CADCRETE (XVI)MENSELIJK AUTOMATISEREN EN GEAUTOMATISEERDEMENSENprof.ir.Ch.J.Vos, hoogleraar TU Delft en Delta Marine Consultants BV, GoudaInformatietechnologie in de bouw biedt ondersteuning aan de ontwerpende enbeslissende mens. De artikelenserie CADCRETE bevat daarvan voorbeelden.Noodzakelijk voor een succesvolle ontwikkeling van de informatietechnologie is eenintegrale produktbenadering tussen ontwerper, toeleverancier, producent engebruiker. Tussen bedrijfseconomische doelstellingen en de wensen van deautomatiseerders kan snel een spanningsveld ontstaan. Daarom is het van belang teweten wat mogelijk is en hoe mensen moeten omgaan met informatietechnologie.Gelukkig doen onderwijs en onderzoek hun best de mensen hiermee vertrouwd temaken.utomatisering, ofwel infor-matietechnologie (IT) zoals dattegenwoordig wordt genoemdheeft veel, zo niet alles, te maken met hetfunctioneren van mensen in het maat-schappelijke verkeer.Het kennelijk ontbreken van dit inzichtbij onder andere politici deed onlangsmevrouw May-Weggen uitroepen datzij ingenieurs in de politiek mist. Aan-leiding was het steeds weer uitstellenvan de behandeling van haar nota Tele-matica, Verkeer en Vervoer'. De techno-logie als instrument helpt ook bij hetoplossen van maatschappelijke proble-men, aldus de minister. Dat geldt tevensvoor de IT, die daarbij middel is en geendoel.Neem het simpele voorbeeld van eenmedewerkster aan wie wordt opgedra-gen naambadges te maken voor een ma-nifestatie waar onderling onbekendenmet elkaar worden geconfronteerd. Zezal, zoals doorgaans gebeurt, de badgesmet haar tekstverwerker genereren van-uit het aangeleverde namenbestand.Produktiesnelheid, volledigheid, con-sistentie in opgegeven naam en spellingzullen zeker het resultaat zijn. Het be-langrijkste echter, het functioneren vande badge als op afstand leesbare naamvan de drager, wordt meestal vergeten.Met dezelfde apparatuur en software isdoorgaans de badge te voorzien van eengrotere letter en dus een op afstand lees-bare naam.Met de implementatie van hard- ensoftware zat het hier dus wel goed; nietmet het inzicht in het proces waaraan de1 zowel bij beter informeren (a) Automatisering dient zwaar, gevaarlijkals elimineren (b) van mensenmedewerkster diende bij te dragen. Eensimpel voorbeeld, maar representatiefvoor veel problemen.Bij het toepassen van IT in relatie tot hetfunctioneren van mensen in bedrijfs-processen is er principieel sprake van in-tegratie tussen de diverse stappen in datproces. Dat kan op twee essentieel ver-schillende wijzen gebeuren.en monotoon werk van mensen over tenemen in plaats van de mens eenverlengstuk van de apparatuur temaken. Dat geldt zeker voor deafgebeelde situatieFiguur la toont de vorm waarbij demens in zijn functioneren binnen eenproces wordt ondersteund met infor-matie. Deze informatie kan zowel be-trekking hebben op simulatie van de ge-volgen van acties waarop hij anticipeert,als op automatisch aanroepen van rele-vante informatie uit het verleden.In tegenstelling daarmee kan bij het im-20 Cement 1991 nr. 2Aplementeren van IT blijken, dat hetwenselijk is mensen uit het produktie-proces te elimineren (fig. lb). Dat kanzijn omdat ze gevaarlijk of ongezondwerk doen, maar het kan ook zij omdatze monotone, onaantrekkelijke ofschaars te vervullen arbeid verrichten.Daarbij vormt overschrijven van be-staande tekst een belangrijk