DE GROEI VAN DE GRENZENAls wij de basiswetenschappen bekijken,dan constaterenwij, datNederland indeontwikkeling van de betonmechanicaeen belangrijk aandeel heeft. Het in au-gustus van dit jaar in Delft gehoudenIABSE-congres bewijst dit.Een belangrijke basiswetenschap is ookde betontheorie waarover prof.Brugge-ling op de Betondag een voordrachtheeft gehouden. Integratie van gewa-pend en voorgespannen beton, een be-tere beheersing van scheuren; allemaalnoodzakelijke ontwikkelingen voor debetonconstructies van morgen.TechnologischGeldt de groei van de grenzen nu ookvoor de technologie? Indien zo'n in-spanning ter verbetering van de infra-structuur nodig is, dient de technologiedie. ontwikkeling immers mogelijk temaken. Een Kanaaltunnel, een spoor-wegennet voor de train.? grande vitesse(TGV) door geheel Europa, renovatievan riolenstelsels, een derde trap voorafvalwaterzuiveringen, een storm~vloedkering in de Nieuwe Waterweg,zijn maar enkele voorbeelden daarvan.Ook de technologie vertoont die groeiwel degelijk.Trouwens, ook het Suez-kanaal werddoor De Lesseps gerealiseerd met be-hulp van particulier kapitaal.InttastructuurHet stimulerenvan een gezonde econo-mie en het drastisch verbeteren van dewerkgelegenheid betekentinvestereninde infrastructuur. Alleen dan kan Ne-derland zijn concurrentiepositie in Eu-ropa verbeteren.De door de werkgeversorganisatiesNCW en VNO ingestelde commissiesOele en Le Blanc, onderstrepen het be-langvaninfrastrUcturelewerkenenwij-zen op de mogelijkheden van private fi-nanciering. Meer specifiek zijn de rap-porten van de door deminisfer van Ver-keer en Waterstaat benoemde Stuur-groep Projecten Infrastructuur, die zichrichten op de bouwvanviertunnels metaansluitendewegen. Hierbij gaathet omprivate financiering en tolheffing.Europees gezien heeft het Comit? Per-manentvan de FIEC - deEuropese aan-nemersorganisatie - in een r?pport 'To-wards acommunity infrastructure pro-gram' eveneens aangedongen op eendrastische verbetering van de verbin-dingen inEuropa. Datbetreftzowelwe-gen, spoorwegen als vaarwegen. Ookdaarbij wordt gedacht aan het bouwenen beheren van de infrastructurelevoorzieningen door particuliere orga-nisaties. Eigenlijk is er niets nieuws on-der de zon, want met kapitaal van Am-sterdamse kooplui werden indertijd dePurmer en de Schermer ingepolderd.Die harmonisatie van administratieveen technische regels zal moeten lukkenvoor 1992. Dat is kort dag. Een openmarkt zonder evenwichtige regelgeving L-_~~~~_~__~_ _~ _betekent chaos en daar heeft niemandbehoefte aan.door de Europese commissie gepubli-ceerd, die de basis zal vormen voor deEuropese erkenning van certificaten.voor bouwprodukten. Ook dit is voorhet Nederlandse bedrijfsleven een ui-terstbelangrijkeontwikkeling,waar onsland een actieve rol bij dient te spelen.PolltiekenecononrleVolgens een besluitvan de Raad vanMi-nisters van de EG wordt in 1992 in ge-heelEuropa een open interne markt in-gevoerd. De grenzen verschuiven vanlandsgrenzen naar een grens rondomEuropa.Vrij verkeer van goederen en dienstenop de Europese markt met ca. 420 mil-joen inwoners betekent op velerlei ge-bied een omwenteling. Enerzijds eentoenemende concurrentievoorhet Ne-derlandse bedrijfsleven, anderzijds eenenorme vergroting van de markt. Deondernemerszin in ons land kennende,zal de Nederlandse ondernemer in debouw zeker zijn voordeel halen uit dienieuwe situatie.Er wordt een enorme inspanning ge-vraagd om voor 1992 de harmonisatievan administratieveen technische regelsbinnen Europa te realiseren.Hetis daarbij vanhetgrootstebelangdathet technische niveau, dat in ons landbestaat op het gebied van veiligheid enduurzaamheid van bouwconstructiesen van de zorg voor de