C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cement54 cement 2008 7Dat Jan Vollebregt (1942, Naald-wijk) na zijn HBS in Delft wil gaanstuderen is al snel duidelijk. Op demiddelbare school blinkt hij uit inde exacte vakken. Welke richtinghet wordt, maakt hem niet eens zo-veel uit. Omdat hij ook aardig kantekenen ori?nteert hij zich eerst bijBouwkunde. "Een hoogleraar vroegmij bij een kennismakingsgesprekof ik ook wel eens huisjes tekende.Omdat dat niet echt het geval was,adviseerde hij me om toch maariets anders te kiezen". Zijn voor-keur gaat eigenlijk uit naarScheepsbouw. Maar in dat vak isvolgens Vollebregt dan geen droogbrood te verdienen. "Nadat ik alleshad afgestreept, bleef Weg- en wa-terbouwkunde over". Binnen Weg-en waterbouwkunde kiest hij voorde richting Gebouwen. Hij studeertexpirementeel af bij Piet Stroeve opomega-vouwschalen. Een laborato-1, 2 |Vollebregt heeft veelbijgedragen aan hetJackblock-systeemLeren van vervormingen: ingenieur VollebregtTotaaloverzicht ?n oogvoor detailVoor een goede constructeur begint het bij een gedegen theoretische achter-grond. Jan Vollebregt bouwt veel basiskennis op in zijn studie. Maar ook in deberoepspraktijk grijpt hij kansen aan om die achtergrond te versterken. "Als debasis goed is komen die oplossingen vaak vanzelf." Maar de praktijk is min-stens zo belangrijk, zeker voor een constructeur bij een aannemer. Ook voorcomplexe problemen moeten praktische oplossingen worden gevonden.Hoewel hij als constructeur maar ??n werkgever heeft gehad, kan hij puttenuit een schat aan ervaring.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cementcement 2008 7 55riumproef wordt Vollebregt daarbijbijna fataal. Bij het opvoeren van debelasting blijkt de opstelling onver-wacht te bezwijken. Dat gelijk n?het moment dat hij zijn hoofd on-der de constructie heeft wegge-haald. Oorzaak is een plotselingedwarskrachtscheur."Ik heb in mijn afstudeerprojectalles nagerekend. Het was eenideale mogelijkheid om me in detheoretische achtergrond te ver-diepen. Ik heb toen al ingezienhoe essentieel de relatie vankracht, stijfheid en vervorming is.Als iets niet vervormt zit er ookgeen kracht in. En als iets wat stijfis een klein beetje vervormt, zijnde krachten juist erg hoog." Goedinzicht in kracht en vervormingenis enorm belangrijk, zo blijkt ooklater in zijn constructeursvak.De arbeidsmarkt is in die tijd pri-ma. Studenten hoeven niet ofnauwelijks op zoek maar wordenverzocht om te solliciteren. Na zijntijd in militaire dienst als verbin-dingsofficier kan Vollebregt uit driebedrijven kiezen. Uiteindelijkwordt het HBM. Niet alleen vanwe-ge de locatie (Den Haag), maarvooral ook om de inhoud van debaan. HBM is volgens Vollebregteen aannemer met visie. Het is deenige aannemer die in staat is eenh??l gebouw aan te nemen, deruwbouw, de afbouw ?n de installa-ties, een unieke prestatie. Het iszijn toenmalige baas Willem deWit die het Utiliteitsbouw Ontwik-kelingsbureau (UOB) opricht.Naast constructeurs worden danook bouwkundigen en installatie-adviseurs aangetrokken.Hij begint bij HBM als construc-teur. In het begin krijgt hij bijnaeen jaar de kans om zich ingebouwen te verdiepen. "Het waseen gouden tijd, je hoefde geenurenbriefjes in te vullen." Hijbekijkt meerdere hoge gebouwen,analyseert de manier van bereke-nen en zoekt naar wetten. Van alzijn ervaringen maakt hij een dik-ke bundel. De stabiliteit wordt danvooral nog berekend met de line-air-elastische