aandeel. Demeeste mensen kennen dit reeds als on-aangename ervaring uit hun jeugd bijhet schrijven van strafregels.Het gaat bij dit beter informeren, res-pectievelijk elimineren, doorgaans he-laas niet om dezelfde mensen.Dit artikel gaat in op gerealiseerde voor-beelden van de relatie tussen IT en demens in de bouw. Daarbij wordt meeralgemeen de vaak onderschatte beteke-nis van de rol van mensen in processenbelicht. Er wordt afgesloten met enigevoorbeelden uit het onderwijs, waarbijwordt getracht ook deze kant van de ITte benadrukken.IT in de bouw; informeren versusautomatiserenKijkend naar industrie?n van hoog-waardige massagoederen, zoals auto's,wordt de bouw in IT-opzicht vaak ach-terlijk genoemd. Het wezenlijke karak-ter van de bouw met veel enkelstuks-produktie, een gesegmenteerde organi-satie en vele, relatief kleine bedrijven isdaar debet aan.Het is echter maar de vraag of seriever-groting, integratie van produktie in su-perbouwbedrijven, vermindering vanhet aantal bouwers en groei in omvangvan de overgebleven bouwbedrijven on-genuanceerd goed zou zijn. Als dat nietgepaard gaat met kwaliteitsverbeteringen kostenverlaging, mag de bouw rustigquasi-ambachtelijk en creatief door-bouwen. Voor intelligent automatiserenvan de informatiestromen is er boven-dien in een gesegmenteerde branchemeer dan genoeg werk aan de winkel.Ter ondersteuning van de ontwerpendeen beslissende mens biedt ook de bouwveel voorbeelden van goede IT-imple-mentaties. Sommige daarvan lijken ge-heel op toepassingen uit de auto- envliegtuigindustrie.Zo worden bij het bepalen van de positievan brugpijlers in een rivier simulatiesgedaan vanuit een echte stuurcabine vaneen schip met uitzicht op rivier en brug.Loodsen en stuurlieden kunnen in dezegesimuleerde situatie als in werkelijk-heid manoeuvreren. Uit hun reacties opde situatie kunnen aanvaarkansen endus ook de beste posities van de pijlersworden bepaald. Dit naar analogie vanhet gebruik van zogenaamde flightsi-mulators in de luchtvaart.Ook het elimineren van mensen uit hetproduktieproces door robotisering, zo-als in de auto- en vliegtuigindustrie,kent vergelij kbare proj ecten in de bouw.Zo bestaat er in Japan een robot ombrandwerende steenwolvezel-cement-mortel op staalskeletten te spuiten. Ditontlast de mens van zwaar en uiterst on-gezond werk. Het betreft hier boven-dien een moeilijk probleem. De robot isimmers niet aan een vaste plaats gebon-den en moet worden gevoed met veelmateriaal; dit in tegenstelling tot bij-voorbeeld collega-robots, die autofra-mes automatisch lassen.Dichter bij huis zijn er uiteraard tal vanandere voorbeelden waarin de relatievan de mens met IT duidelijk is.Ontwerpers kennen al lang de steedsmooier wordende driedimensionalepresentaties van gebouwen en wonin-gen. Ze worden vooral gebruikt omklanten een indruk te geven van wat zekrijgen, om milieu-effectrapportageskrachtig te ondersteunen en om com-plexe ruimtelijke situaties te kunnendoorzien. Voor de produktie in de bouwzijn ze minder effectief, omdat die im-mers voldoende heeft aan tweedimen-sionale representaties met aanhangendegegevens, zogenoemde attributen, voorde derde dimensie, afwerking enz.Constructeurs kunnen tegenwoordigde uitkomsten van hun berekeningen induidelijke kleurenplaatjes opgediendkrijgen. De computer vergroot nu nietalleen hun produktie, maar verbetertwerkelijk hun inzicht in het