gezondheid vande burger,zoveel mogelijk gehandhaafdblijft. Dat kan alleen ais de Nederlandseoverheid en het Nederlandse bedrijfsle-ven bereid zijn geld en mankracht terbeschikking te stellen om aan de Euro-pese regelgeving een actieve Neder-landse bijdrage te leveren.Dat betekent een veel grotere inspan-ning dan thans het geval is.Op het gebied van de Europese beton-voorschriften is door het ministerie vanVolkshuisvesting, Ruimtelijke Orde-ning en Milieu, het Nederlandse Nor-malisatie Instituut en CDR een goedeprojectorganisatie opgebouwd. Maarmeer financi?n en meer deskundigenzijn nodig.Ook op het gebied van de certificeringin Europa moet er voor 1992 nog veelworden geregeld. Dit jaar is een ont-werprichtlijn voor bouwproduktenAan het begin van de Betondag 1987 sprak de voorzittervan de Betonvereniging, prof.ir.A.Glerum, zijnjaarredeuit. Het thema 'De groei van de grenzen' werkte hij uitin drie aspecten: politiek en economisch, deinfrastructuur en de technologie. Dit artikel bevat devolledige tekst.JAARREDE 19878 Cement 1987 nr. 12Een andere wetenschap, die aan de basisstaat van vele civiel-technische werken,is de automatisering. Ook daarin voltrek-ken zich grote veranderingen. Bij hetmaken van ontwerpen en berekeningenis de computernietmeerweg te denken.Een nieuwe ontwikkeling is zeker hetautomatisch inplannen van de produk-tie in de betonindustrie als verlengstukvan het computer-aided ontwerpen.Ookdewerkplanning op de bouwplaatswordt duidelijkverbeterd. Bij.dit alles isde beschikbaarheid van te automatise-ren standaardbestekken een goedesteun.1? Verbetering van het openbaar ver-voer: de TGV (op z'n Hollands, dehoge snelheidstrein)Maar eris meer in beweging bij het ont-werpen.Eenillustratiefvoorbeeld daar-van is het ontwerp-proces voor de moge-~~---------'"'-----~lijke stormvloedkering in de NieuweWaterweg.Enikdenkdaarbij nietalleenaan de inschakeling van het bedrijfsle-ven in een vorm, die eerder niet bekendwas bij grote waterstaatkundige werkenin ons land, maar vooral aan de wijzewaarop randvoorwaarden en ontwerptot ??n geheel zijn vergroeid. Niet meertwee duidelijk gescheiden stappen,waarbij vanuit onwrikbare randvoor-waarden een ontwerp gemaakt moetworden, maar randvoorwaarden enontwerp, die elkaar onderling be?nvloe-den. Ditis bereiktdoorhetinvoerenvan De kennis van de uitvoeringis sterkinont-prestatie-eisen, waarbij bijvoorbeeld wikkeling. Op het gebied van afgezon-gevraagd wordt de stormvloedkering ken tunnels is daarvan getuigd tijdenszodanig te ontwerpen, dat - afhankelijk het begin november in Amsterdam ge-van de frequentieverdeling van storm- houden Delta Tunnelling Symposium.vloeden en rivierafvoeren - de water- Een symposium vooral bestemd voorstand bij Rotterdam een bepaald niveau buitenlanders over de in Nederland opniet meer dan eenmaal per 10.000 jaar dit gebied opgebouwde kennis. Maaroverschrijdt. Een dergelijke benadering ook in eigen land is deze know-howgeeft de ontwerper zeer veel vrijheid, hard nodig met 2 tunnels thans in uit-hetgeen zal leiden tot duidelijke bespa- voering en nog eens ten minste 4 in deringen ten opzichte van de traditionele nabije toekomst.methode, waarbij onder meer de hoogte Bij een ander, groot project in uitvoe-_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _--J van de bovenkant van de kering en de ring, de Willemsspoortunnel, gaat hetmate van overslag en lekkage vaste uit- duidelijk over meer dan alleen de zink-Ook de materiaalkunde is zo'n basiswe- gangspuntenzijnvoor de ontwerper. De techniek; namelijk over het maken vantenschap. Wij zijn in ons land zeer ver voor het functioneren van de kering een tunnel in een dichtbebouwde om-met dewetenschap 