methode. Pas laterkomt ook de breukmethode. Ookbesteedt hij veel aandacht aan ver-vormingen, "altijd een zwakkeplek van constructeurs."J a c k b l o c kHBM is in die jaren erg actief metJackblock, een methode waar Vol-lebregt nauw bij betrokken raakt.Hij is hoofdconstructeur van achtjackblock gebouwen. "Dit systeemkwam bij ons goed tot zijn rechtomdat wij zelf ook de afbouw ende installaties deden. Pas dan hebje echt voordeel van het systeem."Jackblock is het systeem waarbijeerst de bovenste verdieping wordtgebouwd, die vervolgens wordtopgevijzeld. Kernen worden vanonderaf gemaakt met blokken. Deoorsprong van het systeem ligt inEngeland, waar de heer Adler eenpatent heeft op een techniek metvijzels. Het gebouw in Coventrydat met dit systeem wordt neerge-zet scheurt en vervormt enorm,mede door de uitkragende con-structie. HBM verfijnt de technieken bedenkt prefab blokken meteen wanddikte van 350 ? 400 mm.Aanvankelijk zijn de blokken ende vijzels 500 mm hoog, laterwordt dat 700 mm. De blokkenworden koud op elkaar gestapelden met horizontale voorspanstavenverbonden. Basisgedachte van destabiliteit van de constructie is dathet gebouw z? zwaar moet zijn,dat het net niet omvalt. Het moetin feite zo worden ontworpen datje geen verticale trekwapeningnodig hebt. De blokken zijnextreem vlak. "Als je er een scheer-mes tussen zou leggen kon je zeover elkaar heen draaien." Ze wor-den bij Schokindustrie, toen eenonderdeel van HBG, geproduceerdin zeer nauwkeurige, gefreesdekisten. De stortzijde is de zijkant.HBG ontwikkelt zelf het vijzelsy-steem. De vijzels bestaan uit eenmantel met een plunjer in devorm van een holle bout waaropeen moer zit met 60 tanden. Despoed van de bout is 30 mm, 0,5mm per tand dus. Na opbouw vandruk in een vijzel wordt de plun-jer opgetild en de moer automa-tisch een tand vooruit geduwd,waarna de druk weer wegvalt. Enzo gaan alle vijzels het helegebouw rond. Projectleiders vande Constructieafdeling worden inde kelder gezet om de knoppen tebedienen. Vollebregt is supervisor.Het is een mooi systeem, maar nietzonder risico's. Zo ondekt een tim-merman bij het tweede Jackblockgebouw in Rijswijk dat de eerstevloer in de hoek duidelijk te hoogstaat. Blijkt dat het gebouw te lichtwas en bij ??n vijzel de moer ??nkeer extra (30 mm) is rond geweest.Bij het kantoorgebouw van RWS inUtrecht stond bovenin het gebouween kolom juist iets te laag. "Wijhebben toen de kracht opgevoerd,maar er gebeurde niets. Nog eenbeetje, maar nog steeds niets. Ende vijzels gingen wel uit elkaar.Omdat het gebouw inmiddels tienverdiepingen hoog was, had het zoveel stijfheid dat vervormen nietmeer mogelijk was. Wij wareneigenlijk bezig met een proefbelas-ting op de fundering."oor een effectievere inzet vanbekisting en een hogere organisa-tiegraad van bouwen heeft demethode Jackblock indertijd eenvoorsprong op het tradionele bou-wen gehad, die pas veel later tenietis gedaan.R o b e c o - g e b o u wIn 1978 wordt Vollebregt hoofd vande constructieafdeling van HBM-UOB. Hij is hoofdconstructeur vande ondergrondse parkeergarageonder het Wilhelminaplein in Leeu-warden. Hier wordt de poldergara-ge uitgevonden. Dit is een soortpermanente bouwput waarbij dam-wanden tot in de waterkerende laagworden geslagen. Met een bouw-putbemaling met een laag debietkan zo de waterdruk van onderuitpermanent worden weggehaald.Later blijkt dat deze uitvinding ietseerder elders ook plaats heeftgevonden, onafhankelijk van elkaar.In 