mechani-sche gedrag van het te ontwerpen bouw-werk.Ook de voorbereiding van de produktieis uiteraard goed geholpen met een ver-beterde perceptie vooraf. Dat speeltvooral een rol bij ??nmaal voorkomendeoperaties zoals het afzinken van tunnel-elementen en het plaatsen van plat-forms.Dat bij het realiseren van bovenge-noemde perceptieverhogende hulp-middelen mensen zijn ge?limineerd isduidelijk Het gaat dan om tekenaars enconstructeurs c.q. schrappers en reke-naars, ofwel mensen die erg routi-nematig werk deden. Bovendien moetdaarbij ook worden geconstateerd datveel van dit type werk om redenen vankosten, schaarste en tijdsduur niet zon-der meer kon worden gerealiseerd. Ditten nadele van de kwaliteit van het pro-ces.Een nog prille toepassing van IT in debouw ter verhoging van de perceptievormt de communicatie met het mate-rieel tijdens de uitvoering. Voorbeelddaarvan is de toepassing van een druk-meter bij het betonneren van mortel-schroefpalen. Enerzijds wordt hiermeevermeden dat de boor te snel omhoogwordt gehaald, waardoor grond in depaal komt, terwijl anderzijds niet teveelbeton wordt gebruikt bij het verdringenvan slechte grondlagen door het beton.De hiervoor benodigde sensortechno-logie met bijbehorende verbindingen isin opmars. Vooral de kwaliteit van hetuitvoeringsproces zal hier baat bij heb-ben. in de bouw; proces en produktIn het voorgaande is herhaaldelijk hetbegrip 'proces' gevallen. Het gingdaar-bij om ontwerpen en uitvoeren vanbouwwerken en bovenal om de rol vanmensen in dat proces.Er is echter een alles overheersende fac-tor in het beslissingsproces over ont-werp en uitvoering: de kwaliteit/kos-tenverhouding van het produkt. Denorm waaraan die moet voldoen, wordtdoor de klant c.q. gebruiker van hetbouwwerk bepaald. Ook dat zijn men-sen, zelfs al gaat het om een dierentuin.Hogere initi?le kosten door het doenvan investeringen in hard- en softwareen door het aanpassen van de organisatiezijn alleen te rechtvaardigen vanuit eenhogere opbrengst van het produktie-proces. De winst zit daarbij in sneller ennauwkeuriger produceren, in minderuitval, in het invoeren van produktie-middelen die schaarsten op de arbeids-markt absorberen en in hogere produk-tiviteit door mensvriendelijker syste-men.Voor de kwaliteit van het produkt endaarmee de prijs die de klant bereid iservoor te betalen, gelden andere nor-men, die overigens zeer verwant zijn aannormen die gelden voor effectief pro-duceren.Sneller bouwen, resulterend in eerderecashflow, lagere kosten, voortkomenduit een effectiever produktieproces engrotere duurzaamheid, resulterend inlangere afschrijftijden, verhogen dewaarde van het produkt.Dat zijn zaken die niet meer vanuit ??nbedrijf kunnen worden bediend. Van-daar dat steeds meer wordt geconsta-teerd dat integrale produk-tiebenaderingen tussen ontwerper, toe-leverancier, producent en gebruikernoodzakelijk zijn.De prijs die daaraan hangt, moet de af-nemer bereid zijn te betalen. Vandaardat ook hier een integrale benaderingvan kwaliteit versus kosten moet wor-den ontwikkeld.Een voorbeeld van een integrale aanpakdoor de verschillende segmenten vanCement 1991 nr. 2 21IINFORMATICAeen produk?eproces heen vormt hetproject CADKIST [1]. Het project om-vat het ontwerpen van bekistingen opeen CAD-systeem. Het is weliswaarbinnen ??n bedrijf gerealiseerd, maaromvat wel ontwerp, produktie-voorbereiding en