Dat ruimte een schaars goed is in Nederland, hoeft geennadere uitleg. Meer en meer komen als mogelijkhedenom effectief met ruimte om te gaan, naar voren: hoog-bouw, overbouwen en ondergronds bouwen. Over hoog-bouw is de nodige informatie te vinden in het vorigenummer van Cement. Deze uitgave is voor een groot deelgewijd aan enkele constructieve en uitvoeringstechni-sche kanten van funderingen en bouwputten. Deze con-structies hebben onder meer tot doel extra ruimtegebruikmogelijk te maken.De tijd dat ondergronds ruimtegebruik zich uitslui-tend richtte op de infrastructuur lijkt voorgoedvoorbij te zijn. Steeds vaker wordt bijvoorbeeld bijuitbreiding van woonruimte ook weer gedacht aankelderruimten. Vanuit het perspectief `de beschik-bareruimte,ookondergronds,benutten'lijktditvoorde hand te liggen. In beginsel zijn er vele functies enfunctietypen te onderscheiden die voor ondergrondsruimtegebruik geschikt zijn (tabel 1).Het Museonder in Otterlo is een voorbeeld vangebruik voor cultuur, evenals het Museum BeeldenaanZeeinDenHaag.HetLouvreinParijsheeftlatenzien dat ondergronds ruimtegebruik functioneelruimte kan scheppen maar tegelijkertijd ook een ver-sterkende werking kan hebben voor de bestaande,monumentale, omgeving. Parkeergarages zijn objec-ten die in toenemende mate ondergronds wordenaangelegd. De parkeergarage Laakhaven in DenHaag, maar zeker ook de parkeergarage onder hetMuseumplein in Amsterdam zijn voorbeelden vanobjecten die een ondergrondse opslagfunctie ver-vullen.Deondergrondiszekerooktegebruikenvoorrecreatieve doeleinden. Het Itakus-zwembad inHelsinki is een ondergronds gelegen constructievoor vrije tijdsbesteding.Bij de RWZI Dokhaven in Rotterdam is de afvalwa-terzuiveringsinstallatie op de drooggezette haven-bodem gebouwd. Na voltooiing is deze afgedekt meteen laag grond. Het zuiveringsproces speelt zichondermaaiveldaf.Deruimtebovengrondskreegeeneigen functie. Het zal duidelijk zijn: de voorbeeldenin het buitenland, maar zeker ook in Nederland zelf,zijn er genoeg.Gemeenschappelijk voor de Nederlandse voorbeel-denzijnzowelfunderingalsbouwput.Hetvoorzienegebruik van de ondergrondse ruimte zal in toene-mende mate leiden tot steeds diepere bouwputten.De stations voor de Noord/Zuidlijn in Amsterdamzijn daar een goed voorbeeld van.Voordat we `de diepte ingaan' is het nuttig te kijkennaar het gebruik van ondergrondse ruimten en dedaarmee gepaard gaande (technische) uitdagingen.Daartoe wordt in het volgende artikel gekeken naarhet ontwerp voor een ondergronds kaaspakhuis,geplande stations in de Noord/Zuidlijn van de metroAmsterdam en ??n van de ondergrondse gebouwenop Schiphol.P l a n o l o g i e e n b e s t u u rEen uitspraak van Arthur Schopenhauer luidt: Ieder-een houdt de grenzen van zijn eigen gezichtsveldvoor de grenzen van de wereld. Willen we verande-ren dan zullen we bereid moeten zijn onze grenzente verleggen. Vaak betekent dat ook eens kijken naarwat zich onder water bevindt, zoals bij ijsbergen.Voor ondergronds ruimtegebruik zal een omslag indenken en handelen nodig zijn. Toen strengeremilieu-eisen werden gesteld aan het werken met deconserveringsmiddelen, betekende dit dat de con-A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pO n d e r g r o n d s b o u w e ncement 2001 34Tabel 1 | Bij primaire functies behorende functietypenprimaire functies functietypenwonen ? stedelijk wonen? landelijk/sub-urbaan wonenwerken ? dienstverlening en bestuur? industri?le productie en nutsbedrijven? detailhandel en kleinschalige productie? onderzoek en onderwijsvrije tijd ? sport en recreatie `binnen'? cultuur? horecatransport ? personenvervoer? goederenvervoer met voertuigen? transport zonder voertuigen (via kabels, leidingen en buizen)opslag ? goederen? afval en gevaarlijke stoffen? olie, gas en drinkwaterDE TOEKOMSTONDERGRONDS?ing. J.B.M. Admiraal, Centrum Ondergronds Bouwen, Goudaservering van de Haringsvlietsluizen binnen geslo-ten ruimten moest worden uitgevoerd, waarbij geenongewenst materiaal in het milieu terecht mochtkomen. Vanuit een traditioneel perspectief bovenwater leek het onzin om te investeren in een werk-wijze die duur en tijdrovend was. Uiteindelijk bleekdat het werken binnen de overkapping uitsluitendvoordelen had. Het aanbrengen van de systemenging in kwaliteit vooruit, de werkomstandighedenwaren gunstiger en de levensduur van de opgebrach-te middelen werd groter. Externe omstandighedendwongen tot een omslag in het denken. De grenzenwerden verlegd en nieuwe mogelijkheden ontdekt.AardiginditverbandisnogdathetgenoemdeItakus-zwembad in Helsinki is ontstaan vanuit overheids-regelgeving die voorschreef hoeveel ondergrondseschuilruimte er moest zijn in geval van oorlog. Bijnader inzien bleek deze benodigde ruimte ook heelaardig in te vullen voor andere functies.De nieuwe vijfde nota Ruimtelijke Ordening roept opom ook te kijken naar de mogelijkheden van onder-gronds ruimtegebruik. Dit vanuit een veelheid aangebruiksmogelijkheden, waaronder energie-opslag.Hoewel in planologisch en bestuurlijk opzicht noggrenzen verlegd moeten worden, ziet de toekomstvoor ondergronds ruimtegebruik er positief uit.T e c h n i e kHet zal duidelijk zijn dat de geschetste ruimtelijkeuitdaging ook een uitdaging vormt voor de bouw-techniek, die in dit nummer centraal staat. Bij debouwputten kijken we naar in uitvoering zijnde pro-jecten, het omgaan met veiligheidsklassen voorbouwputteninbouw-envoltooidefase,alsmedenaarschadegevallen.Op het gebied van de funderingen: de funderings-renovatie van de Beurs van Berlage, een onder-grondse kantooruitbreiding in Utrecht, kantoren-bouw boven de Utrechtse Baan in Den Haag, met detunnelwanden als fundering en de werken onder hetCentraal Station in Amsterdam. Actuele zaken dieeen nadere kennismaking waard zijn. A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pO n d e r g r o n d s b o u w e ncement 2001 3 5AfvalwaterzuiveringDokhaven; het proces onder-gronds, erboven nieuwebestemmingfoto: Aeroview Dick Sellenraad
Reacties