1989 wordt Vollebregt naasthoofd van de constructieafdelingook adjunct-directeur bij HBM-C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cement56 cement 2008 7UOB. In die periode werkt hij aanhet Robeco-gebouw in Rotterdam.Het is een lastige bouwplaats, vlaknaast de Metro. De damwand magdaarom maar 15 mm vervormen.Het oorspronkelijk in staal ontwor-pen dubbele stempelraam is ergduur en gecompliceerd. De gordin-gen bestaan uit twee HE1000-pro-fielen. De stempels moeten elkaarbovenlangs `passeren'. Kruisendeprofielen op ??n niveau is vanwegede prijs geen optie. Iemand geeftdan de suggestie ook aan beton tedenken, hoewel staal al helemaal isuitgewerkt. "In de tijd dat staalmoest worden geproduceerd heb-ben we een nieuw ontwerp inbeton gemaakt, met een dubbelstempelraam. Dus eerst een eerstestempelraam storten, grond uitgra-ven, tweede stempelraam storten,grond verder uitgraven en tot slotde fundering storten." Al het betonwordt later weggesloopt. "Het staalzou weggaan, dus het beton ook.We hadden ook niet de tijd om hetin het gebouw te integreren." Hetbeton wordt wel hergebruikt alsgranulaat. "Het was een schitterenden uniek werk. Toch is het later nogmaar ??n keer nagedaan."S t a d i o n sEen van de specialiteiten van Volle-bregt is het construeren van stadi-ons. Hij werkt mee aan onder meerhet PSV-stadion, het Feyenoord-sta-dion, het Gelredome en Arena AufSchalke. Voor de Kuip heeft hij aan-toonbaar invloed op het uiterlijk.Zo wil architect Mosh? Zwarts eengebolde overkapping. Op aanradenvan Vollebregt wordt hij echter nietgebogen maar recht. Daardoor kun-nen aluminium Kalzip-dakplatenworden toepast, die aan elkaar wor-den gefelst. Bij een dubbel gebogendak hadden stalen dakplaten moe-ten worden toegepast. Die moetendan van een dakbedekking wordenvoorzien. Het glanzende alumini-um uiterlijk gaat zo verloren. Hetdak is nadien veel geroemd om zijnuitstraling.P r a g m a t i s c hVollebregt denkt graag in prakti-sche oplossingen. Als het moeilijkwordt komt zijn inventiviteit vaakvan pas. "Zo is een van mijn stel-regels dat massief staal ook wape-ning is." Als iets in beton niet opte lossen lijkt vanwege de te grotekrachten, kun je bijvoorbeeld ookeen massief blok staal instorten.Een voorbeeld is Naturalis in Lei-den. De architect heeft voor hetmuseum potloodvormige kolom-men ontworpen. "Kan niet, wasmijn eerste reactie. Hoe leiden wede hele kracht door die punt? Wehebben het uiteindelijk opgelostdoor een massief stalen staafbovenin de kolom en ook eenplaat in de vloer erboven."Voor de kantoren van Binnenland-se zaken en Justitie in Den Haagmoet hij van de heer Gall? vanBouw- en woningtoezicht eengebouw gescheurd doorrekenen.De lineair-elastische berekeningvoor de stabliteitskern is dan alhelemaal uitgevoerd. Vollebregtmaakt gebruik van de regel uit detoelichting van de Betonvoorschif-ten waarbij de EIgescheurdkan wor-den vastgesteld op basis van deaanwezige wapening. Hij draait deregel echter om. Hij stopt in delateien precies zoveel wapeningdat je volgens de rekenregel voorEIgescheurdhetzelfde mag aanhou-den als voor EIongescheurd.Vollebregt voelt ook vaak aan wan-neer iets n?et kan. En spreekt datdan ook uit. Dat dat wel eens totconflicten kan leiden, blijkt als hijvoor Naturalis ook een hangbrugmoet construeren. Vollebregt deeltde architect Fons Verheijen vanVVKH architecten mee dat ditonmogelijk binnen het budget past.De reactie van Verheijen is dat hijgewend is dat