produktie-onder-steuning. Er wordt gebruik gemaakt vanbibliotheken met standaardonderdelenen routines om unieke onderdelen, zo-als de beplating, snel te genereren. Destuklij sten van de eenmaal ontworpenbekistingsonderdelen worden automa-tisch gegenereerd en in begrotingspro-gramma's en andere separaat draaiendeprogramma's voor logistieke verwer-king verder bewerkt. Het systeem stuurthet model naar de fabriek, waar meerinformatie kan worden opgeroepen enwaar met het model een freesmachinekan worden gestuurd om ingewikkeldegeometrie op de bekistingsplaten over tebrengen. Voor het stellen van de bekis-tingen op het werk worden tenslottenog aparte steltekeningen gemaakt.Kortom dus een project waarbij veelklassiek overschrijfwerk, zoekwerk optekeningen en overtekenen van be-staande prenten wordt overgeslagen.Een project ook waar een schaars ge-worden medewerker, de timmermandie uitslagen maakt, is vervangen.Het project kon alleen tot stand komendoor intensieve samenwerking tussenalle betrokkenen. Hiermee ontstondeen evenwichtig automatiseringsbeeld,waarmee investeringen in onrendabeletoeters en bellen werd vermeden. Zo isde freesmachine die de modelmakervervangt een rendabele investering ge-bleken en is vermeden dat ingewikkeldezaagautomaten, die zwaar onder huncapaciteit zouden worden belast, wer-den aangeschaft (fig. 2 en 3). De ingewik-kelde geometrie van de gefreesde plaatwordt handmatig op de spanten overge-bracht. En waarom ook niet. Was over-trekken in tegenstelling tot strafregelsschrijven niet een plezierige gebeurte-nis?gaans nog wat problemen op. Er wordtimmers, wat minder gebruikelijk is, uit-gezet in poolco?rdinaten, waardoorklassieke controles anders moeten wor-den uitgevoerd.Eerder, bij het informeren van de mensover de prestaties van werktuigen, werdde drukmeter van de mortelschroefpaalgenoemd als voorbeeld van de daartoebenodigde sensortechnologie. Een toe-passing daarvan, waarbij uitvoering enontwerp zijn betrokken, is een intelli-gente voorspanvijzel uit Japan. De ge-bruikelijke aflezerij in tienden van mil-limeters van krijtdikke strepen, het inregen en wind volschrijven van formu-Een ander voorbeeld, waar ontwerppro-ces en uitvoering elkaar ontmoeten ishet project CADMAAT [2]. BinnenCADMAAT worden op het ontwerpbu-reau de op het werk uit te zetten meet-punten geselecteerd en in een 'elektro-nisch veldboek' opgeslagen. Dit veld-boek wordt door de uitzetter aan zijnelektronische theodoliet aangesloten,waardoor hij automatisch de gegevenskrijgt waarmee hij met de hulpmaat-voerder punten uit kan zetten. Omge-keerd zijn ook punten op te meten enautomatisch tot een tekening te verwer-ken. Snel, geen rekenwerk en geen fou-ten: kwaliteit dus! De praktijk, vooral deacceptatie door opzichters, levert door-Montagetekening voor het vervaardigen van de bekistingsschotten in defabriekDe dikke lijn wordt door de freesrobot uitgefreesd op een bekistingsplaat engebruikt als mal om de baddingen uit te zagen22 Cement 1991 nr. 223Wapeningskorf en bijlegstaven uitproject CADKORFAantal synaptische schakelingenbij machine en menslieren en het verwerken van die formu-lieren op bet ontwerpbureau om te con-troleren of de gemiddeld aangebrachtevoorspanning correct is, komen daar-mee te vervallen. De vijzel is uitgerustmet een manometer en een verlengings-meter, die beide gegevens doorgevenaan een PC op de bouwplaats. Hiermeekunnen