicht niet vervan-gen. Daarnaast blijft de controledoor de grote werkdruk op dieDesign SupervisionLevelsCharacteristics Minimum recommended requirementsfor checking of calculations, drawings and specificationsDSL3 relating to RC3 Extended supervision Third party checking: Checking performed by an organisationdifferent from that which has prepared the design.DSL2 relating to RC2 Normal supervision Checking by different persons than those originally responsibleand in accordance with the procedure of the organisation.DSL1 relating to RC1 Normal supervision Self-checking: Checking performed by the person who has pre-pared the design.cement 200694 6opinieConstructieve Veiligheid,de Juiste Aanpakafdelingen, in de praktijk regel-matig beperkt tot steekproeven,vooral voor kleinere projecten.Een interessante ontwikkelingin dit verband is dat op 15 julide kritiekversie gepubliceerd isvan de "Nationale beoordelings-richtlijn voor het KOMO proces-certificaat voor de `Bouwplan-toetsing aan het Bouwbesluit'".In de inleiding van deze BRLstaat:"VROM heeft eind jaren `90 hetbeleidsvoornemen geformuleerd dataanvragers van bouwvergunningen(ontwerpers, bouwers en externeadviesbureaus) onder certificaatvoor derden en ook eigen projectende noodzakelijke controles zoudenmoeten kunnen verzorgen. Proces-certificatie via de Woningwet zoudaarmee expliciet worden erkend,waarmee het bedrijfsleven in staatzou worden gesteld om de controlesop de naleving van de voorschriftenvan het Bouwbesluit bij ontwerp enuitvoering te verzorgen. Het voor-deel van certificering van de bouw-plantoets op het Bouwbesluit tenbehoeve van de bouwvergunnings-aanvraag is dat gemeenten nietmeer hoeven te controleren op detechnische voorschriften. Een hogerekwaliteit, een grotere garantie opuniformiteit en volledigheid van detoets, een `afgeslankt' proces binnende gemeente, minder proceduretijden lagere legeskosten, zouden inbeginsel mogelijk kunnen zijn."Ingenieursbureaus die volgensdeze BRL gecertificeerd zijn,zouden dus op termijn op com-merci?le basis het werk van deconstructeurs van Bouw- enWoningtoezicht over kunnennemen. Ze zouden zelfs huneigen werk kunnen controleren,waarmee het ontwerptoezichtteruggebracht wordt van DSL3naar DSL2. De voorlopige tekstvan de BRL is te vinden op www.bpt.nu.Opdrachtgevers zullen zich welmoeten realiseren dat deze extracontroles tijd en geld kosten. Deingenieursbureaus die op ditmoment hun eigen ontwerpcontroleren, doen dat nog prak-tisch voor eigen rekening. Dezekosten kunnen in een sterk con-currerende markt meestal nietbij de opdrachtgever neergelegdworden. In de huidige praktijk,waarin bij een aanbesteding vaningenieurswerkzaamheden voor-namelijk naar de hoogte van deofferte en vrijwel niet naar deinhoud gekeken wordt, bevin-den zij zich in een nadeligepositie ten opzichte van bureausdie hun eigen werk niet of nau-welijks controleren. Deze laatstebureaus kunnen hierdoor goed-kopere offertes maken. Dat dekans op ontwerpfouten daarmeegroter is, realiseren veelopdrachtgevers zich niet of zenemen het voor lief. Nu met denieuwe Eurocode 0 en BRL deprivate ontwerpcontrole zijnvrijblijvendheid gaat verliezen,zullen de kwaliteit, maar ook dekosten van deze controle toene-men. Voor een deel wordt dezekostenstijging dan weer gecom-penseerd door de lagere leges,veroorzaakt door het vermin-derde overheidstoezicht.A a n b e v e l i n gEr is in ieder geval ??n