de constructeur doetwat hij zegt. "Maar als je een dood-lopende weg inslaat is het mijntaak daarvoor te waarschuwen. AlsVerheijen echter iets wilde dandeed hij het ook. Hij heeft daaromook dingen voor elkaar gekregenwaartoe anderen niet in staatwaren." Verheijen nodigt Vollebregtuit om de mogelijkheden van dehangbrug te bespreken. Hij wilt terplekke weten hoe zwaar de kabelsen de pyloon worden. Na een sterk4 |"Massief staal is ookwapening", een stelregeldie Vollebregt ook toe-past bij de kolommen bijNatruralis3 |Het stempelraam in debouwput van Robecowordt later volledigafgebroken.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cementcement 2008 7 57vereenvoudigde berekening kanVollebregt de globale afmetingenaangeven. Na uitwerking van eenvan zijn medewerkers blijkt zijninschatting goed te kloppen. Maaruiteindelijk is de brug toch niet alshangbrug uitgevoerd.A a n n e m e rVollebregt denkt dat een rol alsconstructeur bij een aannemeranders is dan bij een ingenieurs-bureau. "Bij een aannemer m??tje iets oplossen. En binnen eenbepaald budget. Als het misgaat,kun je niemand de schuld geven.Vaak wordt de schuld eerst bij deaannemer gezocht want die heeftgeld. Een constructeur is maarvoor maximaal zijn honorariumaansprakelijk."Vollebregt moet wel concurrerenmet externe adviesbureaus. Hijheeft een tijd alle zeilen moeten bij-zetten om nog projecten te krijgenvoor een redelijke prijs, ook bij zijneigen collega's bij de uitvoering."Ten tijde van de bouw van hetgebouw van Sijthoff Pers ? eenvoor die tijd uniek ontwerp metdragende gevels ? werden wegevraagd om aan te geven wat eenre?el honorarium was voor deconstructie van het Omniversumin Den Haag. Maar de construc-teur had al een bedrag voor zijnhonorarium afgegeven. Hetbedrag dat wij noemden was dehelft van het bedrag van de con-structeur. Uiteindelijk hebben wijhet werk ook gekregen. Ik voeldeme daar niet gemakkelijk bij."Vollebregt maakt de neergaandespiraal van het honorarium in hetconstructeursvak vanaf het beginmee. Hij weet zelfs precies wan-neer het fout gaat. Voor het WTCin Amsterdam geeft Dick vanDijk, directeur bij Grabowsky enPoort en eerder werkzaam in deaannemerij, een prijs die de helftbedraagt van wat volgens de RVOIgebruikelijk was. Die zet leidt vol-gens Vollebregt eind jaren '70 totde ondergang van het honorariumvan de ingenieursbureaus. Vanafdan weten opdrachtgevers ook dathet voor de helft kan. "Het konvaak ook voor de helft maar nietbij moeilijke gebouwen. Ingeni-eursbureaus hebben het opgelostdoor minder te gaan doen. Ze leg-gen vanaf dan steeds meer neerbij leveranciers. Soms wordt zelfsde volledige verantwoordelijkheidvoor het skelet bij een leverancierneergelegd."N e v e n a c t i v i t e i t e nVollebregt is ook actief in diversecommissies zoals TGB plenair,TGB basiseisen en belastingen enVC20. Voor CUR zit hij onderandere in Programma Adviescom-missie "Staal-beton constructies" enProgramma Adviescommissie 9"Hoogbouw". Noemenswaardigvindt hij ook de commissie Gelasteverbindingen. Namens die com-missie worden proeven gedaan,waarbij de constructies zich in eer-ste instantie heel anders gedragendan verwacht. TNO zou met DIA-NA voorspellen wat het gedrag was."Alleen om de relatief simpeleproef na te rekenen waren zemaanden bezig. En de resultatenuit de berekeningen boden weinighouvast. Het was een student die erdestijds een rapport over maakte."Die student is Dick Hordijk, nuwerkzaam bij adviesbureau Hage-man