dan verdere bewerkingen wor-den gedaan om ondubbelzinnig hetvoorspanresultaat vast te leggen [3].Samenwerking is echter nodig tussenopdrachtgever, ontwerper, hoofdaan-nemer en voorspanfirma. Binnen fa-brieken voor voorgespannen elementenis een dergelijke procedure vrij gebrui-kelijk. Gevraagd naar de mening vanvoorspanfirma's op het congres waar ditproject werd toegelicht, leverde ditoverwegend negatief commentaar op.Waarom? Is men zich er soms van be-wust het proces niet goed genoeg in dehand te hebben om zich van deze open-heid te bedienen?Van voorbeelden van ge?ntegreerdeprocessen naar produktvoorbeelden uitzulke processen is een kleine stap.Een simpele meerkeuze- woning waar-bij met een beperkt aantal elementenveel woningtypen kunnen worden ge-genereerd, komt klant en fabrikant tengoede. Wil men zoiets echter uit doengroeien tot een compleet CIM-gebeu-ren, zoals de Japanse firma Sekisui laatzien, dan behoort daar ook substantieelmeer omzet bij. In het geval van Sekisuiis de omzet 60 000 woningen per jaar.Hooguit iets voor de Europese markt.De woning zal daarbij ookwezenlijkbe-ter, goedkoper, sneller gerealiseerd enduurzamer moeten zijn om de tradi-tionele keuzevrijheid van architect, wo-ningbouwvereniging en bewoner tedoorbreken. En op dat gebied was menin Japan niet bepaald verwend.Tot slot in deze reeks ge?ntegreerdevoorbeelden nog ??n uit de betonwe-reld: het PBTS-project CADKORF.Hieraan deden een ingenieursbureau,een hoofdaannemer, een buig-vlecht-centrale en de TU Delft mee. Het pro-ject richtte zich op het automatisch ge-nereren van de liggerwapening uit deberekening van een doorgaande ligger,in de vorm van gestandaardiseerde korf-wapening met bijlegstaven. De aldusontworpen wapening wordt digitaalovergebracht naar de buig-vlechtcen-trale en automatisch in het verwer-kingsproces ingebracht (fig. 4). Dit laat-ste dan met betrekking tot de logistiekeprogrammatuur waarmee het proceswordt beheerst en knip- en buigbankenworden aangestuurd.De moeilijkheden bij deze ontwikke-ling lagen vooral in het bloodeggen vande traditionele doelstellingen van beidepartijen: de constructeur die graag delaatste gram staal bespaart en de buig-vlechtcentrale die een soepel lopendknip-, buig- en vlechtproces nastreeft.De gevolgde weg van gezamenlijk opti-maliseren is met goed resultaat afgelegd.Bedrijf en ; mens en automaatUit de gegeven voorbeelden blijkt dui-delijk dat er snel een spanningsveld istussen de bedrijfseconomische doelstel-lingen en de wensen van de automati-seerders.Bedrijfseconomisch zullen de omvangen het niveau van de toepassing snelgrenzen vormen voor rendabele inves-teringen in IT Voor de informatietech-noloog wordt het pas leuk als hij buitenzijn ervaring aan de slag kan gaan.Bedrij fseconomisch moeten effecten opproces en produkt qua kosten en kwali-teit worden gecontroleerd. Er moetworden onderzocht of er implicatieszijn voor organisatie en opleiding. Voorhet kwalitatief verbeterde produktmoet worden onderzocht of er eenmarkt is.De informatietechnoloog redeneert lie-ver: 'Wat kan, moet!'Hier wordt een wezenlijk punt geraaktvan de hele IT. Is er namelijk wel of geentheoretische begrenzing aan het inhalenvan de mens door de automaat.Bekijken we een bij die zijn woningbouwt. Prachtig, perfect, maar altijd de-zelfde woning. Wat de slechtste archi-tect beter maakt dan de beste bij, is datdie