De St. Pauluskerk te 's-Gravenhage aan de Mgr. Nolenslaanarchitekt: F. A. E. van der Togt B.N.A., den Haagbetonadviseur: ?r. L. H. Huydtsfoto I. voorzijde van de kerk (foto E. M. van Ojen) tek. I. situatieschetsHet terrein van de St. Pauluskerk aan de Mgr. Nolens-laan te 's-Gravenhage is gelegen in de oude duinstreek(tek. I). De duinvormingen op het oude duinzand zijnopgebouwd uit evenwijdig aan de kust lopende strand-wallen, waartussen zich afzettingen bevinden van halo-ceen moerasveen. Gelukkigerwijze ligt genoemde laanop ??n van de strandwallen, zodat van 3 tot 7 m--N.A.P.zeezand wordt aangetroffen, hetgeen een voldoendvast zandmassief vormt. Enkele steekboringen hebbenechter een weinig weerstand biedende laag aan-getoond, die uit min of meer slibhoudend zand be-staat. Over het algemeen zijn echter op ongeveer 3 monder het maaiveld voldoende hoge sondeerwaardengevonden om een gemiddelde funderingsdruk van2,5 kg/cm2te kunnen toelaten.In verband met de bovengenoemde verschillen in degrondslag werd besloten een stijve betonfundering temaken (tek. 2), die uit funderingsvoeten met poerenbestaat. De opgaande kolommen zijn gekoppeld doorde balken en vloeren van de beganegrond en die vanhet plafond.De betonnen vloeren en wanden van de kelders vankerk en pastorie hebben een dikte van 20 cm.De opbouw van de kerk is uitgevoerd in skeletbouw foto 2. skeletbouw in gewapend beton foto 3. binnen- en gevelkoiommenCemeni 8 (1956) Nr. 21-22 505506 Cement 8 (1956) Nr. 21-22foto 4. interieur van de kerk met overal vrij gezicht op het altaar (foto E. M. van Ojen)(tek. 3). De binnenkolommen zijn 45x75 cm; in debuitengevels zijn de kolommen 40?60 cm (foto 2 en 3).Het betonnen plafond, dat 9 cm dik is, wordt gedragendoor balken van 45?109 cm bij een overspanning van21 m; de draagconstructie van de kerk bestaat duseigenlijk uit een rij gesloten betonportalen op eentraveemaat van 4,10 m (foto 4).In totaal is aan kerk en pastorie I 200 m3beton en 130 tbetonstaal verwerkt; de wapeningsfaktor bedraagt dus108 kg/m3beton, hetgeen betrekkelijk laag is, gezien degrote overspanningen in de kerk en de vereiste vorm-vastheid van de portalen.Bij de bouw van de kerk is uitgegaan van de gedachte,dat alle zitplaatsen vrij en onbelemmerd uitzicht moe-ten hebben op het altaar. Hieruit is de noodzakelijkheidvoortgevloeid, een ruimte met vrije overspanningen temaken, hetgeen met gewapend beton te verwezen-lijken is (foto 4 en 5).Hierbij wordt het plafond door de constructie gevormden de houten kap aan het gezicht onttrokken.De betonconstructie zelf is geheel zichtbaar gehoudenen demonstreert eerlijk het organisch verband.Al het beton is schoon uit de bekisting opgeleverd metgebruikmaking van watervast betontriplex zonderverdere afwerking, dus met aanvaarding van de lichtbewolkte betonhuid.foto 5. interieur van de kerk met gezicht op het kooren de ramenCement 8 (1956) Nr. 21-22507foto 6. raampartij van schokbeton-elementen (foto E. . an Ojen)De betonoppervlakken hebben in combinatie met vul-lingen van gele handvormsteen en een groen vlak vaneen ruig en glinsterend sierpleister achter het altaareen goed aanvaardbaar kleurgeheel gegeven.De kolommen zijn in ??n stuk gestort, hebben dus geenstortvoegen en zijn daardoor vrij van kleurverschillen.Al het betonwerk heeft door de zorgvuldige uitvoeringdoor de aannemer een aparte klasse bereikt.De raampartijen (foto 6) bestaan uit traceringen vanbetonelementen, die een dynamische kontrastwerkinggeven. De fabrikant hiervan verdient alle lof voor dewijze, waarop door hem aan alle te stellen eisen isvoldaan. De zeer ruime lichtinval en de imposanteruimtewerking geven een weldadige werking.Bezichtiging van de kerk door architekt en beton-technicus zal hun moeite belonen. G.J.H.foto 7. raam van schokbeton-elementen in doopkapel508 Cement 8 (1956) Nr. 21-22