? tunnelbouw ? uitvoeringstechniek?H.Schuurman, Holland RailconsultZolang er gelijkvloerse kruisingen tussen spoor-en wegverkeerblijven bestaan, zullen erook botsingen blijven voorkomen. Veel sterker dan in het wegverkeer, kan een fractie vaneen seconde het verschil uitmaken tussen geen of nauwelijks schade en dodelijk letsel.De oorzaak daarvan is dat de twee betrokken partijen bij een botsing op een overweg zoverschillend van karakter, snelheid en massa zijn en dat de treinmachinist in het alge-meen nauwelijksmogelijkheden heeft een botsingtevoorkomen doortijdigin te grijpen.DE BESTE OVERWEG IS 'GEENOVERWEG'38De hoofddoelstelling van het overwegenbe"leid van de overheid luidt:'Het op een zo veilig mogelijke manier latenkruisen van spoor- en wegverkeer'.Om die doelstelling te realiseren is het be-leid gericht op:'Het opheffen van overwegen of, indien datniet mogelijk blijkt, het cre?ren, binnen deruimtelijke en financi?le mogelijkheden, vaneen zo hoog mogelijk veiligheidsniveau opgelijkvloerse kruisingen van wegen en spoor-wegen'.Er gelden duidelijke voorwaarden en beper-kingen bij het uitbreiden van bestaandeoverwegen. Die hebben zowel betrekking opuitbreidingvan het aantal sporen op de over-weg,als op uitbreiding vanhet aantal rijstro-ken voor het wegverkeer.Het beleid was totvoor kort hoofdzakelijkge-richt op het nietlaten toenemen van hetaan-talkruisingsvlakken op een overweg. Haddus ergens een uitbreiding van een overwegplaats, dan moest elders de toename vanhet aantal kruisingsvlakken (= toenamevan de onveiligheid) worden gecompen-seerd. Dat kon door ?f het opheffen van ??nof meer overwegen ?f door kwaliteitsverbe-tering van de beveiliging van ??n of meeroverwegen. Het beleid is nu vooral gerichtophet terugdringen van het aantal en de om-vang van overwegen.BeleidsmaatregelenEen aantal van de beleidsmaatregelen ishier weergegeven [1].- In hetkadervan grote civieltechnische wer-ken dienen de binnen het invloedsgebieddaarvan gelegen overwegen te worden op-geheven.Als door aanleg van een civieltechnisch werkmogelijkheden ontstaan tot het opheffenvan nabij gelegen overwegen, dient ditte ge-beuren. Deze voorwaarde past binnen hetuitgangspunt dat de overwegveiligheid eengezamenlijke verantwoordelijkheid is vanweg- en spoorwegbeheerder. Het moet eenvanzelfsprekende zaak worden dat betrok-ken partijen streven naar vermindering vanhet aantal mogelijke confiictpunten. Het ini-tiatief tot de bouw van een ongelijkvloersekruising kan zowel van de wegbeheerder alsvan de spoorwegbeheerder uitgaan.-Uitbreiding van het aantal rijstroken op deoverweg voor gemotoriseerd verkeer isniet toegestaan. Het maximum-aantalrijstroken bedraagt in totaal twee.Reeds bestaande overwegen met meer dantwee rijstroken zijn in principe dus ook onge-wenst. Per geval dient te worden nagegaanof opheffen van het aantal rijstroken van deoverweg mogelijk is.- Uitbreiding van het aantal sporen in eenoverweg is niet toegestaan.Deze regel betreft zowel uitbreiding van bij-voorbeeld twee naar drie of vier sporen alsuitbreiding van ??n naar twee sporen. Uit-breiding van het aantal sporen valt boven-dien in de categorie grote infrastructurelewerken.- Toename van de wegverkeersintensiteitleidt onder bepaalde omstandigheden totaanpassen of opheffen van overwegen.Naarmate de wegverkeersintensiteit toe-neemt, neemt ook de kans op een botsingtoe. Dat geldt met name voor intensiteitenonder de 2000 ? 3000 motorvoertuigen perdag (7-19 uur), daarboven verandert er nietzo veel meer. Concentratie van verkeersstro-men metals gevolg een toename van de ver-keersintensiteit op een overweg behoeftdus niet per definitie een toename van deonveiligheid te betekenen.