architect in z'n verbeelding kan bou-wen wat later echt wordt gerealiseerdW? .Dat zien we vanaf de hutten en anderebouwwerken van de neolithische menstot aan de architect van het Evoluon, diemet gelijkvormige zeshoeken een bolbelegde. Een mathematische onmoge-lijkheid die dankzij de eerste voor debouw beschikbare computers kon wor-den gerealiseerd door het toepassen vanverschillende voegafmetingen.De Engelsman Mike Cooley wijst in ditverband op een andere wijze op het ver-schil tussen mens en machine [5]. Hijwijst op het Engelse spreekwoord: 'It's aseasy as crossing a road' en beschrijft danwat daar allemaal bij komt kijken. Eenkind gaat naar de rand van de stoep enwerkt dan de snelheid uit van voertui-gen uit twee richtingen door ze te verge-lijken met beelden uit het geheugen.Van daaruit wordt de snelheid geschataan de hand van het veranderen van diebeelden. Dat wordt naar beide richtin-gen toe gedaan, terwijl tegelijkertijd debreedte van de weg wordt ingeschat enin verband wordt gebracht met eigenversnelling en topsnelheid. Dat alles omprecies tussen de voertuigen door te ma-noeuvreren.Als we dat vergelijken met de eerder ge-noemde spuitrobot, die weliswaar z'npositie kan vaststellen, evenals een be-perkt aantal omgevingscondities, waar-na tot geprogrammeerde actie kan wor-Cement 1991 nr. 2 234 5II INFORMATICAOnderzoek- en onderwijscentrum Futuroscope,een toekomstpark nabij Poitiers (F)als verbeelding, bewustzijn, wil, ideo-logie, humor en politieke aspiraties, diedoor dit gegeven worden ondersteund.We moeten oppassen, dat we niet samenmet de machine op 108uitkomen.De weg naar de toekomstMet bedrijfseconomen die hun vingeropsteken tegen CIM(anufacturing)- enCIC(onstruction)-euforie is het voor ie-mand uit de bouw goed vertoeven. Zijbeweren dat inzicht in processen vooropbehoort te lopen bij het implementerenvan IT. Dit ter vermijding van een Com-puter Implemented Chaos als CIC.Het door IT-filosofen vaak als scheld-woord gehanteerde begrip 'Eiland-au-tomatisering' kan ook een complimentzij aan de voorzichtige ondernemer diestap voor stap, op effect gewogen IT-toepassingen implementeert.Het is van het grootste belang te wetenwat er mogelijk is en hoe mensen ommoeten gaan met IT, zeer zeker ook inhet onderwijs.Vandaar aan het slot van dit artikel tweevoorbeelden uit onderwijs- en onder-zoekland.In het Franse Futuroscope, een toe-komstpark nabij Poitiers, is een deel vande ruimte ingericht voor onderwijs enonderzoek. Speciaal het omgaan met IT,het nemen van beslissingen met veel in-formatie, het experimenteren met mul-ti-media onderwijs en het verkennenvan toekomstige werkmethoden nemener in cursussen, symposia en regulierVWO en WO een belangrijke plaats in(fig. 6).In Delft is bij de faculteit der CivieleTechniek een programma ontwikkelden ge?mplementeerd, waarbij de derde-jaars student zijn eerste betonontwerp,een constructie bestaande uit een door-24 Cement 1991 nr. 26den overgegaan, dan is dat laatste maareen pover gedoe.Cooley noemt als maat voor het verschiltussen mens en machine het aantal sy-naptische schakelingen, dat wil zeggende verbindingen tussen zenuwcellen.Volgens hem heeft de intelligentste ma-chine er 1000, terwijl de mens er 1014heeft. Figuur 5 toont dit in een diagram.Het zijn de menselijke eigenschappengaande ligger, vloervelden en kolom-men, stapsgewijs invoert in een CAD-station. Hij of