'hergebruikreststof- noodzakelijke risico-analyses vragen geving. Daarbij moet de hinder voor defen'. Wellicht lopen wij op dat gebied van de ontwerperondermeereengrote- omgeving tot een minimum beperktzelfs voorop, internationaal gezien. Er re kennis van over- en onderschrij- worden. Deze eis geldt niet alleen voorzijn goede oplossingen voor het herge- dingskansen dan .alleen die voor de be- de Willemsspoortunnel, maar voor veelbruikvanvliegas envoorhethergebruik paling van de karakteristieke sterkten. infrastructuurwerken in ons dichtbe-van .betonpuin en metselwerkpuin, De grenzenvan zijn kennis moeten zich bouwde land met zijn slechte grondge-waarbij niet alleenmateriaalkundig on- verleggen opdat zijn prestaties groter steldheid. Bijzondere bouwtechniekenderzoek is gedaan, maar ook construc- worden. zijn nodig, waarbij beton een belangrij-defis geanalyseerd wat de effecten zijn kerol speeltindevormvanonderwater-van gehele of gedeeltelijke vervanging betonvloeren (voor bijvoorbeeld de uit-van de traditionele toeslagmaterialen breiding van de luchthaven Schiphol),door puin. r-~----~-----d-I--d~---' diepwanden en prefab-constructies2 Eerste toepassing in Ne er anvan een schildtnnnel, voor de rnw- voor de snelle realisering van onder an-Van groot belang zijn de fundamentele waterleiding onder het Hartelkanaal dere sneltramtunnels (Rotterdam) enz.studies over de duurzaamheid van beton- 1-- ~ ~ -'-- ~~ ~ __1constructies, waardoor wij in staat wareneen nieuwe VBT op te stellen met eenevenwichtige aandacht voor de duur-zaamheid. Zo kon de stormvloedkeringin de Oosterschelde worden gebouwdmet eengegarandeerde levensduur van200 jaar. Diezelfde fundamentele stu-dies maaktenhetmogelijkhetwantrou-wen weg te nemen dat bestond ten aan-zien van een betonnen variant voor debruggenvan deBahrainCauseway(Bal-last-Nedam), die aanvankelijk in staalgedacht waren.Wetenschappelijkonderbouwde garan-ties derhalve voor de levensduur vanconstructies, in plaats van vermoedensen hoop zoals vroeger. Garanties diereeds kunnen worden gegeven in hetontwerpstadium.Cement 1987 nr. 12 93? In breed verband houdt een projectteatn zich bezig met het ontwerp vooreen zwevende tunnel (zwunnel), waarmee fjorden een zeestraten gekruistkunnen worden. De 'blik' onder water toont de tunnelbuis met de verankeringenaan de bodemEen scala van mogelijkheden voor hetbouwen met een minimum aan overlastvoor de omgeving, die hetzelfs mogelijkmaakt alsnog te overwegen de ene me-trolijn in Amsterdam deel te doen zijnvan een groter ondergronds sneltram-net. Deverkeerscongestiesinde binnen~stad vragen daar ongetwijfeld om.Er biedt zich ook een elders ontwikkelduitvoeringssysteem aan, namelijk deschildtunnel, waarbij geheel onder-gronds gewerkt wordt en dehinder aanhet oppervlak beperkt blijft tot begin-en eindpunt dan wel tot de stations bijsneltram-lijnen. In het afgelopen jaarwerdenschildenvoorheteersttoegepastin Nederland, en wel voor de ruw-wa-terleiding onder het Hartel-kanaal(combinatie Dirk Verstoep~Denys) envoorde duikers onderdeA4 bij Schiphol(combinatie HWZ/Smet-Boring). Inbeide gevallen betrof het een Neder~lands~Belgische combinatie. Eenmischien onbewust symbool van Euro-pese eenwording, ook op technisch ge~bied.Ongetwijfeld zullen beide met schildenuitgevoerde werken de inleiding vor-men tot een veel ruimere toepassing inons land van deze omgevingsvtiendelij-ke bouwmethode. Ik denk daarbij nietalleen aan de hier genoemde toepassin-gen voor de waterhuishouding, maarook aan leidingtunnels, hoofdriolen enopenbaar vervoersvoorzieningen. De inhet buitenland beproefde schildtech-niek is overigens aan snelle, kostenbe-sparende ontwikkelingen onderhevig.In dit verband wil ik wijzen