- De aanleg van een nieuwe overweg in eenspoorweg waar met meer dan 40 km/h ge-reden mag worden, is niet toegestaan.CEMENT1997/7-8Dit is een duidelijke aanscherping van deeerdere regelingen, waarbij het mogelijk wasde risicotoename van een nieuwe overwegte compenseren door het opheffen van ??nof meer andere overwegen..",...".",. ~? Dwarsdoorsnede spoorbaan; spoorkruisend dek gereed om in te schuivenCD Bouw van een tunnel onder hulpbruggen (stempeling bouwkuip niet aangegeven)? de ongelijkvloerse kruising wordt onder desporen aangelegd;? de sporen worden onder ofover de weg ge-voerd.In dit artikel zal nader worden ingegaan opde ongelijkvloerse kruising als wegverkeers-tunnel onder de in dienst zijnde sporen.wInschuiven van het spoorkruisendetunneldekBij deze methode wordt het spoorkruisendetunneldek op een tijdelijke schuifbaan naastde spoorbaan gebouwd. In een buiten-dienststelling (treinvrije periode) van circaeen etmaal worden deze tijdelijke schuifba-nen ter plaatse van de spoorbaan verlengdover van te voren, in korte nachtelijke buiten-dienststellingen van enkele uren, aange"brachte palen. (fig. 2).? door de baan persen van de spoorkruisen-de tunnelmoot;? inhijsen van geprefabriceerde elementen;? trekken van de spoorkruisende tunnel-moot.Voorafgaand aan het verlengen van deschuifbanen worden in de buitendienststel-ling nog diverse werkzaamheden verricht zo-als opbreken spoor, afgraven van een ge-deelte van de baan en op hoogte brengenvan de ondersteuningen (paalkoppen) vanhet te verlengen gedeelte van de schuif-baan. Nadat het tunneldek op zijn juiste po-sitie is ingeschoven en gefixeerd, wordt hetspoor teruggebouwd. Hierna wordt despoorkruisende moot onder hetingescho-ven dek voltooid (fig. 3 en 4). Het behoeftgeen nadere toelichting dat de aansluitingvan de buitenwanden aan het ingeschovendek speciale aandacht vraagt. Een uitge-breide beschrijving van deze bouwmethodeis gegeven in [2].wwrDe mogelijkheden voor het ontwerp en deuitvoering van de onderdoorgangen zijn on-der meer afhankelijk van:? mogelijke buitendienststeliingen (trein-vrije perioden);? bodemgesteldheid (paalfundering of fun-dering op staal);? omgeving;? grondwaterstand;? mogelijkheid van bemaling.Voor de ondersteuning van de in dienst zijn-de sporen tijdens de bouw zijn ertwee moge-lijkheden:? Bouwen onder hulpbruggenHierbij worden hulpbruggen in dein dienstzijnde sporen aangebracht, waaronder despoorkruisende onderdelen van de onder-doorgang worden gebouwd. De opleggin-gen van de hulpbruggen zijn afhankelijkvan de bodemgesteldheid (draagkrach-tige lagen) en de bouwputvorm (fig. 1).? Bouwen zonder hulpbruggenHierbij zijn de volgende uitvoeringsmetho-den te onderscheiden:? inschuiven vanhetspoorkruisende tunnel-dek;? inschuiven van de spoorkruisende tunnel-moot;? In nieuw aan te leggen spoorlijnen waar demaximum-treinsnelheid meer dan 40km/h bedraagt, worden geen gelijkvloersekruisingen met wegen opgenomen.Reeds gedurende een lange reeks van jarengeldt als uitgangspunt bij de aanleg vannieuwe spoorlijnen dat kruisingen metwegen ongelijkvloers worden uitgevoerd. Dituitgangspunt blijft onverkort van toepas-sing.Constructieve uitwerkingvan het opheffenvan overwegenHet hiervoor beschreven overwegenbeleidvan de overheid zal tot hetopheffen van veleoverwegen in bestaande spoorlijnen leiden.Dit betekent vooral het veranderen van ge-lijkvloerse kruisingen in ongelijkvloerse. De-ze ongelijkvloerse kruisingen dienen in ex-ploitatie (bij in dienst zijnde sporen) te wor-den aangelegd. Hierbij geldt als voornaam-ste randvoorwaarde dat het spoorwegver-keer niet of zo weinig mogelijk mag wordengehinderd.Voorwatbetreftde locatievan de nieuwe on-gelijkvloerse kruisingen zijn de volgende op-lossingen denkbaar:? de bestaande overweg wordt tijdens deduurvan de uitvoering van de ongelijkvoer-se kruising afgesloten;? de ongelijkvloerse kruising wordt op