dingzeker, en dat is dat de gang vanzaken met betrekking tot toe-zicht op het ontwerp in Neder-land in meerdere opzichten aanhet schuiven is. Het eind ervanis nog niet in zicht. Volgens deplanning moet begin 2008 deEurocode door het Bouwbesluitals gelijkwaardige norm wordenaangewezen. Maar de bijbeho-rende Nationale Bijlagen zijnnog niet definitief vastgesteld.Ook de BRL Bouwplantoetsingis nog niet definitief. Het ver-dient aanbeveling om de initia-tieven die van verschillendekanten op ons af komen metbetrekking tot het ontwerptoe-zicht beter op elkaar af te stem-men. De genoemde bijlage B4bij Eurocode 0 zou bijvoorbeeldnormatief verklaard kunnenDe constructieve veiligheid issterk in het geding; er hebbenzich de afgelopen tijd te veelincidenten voorgedaan. Er iseen sterke roep om verbeteringen de vraag om de hoofdcon-structeur in oude luister te her-stellen wordt steeds sterker. Opinitiatief van de VROM-inspec-tie en de Betonvereniging is erdoor hen in samenwerking metde Vereniging Bouw- enWoningtoezicht Nederland, hetCentraal Overleg Bouwconstruc-ties, de ONRI, het Construc-teursPlatform en de VerenigingBouwen met Staal, het Plan vanAanpak Constructieve Veilig-heid opgesteld. Dit plan vanaanpak is een uitwerking van denieuwe regelgeving, die is ver-vat in het Besluit Indienings-vereisten Aanvraag Bouwver-gunning (BIAB). Daarmee isfeitelijk de hoofdconstructeurweer terug. Ook worden er aan-bevelingen gedaan hoe metelkaar om te gaan, zodat deconstructieve veiligheid wordtgegarandeerd.Een uitermate belangrijke stapworden in de Nationale Bijlage,waarna de BRL de terminologieen classificatie van de Eurocodezou kunnen overnemen. Ookzouden de bureaus die nu al aanontwerptoezicht doen, metbehulp van de Eurocode aanhun opdrachtgevers duidelijkerkunnen maken welke controleswel en welke niet bij hun offer-tes zijn inbegrepen. Wat welduidelijk is, is dat ingenieursbu-reaus zowel als opdrachtgeverser goed aan doen nog eens kri-tisch naar deze controlemecha-nismen te kijken.L i t e r a t u u r1. Rapport VROM-Inspectie`Vergunningverlening enToezicht Bos en Lommer-plein'. VROM-Inspectie,Haarlem 2006.2. NEN 6700 `Technischegrondslagen voor bouwcon-structies - TGB 1990 - Alge-mene basiseisen'. NEN,Delft 2005.3. NEN-EN 1990 `Eurocode -Grondslag van het construc-tief ontwerp'. NEN, Delft2002.4. Nationale beoordelingsricht-lijn voor het KOMO Proces-certificaat voor Bouwplan-toetsingen aan hetBouwbesluit. Kritiekversie,SKW Certificatie BV, Almere2006.5. Leren van Instortingen. Rap-port fase 1, CUR, Gouda2005. nvoor de verbetering van de vei-ligheid van bouwconstructies.Het Plan van Aanpak Construc-tieve Veiligheid zal tijdens enkeleregionale voorlichtingsdagen dekomende weken nader wordentoegelicht en bovendien aan detoehoorders worden uitgereikt.Vanaf 19 september tot en met 10oktober zullen Assen, Woerden,Breda, Weert, Arnhem enAmsterdam worden aangedaan.Sprekers zijn de verschillendebetrokkenen bij de opstelling vanhet plan van aanpak: ing. C.Hoekstra (Gemeente Utrecht), ir.J. Ketel (CAE Nederland), ir. E.Kool (VROM Inspectie), ing. G.van Leeuwen (Vereniging BWT),ing. J. van Leeuwen (COBc), ir. E.Middelkoop (Corsmit), ir. D.Stoelhorst (Betonvereniging), ir.R. Wiltjer (IMd) en ing. B. Win-kel (Gemeente Almelo).De bijeenkomsten beginnentelkens om 14.00 uur en zijn om18.00 uur afgelopen.Meer informatie: Betonvereni-ging, (0182) 53 92 33,www.betonvereniging.nl n