op het tij~dens deBetondag 1985 door de heerBa-bendererde (Hochtief AG) gepresen-teerde 'Extrudierter Ortbetonausbau'-systeem. Een technisch hoogstandje,waarbij in de grond een ter plaatse ge-storte staalvezelbetonbuis wordt ge-maakt met behulp van een horizontaleglijbekisting, direct achter het schild.Hier is sprake van een duidelijke ver-nieuwing ten opzichtevan de gebruike-lijke bouwvan de tunnel uit geprefabri-ceerde betonelementen. Een vernieu-wing die mogelijk is door ontwikkelin-gen in de betontechnologie en de pro-cesbeheersing.De betonweg krijgt terecht weer meeraandacht; niet alleen voor kleinere we~gen en fietspaden, maar ook voor auto-snelwegen. Het accent ligt daarbij voor-al op verbetering van bestaande wegen,bijvoorbeeld door de techniek van deoverlagingen van beton. De ontwerp~methodiek voor betonwegen is weerverbeterd endewegenbouwers beschik~ken over modern materieeLCombinaties van verkeerssoorten,zoalsopenbaar vervoer in een tunnel en weg-verkeer op het tunneldak zijn mogelijkaantrekkelijke ontwikkelingen in detoekomst.In de bruggenbouw zijn thans tweegrote projecten in uitvoering, die knel-punten moeten opheffen: de Zeebur-gerbrug, aansluitend op de tunnel en deverdubbeling van de Van Brienenoord-brug, waar maar liefst 52 meter langeprefab liggers voor de aanbruggen ge-bruikt zullen worden.Bij de schildtunnels is al gewezen opbuitenlandse technieken voor de Ne-derlandse infrastructuur, maar omge~keerd zijn er Nederlandse techniekenvoor hetbuitenland. Ik noemde reeds deafgezonken tunnels. Vanuit dat principezijn nieuwe ontwikkelingen gaande.Een project-team bestaande uit DeltaMarine Consultants, Rijkswaterstaat(directie Sluizen en Stuwen) en de TU-Delft (Faculteit der Civiele Techniek),onderzocht de mogelijkheid van zoge-naamde zwevende tunnels voor hetkruisen van fjorden en zeestraten. Eenbetonnen tunnelbuis bevindt Zich daar-bij op voldoende diepte onder het wa~teroppervlak omschepen te laten passe-ren. De buis beschikt over een groot op-drijvend vermogen voor het opnemenvan eigen gewicht en verkeersbelastin-gen. Ankerkabels dragen de resulteren-de opwaartse kracht en horizontale be-lastingen over aan de bodem.Bij minderdiepe fjorden kan gebruik worden ge~maakt van pijlers in plaats van kabels.Een nieuwe ontwikkeling vanuit de af-gezonken-tunneltechniek waarbij nietalleen veel aandacht is besteed aan kos-ten, bouwwijzeen detaillering, maarook aan de eerder door mij genoemde10 Cement 1987 nr. 12risico-analyse. Het betreft namelijk eengeheel nieuw type oeververbinding,waarmee geen ervaring bestaat zoalsmet hangbruggen en afgezonken tun-nels. Aangetoond moest worden dat defaalkans niet groter is dan die van tradi-tionele oeververbindingen. De risico-analyse werd daarbij gebruikt om diedetailleringen in het aanvankelijke ont-werp op te sporen, die de faalkans te on-gunstig be?nvloedden. Aanpassingenleidden tot het gewenste resultaat, na-Cement 1987 nr. 12melijk een veiligheid gelijk aan die vantraditionele oeververbindingen.Duidelijkis, dat ook de technologie vanons vak een groei van de grenzen.door-maakt. De Nederlandse betonwereldstaat klaar om haar bijdrage te leverenaan het verbeteren van de infrastruc-tuur, zowel nationaal, Europees, als in-ternationaal. Klaar zijn wij nog langniet.4In de utliteitsbouw is hetRijksbedrijvencentrum in Rijswijkeen sterk voorbeeld van een moderngroot industriegebouw. Dank zij eenver doorgevoerde prefabricage was debouwtijd kortfoto: "\'v. Spoeltman5 Over de Nederlands-Duitse grensvan de Al nabij OldenzllaIloopteen autoweg in beton. De weg isopengesteld in 1985 en luidde eennieuwe ontwikkeling in voor deNederlandse betonwegenbouwfoto: Flying Cam.era, Eindhoven11