eennieuwe locatie aangelegd, waardoor debestaande overweg tijdens de uitvoeringvan de ongelijkvloerse kruising gehand-haafd kan blijven.Mogelijke keuzes voor de vervangende on-gelijkvloerse kruisingen zijn:? de ongelijkvloerse kruising wordt over desporen aangelegd;? Een nieuwe overweg die een vervangingbetreft van een bestaande overweg isslechts onder bepaalde voorwaarden mo-gelijk.Sommige overwegen hebben een verhoogdrisiconiveau door bijvoorbeeld een zeerschuine kruisingshoek ofbeperktuitzichtopde overweginstallatie. Als opheffen van deoverweg niet mogelijk is en andere oplossin-gen geen uitkomst kunnen bieden, is hettoegestaan de overweg over een geringe af-stand te verplaatsen.CEMENT1997/7-8 39? tunnelbouw ? uitvoeringstechniek?:.:.:.;.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.::. ::.:~:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.: .:.:.:h.g.w.s.bouw van de onderdoorgang zal hettreinver-keer niet meer worden be?nvloed, zodat detotale hinder voor hettreinverkeer ten gevol"ge van de aanleg van de onderdoorgang be-perkt is gebleken tot ??n langdurige buiten-dienststelling (van circa 2 dagen). Bovenge-noemde methode kan alleen worden toege-past indien er sprake is van een goededraagkrachtige ondergrond en er, indiennoodzakelijk, een open bemaling mogelijkis.? Onderdoorgang in nieuwe rondweg te Geldrop; inschuiven spoorkruisende deel? Langsdoorsnede spoorbaan; onder ingeschoven dek wordt spoorkruisende tunnelmootvoltooidTrekken van de spoorkruisende mootHierbij wordt ter weerszijden van de spoor-baan de helft van de spoorkruisende mootopgebouwd, die in z'n geheel door middelvan vooraf door de baan aangebrachte voor-spanelementen naar elkaar toe worden ge-trokken. Deze in Frankrijk beproefde metho-de vertoont een grotegelijkenis met de pers-methode.Inhijsen van geprefabriceerde elementenBij onderdoorgangen bestemd voor lang-zaam verkeer (voetgangers en fietsers) be-hoort, gezien de geringe afmetingen, de me-thode van inhijsen tot de mogelijkheden.Hierbij worden in een buitendienststellinggeprefabriceerde elementen op hun plaatsingehesen en vervolgens tot ??n moot voor-gespannen.Door de baan persen van de spoorkruisendetunnelmootBij deze methode wordt de spoorkruisendetunnel in z'n geheel naast de spoorbaan ge-bouwd om vervolgens door de spoorbaan teworden geperst. Belangrijke randvoorwaar-den bij deze methode zijn, dat de onderdoor?gang moet worden aangelegd in een zoge.naamdhoog gelegen baanlichaam en dat ereen voldoende draagkrachtige bodemge-steldheid is (fundering op staal).Literatuur1. Overwegenbeleid, NS Railinfrabeheer.2. Kuiper, J.C., Schuiven zonder hulpbrug"gen. Cement 1984, m.l1. ?Ten slotteBehalve de hiervoor beschreven methodenzijn combinaties ervan mogelijk. Bij elk ont-werp zullen echter de afwegingen betreffen-dekosten, veiligheid, doorlooptijd, faserin-gen, hinder voor het spoorwegverkeer endergelijke opnieuw moeten worden ge"maakt, om in samenwerking met de op-drachtgever tot een optimaal ontwerp te ko-men.h..w.s.verloren damwand::.:.:.:.:.;.;.:.;.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.opgebroken, het baanlichaam afgegraven,de schuifbanen verlengd enjofaangebrachten de spoorkruisende tunnelmoot in z'n ge-heel op de definitieve plaats geschoven(foto 5). Ten slotte worden de schuifbanenverwijderd, het baanlichaam aangevuld ende sporen teruggebouwd. Bij de verdere:.:-:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.:.;.:.:.:.:.;.:.:.:.:.:.:.:.;.:.:.:@ Langsdoorsnede spoorbaan; eindsituatieInschuiven van de spoorkruisendetunnelmootBij deze methode wordt de spoorkruisendetunnelmoot, al dan niet op een tijdelijkeschuifbaan, naast de spoorbaan gebouwd.In een langdurige buitendienststelling wor-den achtereenvolgens het bestaande spoor40 CEMENT1997/7-8