C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater b o u w k u n d ecement 2001 3 51In opdracht van projectontwikke-laar Multi Vastgoed werd in hetcentrum van Amsterdam hetproject `Kalvertoren' gerealiseerd.Het project, naar ontwerp van deArchitecten Cie, bestaat uit circa9000 m2winkelruimte, 25 woon-appartementen en een 35 meterhoge toren met bovenin een res-taurant. Het geheel is onderkel-derd voor een parkeergarage meteen capaciteit van 125 auto's.Na de sloop van de bebouwing terplaatse is een gesloten bouwputgemaakt, om de twee lagen diepekelder te kunnen realiseren.Een extra moeilijkheid werdgevormd door de in de bouwver-gunning opgenomen eis de 19deeeuwse voorgevel van de voorma-lige Universiteit van Amsterdamlangs de Singel en de voor- en zij-gevels van het voormalige politie-bureau te handhaven.Door de ligging van het bouwper-ceel, ingeklemd tussen de ver-keersintensieve Singel en de rela-tief oude bebouwing langs deHeiligeweg en de Kalverstraat,was de bereikbaarheid van hetbouwterrein zeer beperkt. De uit-voering van de 5000 m2grotebouwput was, niet alleen in tech-nisch opzicht maar ook vanuit hetoogpunt van de bouwlogistiek,uitermate gecompliceerd (foto 1).Op basis van een scala aan opge-legde randvoorwaarden en eisenvanuit het ontwerp, de omgeving,de geotechniek en het uitvoe-ringsproces is een ontwerp voorde bouwput ontwikkeld, waarbijhet streven naar een meervoudiggebruik van benodigde bouwele-menten centraal stond.Ondanks deze complexe proble-men kenmerkt de oplossing zichdoor eenvoud en een optimaleafstemming tussen de tijdelijkevoorzieningen voor de uitvoeringvan de kelder ?n de definitievebouwconstructies.Het meest in het oog springendeonderdeel van het ontwerp wordtgevormd door het rijdek in hetmidden van de bouwput dat ver-schillende functies vervult.B o u w t e r r e i nHet te realiseren complex namhet bouwterrein nagenoeg geheelin beslag, waardoor de benodigdebouwplaatsvoorzieningen zoalsketen en opslagterrein buiten hetperceel ondergebracht moestenworden. Hiertoe is een circa 150m lange hulpbrug in langsrich-ting boven de gracht gebouwd,zodat een deel van de Singel alsbouwterrein beschikbaar kwamen het doorgaande stadsverkeerongehinderd doorgang kon vin-den. De bouwkeet werd eveneensboven het water gebouwd, tussende brug en de rijbaan in.Het afgesloten gedeelte van deSingel garandeerde tevens eenvrije in- en uitrit voor het bouw-verkeer.O n t w e r p b o u w p u tDe kelder kon, gezien de aanwe-zige bebouwing ?n de afmetingenen diepte van de benodigde ont-graving, alleen in een geslotenbouwput worden uitgevoerd. Debouwput werd gebaseerd op eengestempeldestalendamwand,diemetzijnteenindewaterremmen-de kleilaag vanaf NAP ? 16,0 mstond. De damwand had zowelBouwput `Kalvertoren' teAmsterdamir. J.H. Tieleman, HBG Bouw en Vastgoed BV, Engineering, RijswijkVoor de bouw van het project `Kalvertoren' in het oude centrum vanAmsterdam was een gesloten bouwput noodzakelijk. HBG Engineering heeftvoor deze bouwput het ontwerp gemaakt waarbij, rekening houdend met eenscala aan logistieke en uitvoeringstechnische randvoorwaarden, een uniekeoplossing voor het stempelframe is ontwikkeld.1 | Overzicht bouwputC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater b o u w k u n d ecement 2001 352een grond- als een waterkerendefunctie.In combinatie met de waterrem-mende kleilaag ontstond een ge-sloten kuip waarbinnen een eigengrondwaterregime gehandhaafdkon worden, zonder noemens-waardigeinvloeduitteoefenenopde omgeving.De diepte van de bouwputvarieerde als gevolg van hetniveauverschil in het maaiveld.Aan de zijde van de Kalverstraatwas de diepte 7,80 m en langs deSingel 7,10 m, bij een ontgra-vingsniveau tot NAP ? 6,70 m.Ontgraven tot deze diepte vereisteeen spanningsbemaling van deeerste zandlaag, waarin het water-potentiaal met 2,60m moest wor-den verlaagd tot NAP ? 