zij....,ja er komt geleidelijkaan een behoorlijke vrouwelijke in-stroom in dit vakgebied, krijgt op hetscherm ongezouten commentaar opsterkte-eigenschappen, op inbreuk opvoorschriften betreffende de duur-zaamheid, zoals dekking, en op econo-mie (fig. 7). Er wordt een gedetailleerdkostenplaatje van de ligger getoond,waarmee de student in staat wordt ge-steld een goedkopere constructie te ont-werpen (fig. 8).Kortom, met dit programma wordtge?xperimenteerd, met de mogelijkhe-den om de ontwerper met inzicht in hetgehele bouwproces beter te laten con-strueren. Een stap op weg naar een re-cent [6] voorspelde potentieel belang-rijkere rol van de constructeur.Het programma toont tevens aan hoeongelofelijk ingewikkeld en proces-vreemd onze voorschriften in elkaar zit-ten en welke terreinen er braak liggenvoor normalisatie, beter gestructu-reerde voorschriften en samenwer-kingsverbanden op dit gebied. Vooralinternationaal, gericht op Euronormen,is er werk aan de winkel. Want het wordteen lange, dure weg, die vraagt om eengrote markt.Output CAD-oefening G20-betonTU Delft, kostenoverzichtHoeveelheden en Kosten : per halve balK 14Kostenposten hoeveel-heideenh.prijstotaleIJStotaal/m3hooFduapening (Inclusief FlanKstaven) 220.5 Kg 1314,- 290,-opbouw : diam Fl/ton meter Kg Fl8 2200. 34.10 13.46 30,-16 1100. 18.52 29.23 41,-20 1300. 23.83 58.77 76,-25 1200. 30.9 119.07 143,-0beugels en haarspelden 54.8 Kg 2312,- 127,- yapening 104.3 Kg 158,-opbouui : diam Fl/ton meten Kg Fl8 2400. 125.38 19.47 119,-16 1500. 3.40 5.37 8,-beton (ba k)l 2.6 m3 170,- 449,- beton 1 170,-beKistingonderz i jde (hor i zontaa1) 3.4 m2 60,- 206,-zijKanten (vertiKaal) 10.6 m2 80,- 818,- beKisting 5.3 m2 399,-Kosten per balK (1 overspanning = halve balK) : 1919,- per m3 : 727,-TenslotteOnder de oudere lezers zullen er zij diede auteur bij de titel van dit artikel vanplagiaat zullen beschuldigen. Zij kun-nen daarbij verwijzen naar een rede vanwijlen prof.ir B.H.H.Zweers, met als ti-tel 'Betonnen mensen en menselijk be-ton', die hij in 1952 ter ere van het 25-ja-rig bestaan van de Betonvereniging uit-sprak [7].Zweers stelde hier de verhouding tussenarchitect en constructeur aan de kaak.Hij wijst op de architect, die het aflaatweten op technisch gebied omdat het al-lemaal te ingewikkeld wordt en op deconstructeur, die nu zo langzamerhandalles kan uitrekenen, zodat hij volgzaamalles, hoe zot het ook in elkaar zit, kanberekenen.' wordt niet meer geconstrueerd, erwordt berekend' verzuchtte Zweers.Deze situatie is sinds 1952 hoogstensverergerd.En toch... in de IT zijn nu de potenti?lemogelijkheden aanwezig om die situa-tie te doorbreken.Literatuur1. Flikweert, ChrJ. en C. Ottervanger,CADCRETEII - CADKIST - Een auto-matiseringsproject in de (water)bouw.Cement 1989, nr. 5.2. Vollebregt, JA.A.JVL, CADCRETEVII - CADMAAT - Een revolutionairmaatvoeringssysteem. Cement 1989, nr.11.3. Tasuo Okamoto, Structural designand tensioning control system for pre-stressed concrete structures. Proceed-ings FIP Conference Hamburg 1990,Volume 1.4. Marx K., Das Kapital. Londen 1867.5. Cooley, Mike, Architect or bee? Thehuman price of technology; A tigerstri-pe book. Hogarth Press, Londen 1987.6. Van de Grint, N.M.J. (red.) en F. Haan-stra (bew.), Profielschets van de con-structeur van dejaren '90. CIAD, Zoe-termeer 1988.7. Zweers, B.H.H., Betonnen mensen enmenselijkbeton.De/?gem'et