IUTILITEITSBOUW IARCHITECTONISCHONTWERP IBIJZONDER BETON BIJ LYONSantiago Calatrava wordt gezien als een veelzijdi~kunstenaar die zeer bijzondereontwerpen maakt. Hij is geboren in Valencia (1951) en studeerde van 1975 - 1979 aande ETH in Z?rich. Sinds 1981 leidt Calatrava een architecten- en ingenieursbureau inZ?rich. Een van zijn ontwerpen in uitvoering is het TGV-station Satolas bij Lyon(Frankrijk). Bijgaande reportage laat een opmerkelijk betonwerk zien. In degetoonde bouwfase ontbreekt nog de overkapping die het project zal completeren.2Maquette van de overkapping zoals die de afgelopen tijd in het NederlandsArchitectuurinstituut te zien was hij de tentoonstelling over werk vanCalatravafoto: Van der Vlugt & ClausHet station Satolas ligt aan de lijn dievanafValenceomLyonheennaarGen?-Vanafjanuari 1992 is het TGV-stationop de lijn Valence - Gen?ve in gebruik.Dit station van de SNCF (Franse natio-nale spoorwegen) moet nog worden I-~--~~~---------~~~~~~~~----------Ivoorzienvandegebogenkapconstructie 1 Het gebied tussen luchthaven en de spoorlijn; in deze bouwfase nog weinigbestaande uit elkaar kruisende beton- overzichtelijknen spanten en lichtkappen, alsmede deimponerende constructie loodrecht opde stationsoverkapping. Deze laatsteconstructie wordt in staal uitgevoerdeen lijktop een vogel die z'n vleugels uit-slaat (fig. 3).Maar minstens zo opvallend is het be-tonwerk van dit TGV-station, een sym-bolisch doorzichtige vermenging vantrein- enluchtvaartverkeer (foto 4).Dezeuitbeelding wordt bereikt door middelvan een stelsel van driehoekige beton~elementen in een alleszins bijzonderevormgevmg.De dienst Kunstwerken van de SNCFwas van meet afaan enthousiastoverhetontwerp van Calatravaen heeftzich danook beziggehouden met de technischerealisatie, onderleidingvande directeurJean-Made Duthilleul, zelf architect/constructeur. Overigens is deze diensttevens betrokkenbij de bouwvanTGV-stations inLille,Euro-Disneyland,Mas-sy en Roissy.De huidige samenleving wordtgekenmerkt door snelle com-? ? municatie, zeker op het gebiedvan vervoersmiddelen. Vandaar dat eenontmoetingspuntvanvliegtuig,TGVenauto, gebaat isbij een duidelijke organi-satie.Een dergelijk gebied dat tegelijkluchthaven, station en eindpuntvan eenautoweg is, zit gecompliceerd in elkaarom de verschillende verkeersstromeneffectief te kunnen verwerken. HetTGV-station bij de luchthaven Satolas,ten oostenvan Lyon, is zo'n knooppunt.De vormgeving ervan, ontworpen doorSantiago Calatrava, is afgestemd og ditnieuwe type verkeersknooppunt (foto 1en 2).48 Cement 1992 nr. 53 Kenmerkend beeld van de kapconstructie4 Ontmoeting van vervoerslIliddelenve loopt. Vanaf 1994 zal de TGV zuid-oost vanafParijs in een halfuur de Midibereiken en in 20 minuten Savoie.Het station Satolas omvat een terreinvan 500 m langen50 m breedwaarover-heen zes sporen lopen. Twee sporen 10-pendooreencentralebuis (fig. 5enJ?to6).Overdeze sporen rijden treinen met eensnelheid van 300 kmlh die niet in Sato-las stoppen.Het betonAlle in het zicht komende vlakken vande betonconstructies rondom de spo-ren, zijn uitgevoerd in helder, vlak englad beton met een mooie zandkleur.Toegepast is wit cement in combinatiemet toeslagmateriaal uit een steengroe-ve in Perrier~Satolas.Conform de wensvan Calatrava komen in het werk geenhorizontale voegen voor. De hier ge-plaatste foto's geven een indruk van hetbetonwerk rondom de sporen. De stek-eindenduiden opde in de volgende fasete bouwen gebogen elkaar kruisendebetonspanten voor de overkapping.De structuur van de onderbouw wordtgevormd door grote driehoekige beton-elementen, die in de wanden hetzij eenopen of gesloten middenveld bezitten,aangevuld meteen prachtig rooster vanbetonelementen die het dak vormen.Daarop komen de gebogen betonspan-ten die de constructie voor de overkap-ping vormen.Het geheel omvat ongeveer 35.000 m3beton, in het werk gestort op een zwareondersteuningsconstructie. Voor eenoptimale verdichting zijn ter plaatsevande meest gecompliceerde knooppuntenbekistingstrillers toegepast. De keuzetussenprefabenterplaatsegestortbeton1865 182505423014000 1825015600180001865Tnog te bouwen ~5 Dwarsdoorsnede over de spoorconstructieCement 1992 nr. 5 496 Bovenaanzicht van de drie gescheiden spoorlijnenfoto's Michel Moch, Clichybron: La Construction Moderne,nr. 69, sept.-okt. 1991.opdrachtgever: SNCF en het departe-ment Rh?ne - Alpesontwerp: SNCF Architecture enS.Calatravaaannemer infrastructuur: GTMaannemer gebouwen en bovengrondseconstructies: L?on Grosseeen rollend tapijt met de luchthavenwordt verbonden, zal pas tegen het eindvan 1992 in gebruik worden genomen.In 1994 zal de capaciteit van de luchtha-ven zijn verdubbeld. Dan zal ook eennieuwe landingsbaan in gebruik wor-den genomen, alsmede nieuwe parkeer-terreinen, eenzakencentrumvan20.000m2en via een aparte toerit zal een weg-verbinding worden gemaakt met deA42 Lyon - Gen?ve.De kosten belopen naar schatting FF 12miljard.RedactieIARCHITECTONISCHONTWERPAanzienlijke dimensiesDe SNCF was aanvankelijk uitgegaanvan een bescheiden ondergronds sta-tion. Maarde regionale raadvanRhone-Alpes die zich het belang van dit bouw-werk realiseerde, wenste er een symbo-lische meerwaarde aan te geven. Daar-om werd op basis van een nieuw globaalplandoor de SNCFeenprijsvraag uitge-schreven voor het ontwerpen van eenbovengronds station. Het ontwerp vanCalatrava werd gekozen. Het station,aangelegd ineenbouwputvolgens debijde spoorwegen geldende uitgangspun-tenvoor devormgeving en gebaseerd opde 'charte de l'Architecture ferroviaire'vanJ-M.Duthilleul,is getransformeerdin een uitgestrekte hal met daar boven-uitstekend de 'vogel' van Calatrava.Hethoge gedeeltevanditstation,datviais in het voordeel van de laatste uitvoe-ringswijze uitgevallen om redenen vanhanteerbaarheid van de elementen. Deelementen zouden te zwaar zijn om metde beschikbare bouwkranen te kunnenmonteren, terwijl ook gevreesd werdvoor passingsproblemen en voegen.IU'TIUTEITSBOUW50 Cement 1992 nr. 5Cement 1992 nr. 5 51