4,40 m.Horizontale ondersteuning vande damwanden ter hoogte van hetfundatieniveau van de belendin-gen was vereist om de vervor-mingen van de damwand ?n daar-mee schade aan de naastgelegenbebouwing te beperken. Geziende korte afstand van de damwandtot de belendingen waren voor deverankering groutankers niet toe-gestaan, zodat een stempelingbinnen de bouwput als enigemogelijkheid resteerde. Hiervooris een stempelraam ontworpenbestaande uit zowel beton- alsstaalelementen (fig. 2).Het essenti?le en unieke onder-deel van het stempelraam bestaatuit een horizontale betonnenschijf rondom het centrum van debouwput. De schijf heeft eenbreedte van gemiddeld 10 m en isdoor zijn gesloten vorm in staatuitwendige horizontale krachtenvia buiging en normaalkracht opte nemen.Door de schijf te funderen oppalen is deze tevens in staat verti-cale krachten op te nemen, waar-mee de basis is gelegd voor eentransportweg binnen de bouw-put, als ideale oplossing voor eendeel van het logistieke vraagstuk.Gezien de benodigde afmetingenvan de schijf, om de stempel- endraagfunctie te vervullen, is eencombinatie ontwikkeld tussen devereiste constructie in de bouw-fase en die in de eindfase.De schijf is aangelegd op hetniveau van de begane-grondvloeren kon in de eindfase deel uitma-ken van de definitieve draag-constructie van het gebouw.2 | Overzicht stempelframe3 | Bouwput, met rijdek enopvangconstructie gevelsC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater b o u w k u n d ecement 2001 3 53Hiermee werden drie functiesaan ??n en hetzelfde constructie-onderdeel gegeven en werd eeneventuele sloop van tijdelijkeconstructies tot een minimumbeperkt (foto 3).Vanuit dezelfde gedachte is debetongording ontwikkeld terplaatse van de bovenzijde van dedamwand. Aan de zijde van deSingel is tussen de twee `poten'van de bouwweg de zware beton-gording van 2000 x 750 mm2gestort.Dezediendeenerzijdsomde reactiekrachten uit de schijf opte nemen en anderzijds om degrond- en waterdruk vanuit deSingelzijde op te vangen.Aangezien in dit gebied onvol-doende ruimte aanwezig was omeen brede horizontale schijf, metafmetingen als de bouwweg, aante brengen, is naast schoorstem-pels ook een aantal groutankersaangebracht om de damwandhorizontaal te verankeren. Degroutankers mochten de aanwe-zige kadeconstructie langs deSingel niet kruisen, zodat ge-kozen is voor ankers onder eenhoek van 60? met de horizon.De gording langs de belendingenvormde verder een tweede(smalle)transportwegindebouw-fase en maakte uiteindelijk deeluit van de definitieve draagcon-structie. Beton had voor dit con-structieonderdeeltevenshetvoor-deel dat de grillige bouwput-begrenzing moeiteloos kon wor-den gevolgd.In combinatie met de nieuwepaalfundering fungeert de beton-gording aan de zijde van de Singelin de eindsituatie als fundatiebalkvoor de monumentale gevel.Tussen de betongording en debetonnen schijf zijn stalen buis-stempels aangebracht. De relatiefgrote stijfheid van de beide beton-constructies maakte tussen destempels een ruime onderlingeafstand (7,50 ? 9,50 m) mogelijk.Hiermee was tevens een goedetoegankelijkheid van de bouwputtijdens het ontgraven en tijdensde bouw van de kelderverdiepin-gen gegarandeerd (foto 4).Het centrum van de bouwput isstempelvrij en biedt daardoor eenongestoorde toegang tot de bouw-put en voldoende ruimte voor deopvangconstructie van de gevelsvan het voormalige politiebureau.De toegang tot de bouwweg vanafde Singel is aan ??n zijde gereali-seerddooreen6,50mbredetrans-portopening in de monumentalegevel en aan de andere zijde dooreen directe aansluiting op deSingel. De 10 m brede bouwwegmaakte een ongehinderde ver-keersstroom mogelijk, ook bij deopstelling van mobiele kranen enbetonpompen.B o u w v o l g o r d eDe uitvoeringsvolgorde van debouwput is traditioneel van opzet.Na de sloop van de bestaandebebouwing is een aanvang ge-maakt met het inbrengen van dedamwanden, direct gevolgd doorhet aanbrengen van de paalfun-datie vanaf maaiveldniveau.Vervolgens is het stempelframevervaardigd en kon een aanvanggemaakt worden met de ontgra-ving. De spanningsbemaling isingeschakeld voor -ontgravingendieper dan 4 meter.O p b o u w s t e m p e l f r a m eDe palen voor het gehele projectzijn geheid vanaf het maaiveld.De palen bestaan in hoofdzaak uitVibro-combinatiepalen ? 