en hoogleraar in Eindhoven.Hoewel hij wel kansen heeft gehad,heeft Vollebregt zelf het hoogleraar-schap nooit echt geambieerd. Het5 |Vollebregt werkt veelaan stadions, zoals deArena auf Schalke6 |Betonnen onderbouwmet grote bewegings-voegen tussen bouwde-len in Arena auf SchalkeC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n g60 jaar Cement58 cement 2008 7werken met studenten heeft hemwel altijd aangesproken maar hetgeven van college is andere koek.In 1978 treedt hij toe tot de redac-tie van Cement, op voordracht vanJan Veraart die dan net bij HBGkomt werken. Hij blijft het doentot zijn pensioen in 2004. Hijmoet nog wel bijna plaats makenvoor Charles Vos als die wordtgevraagd om hoofdredacteur teworden. Twee HBG-ers in deredactie zou er een teveel zijn. Vosacht zichzelf echter nog te jong.Vollebregt maakt diverse hoofdre-dacteuren mee: Wim van derVlugt, Gerd Scherpbier, Toon Gle-rum en Cees Kleinman. Elk methun eigen stijl en karakter. Een vanzijn laatste activiteiten is de redac-tiecommissie over berekenen endetailleren van betonconstructies.Dat doet hij samen met Dick Hor-dijk, George Henkens (Aronsohn)en Walter Spangenberg (ABTDelft). Helaas is deze serie nooitgeheel afgerond omdat voor eenaantal artikelen de ingenieurswe-reld niet op een lijn is te krijgen.Af en toe treedt Vollebregt nogop als adviseur. Zo analyseert hijmet Jan Vambersky namens Cor-smit het gebouw van PanoramaMesdag voor een second opinion."Ook bij dit gebouw geldt dat pasals je het krachtenspel goed ana-lyseert, je snapt waarom bepaal-de dingen zijn gebeurd. De con-structeur die de stabiliteit vanhet dak had gecontroleerd, kwamop andere krachten. Maar al bijeen grove controle bleek het miste zitten. Later is dit nog beves-tigd door een met de computergemaakte berekening." De con-clusie is dat het dak eerst moetworden verstevigd voordat metde naastgelegen bouwput verderkan worden gegaan.Op persoonlijke titel doet Volle-bregt ook arbitrages voor hetKIVI. Vooral voor zaken waarbijingenieursbureaus en aannemersbetrokken zijn. Een mooie functie:"Je kunt je echt in dingen verdie-pen en je deskundigheid de ruim-te geven. Je geeft een mening endie wordt niet tegengesproken."C o n s t r u c t e u rVollebregt heeft door al zijn erva-ringen het vak constructeur goedleren kennen. Volgens hem zit dekracht van een goed constructeurin het hebben van totaal overzichten oog voor detail. "Meeste men-sen hebben oog voor detail maarhebben het overzicht niet. Da'sgeen kunst, die pak je zo in. Of zehebben wel overzicht maar verlie-zen het detail uit het oog. Diekomen ook niet tot goede oplos-singen. Je moet dus generalist zijnmet detailkennis. En het gaatnaast vakmanschap ook om zorg-vuldigheid. Met die eigenschappenkun je topconstructeur worden.Bij een gecompliceerd gebouwmoet je dingen oplossen die nognooit zijn opgelost. Je moet deoplossingen dan wel zien. En als debasis van het vakmanschap goed iskomen die oplossingen vaak van-zelf. Niet altijd direct, soms ook `savonds of in het weekend."Integratie in BAM maakt Volle-bregt niet volledig mee. Zo ver-huist hij nooit mee naar Bunnikmaar neemt hij afscheid in Rijs-wijk. "Het oude HBG-gebouw staatnog steeds leeg, de zonwering vanmijn kamer hangt er nog hetzelfdebij". Zijn opvolger bij BAM en bijde redactie van Cement is Ren?Sterken, die ooit nog bij Vollebregtzijn eerste baan begon. nJacques Linssen7 |Ook na zijn pensioenoefent Vollebregt zijnvak nog met plezier uit