500 mmmet een prefab kern van 290 x 290mm2,waarbijdebovenkantvandeprefab kern is afgestemd op hetuiteindelijke niveau van de laagstgelegen keldervloer.In tegenstelling tot de palen diealleen in de eindsituatie eenfunctie vervullen, zijn de palen terplaatse van de bouwweg uitge-voerdalsnormaleVibro-palen.Debovenkant van deze palen ligt ophet maaiveldniveau. Deze palenzijn ter plaatse opgestort en voor-zien van een stalen centreerplaaten -dook. Hiermee werd eenzuiver centrische krachtsinlei-ding gewaarborgd tijdens de ont-gravingsfase, aangezien de palenover een hoogte van 8 m onge-steund in de bouwput staan(fig. 5).De meeste palen voor de bouw-weg waren voorzien voor de uit-eindelijke constructie en behoef-den alleen hoger te wordenopgestort. Slechts een beperktaantal palen is aanvullend geheid,alleen voor de tijdelijk functie.Vervolgens is op een verhoogdmaaiveldniveau de vloer van de4 | Knooppunt rijdek metstempels5 | Oplegging rijdek oppalenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gWater b o u w k u n d ecement 2001 354bouwweg gestort, waarbij dewapening voor de bouwfase aan-zienlijk is verzwaard bij slechtseen beperkte aanpassing van debetonvorm zoals die voor de eind-fase benodigd was. De vloer isopgebouwd uit 2,50 m brede balk-stroken, 440 mm dik, met daar-tussen een vloer van 280 mm.Ter plaatse van de in een laterstadium te realiseren definitievekolommen zijn sparingen ? 200mm in de vloerplaat aangebracht,met ankerbussen voor een lateredoorkoppeling van de kolomwa-pening.Nahetaanbrengenvandewapening en het stellen van debekisting onder de bouwweg konvia de sparing de definitievekolom gestort worden.Tegelijk met het rijdek zijn, langsdebelendingenaandebuitenzijdevan de damwand, betongordin-gen van 1450 x 600 mm2gestort,dievoorhetovergrotedeelalstrek-gording fungeren. Hiertoe zijnaandedamwandankersgelast,diein de gording zijn ingestort.De stalen buisstempels, voorzienvan haakse kopplaten, zijn vervol-gens op het maaiveld tussen debeide betonconstructies gestelden met behulp van krimparmemortel aan beide kopeinden aan-gegoten. Hiermee werd, tijdensde ontgravingswerkzaamheden,het eventueel wegschuiven, danwel uitvallen, van de stempelsvoorkomen (foto 6).B e l e n d i n g e nDe damwanden zijn aangebrachttot een minimale afstand van 1,20m uit de grotendeels houten fun-datiepalen van de belendingen.De damwanden zijn ingebrachtmet een hoogfrequent trilblok.Metingen aan de belendingentoonden aan dat de trillingen alsgevolg van het heien binnen deacceptabele waarde bleven.Door de relatief stijve gording,direct langs en vrijwel tegen debelendingen,zijnhorizontalever-vormingen op dit niveau tot eenacceptabel minimum beperkt.Een aantal gevels van de oudepanden was in een dermateslechte staat dat een stabiliseringin de bouwfase met hulpcon-structies, al dan niet met opvangop de betongording, noodzakelijkwas.M o n u m e n t a l e g e v e l sDe monumentale gevels langs deSingelendetweezijgevelsvanhetvoormaligepolitiebureaumoestenin opdracht van de Rijksdienstvoor de Monumentenzorg instand gehouden worden.Voorafgaand aan de sloop van deachterliggende panden zijn debetreffende gevels aan de buiten-zijde voorzien van stalen stabili-teitsframes, opgebouwd uit stan-daard profielstaal. De frames zijnaan de Singelzijde gefundeerd opstalen buispalen en binnen debouwput op Vibro-palen. De oor-spronkelijke fundaties van degevels binnen de bouwput zijnverwijderd (fig. 7).Alle gevels zijn in de eindsituatiege?ntegreerd in de draagconstruc-tie van de nieuwbouw. Projectgegevensopdrachtgever:Multi Vastgoed bv ? Goudaarchitect:De Architekten Cie ? Amsterdamconstructeur:Ingenieursgroep van Rossum ?Amsterdamhoofdaannemer:HBG Utiliteitsbouw ? Amsterdamontwerp bouwput:HBG Engineering ? Rijswijkpaalfundering:HBG Civiel Grondtechniek ? Gouda6 | Uitvoering keldervloeronder rijdek7 | Stabiliteitsframesmonumentale gevels