? ? onderzoek ? kennisoverdrachtir.H.P.}. Vereijken, Stichting CURir.G.P.L. den Boer, BetonverenigingOp 23 mei heeft een bijeenkomst plaats over het thema 'Betononderzoek & de praktijk'.Deze bijeenkomst wordt georganiseerd door de Betonvereniging en de CUR, samen metvelemaatschappelijke organisaties op beton- en bouwgebied. Centraal staan zaken als:welke kennis iswaarbeschikbaar, watvoorsoort onderzoeksvragen leven erin de praktijken hoe kan de communicatie tussenkennisvragers en -aanbieders worden versterkt.Tevens zullen concrete onderwerpen worden beschouwd.BETONONDERZOEK EENNIEUWETOEKOMSTge tijd in Cement bijdragen van prominentenin de betonbouwwereld in het kader van detoekomst van beton en tracht Verdichter re-gelmatig de blik van de betonwereld op dietoekomst gericht te houden. In een onder-zoek van hetMinisterievan EZ wordt gecon-cludeerd dat de bouw een matig dynami-schebranche is wat betreft de snelheidwaarmee veranderingen optreden. De be-kendheid van ondernemersmetvoorlichten-de instanties is klein en er is weinig afstem-mingtussen aanbiedersvan informatie [1].Het onderwerp 'vernieuwen met kennis'staat meer dan ooit in de belangstelling, zo-veel is wel duidelijk.Vernieuwen met kennisIn Nederland lijkt een brede maatschappelij-ke discussie over 'kennis' te zijn gestart.VNO/NCW kent haar technologie-offensief,de ministeries van EZ, LNV en OCW hebbende nota 'Kennis in beweging' gepubliceerd.Voorts heeft het ministerie van OCW recenthetboek 'Hetkennisnetwerk -de technologi-sche kennisinfrastructuur in Nederland' uit-gebrachten is onlangs hetkennisdebat'Kennis voor morgen' gestart.Ook in de bouwwereld groeit de aandachtvoorvernieuwen met kennis. De AdviesraadTechnologiebeleid Bouw (ARTB) onder-schrijft het clusterbeleid van EZ, waarbij zijwil bevorderen dat bedrijven meer onderlingen meer metkennisinstellingen samenwer-ken.BouwwerkkringloopOm de vele meningen en visies te structure-ren is allereerst een definitiekader nodig alswe over betonkennis praten. Kennis kanworden beschouwd als een productmeteenduidelijke levensloop (kennisketen). Figuur1 geeft een mogelijke visualisatie hiervan.VRAGERSBETONKENNIS- toepassen- terugkoppelenVeel tijdschriften zijn maandelijks gevuldmet berichten en publicaties over nieuwe ofvernieuwde producten, bouwwijzen of con-structievormen. Binnen bedrijven, onder-zoekinstituten en intermediaire kennisorga"nisaties, zoals de CUR en de Betonvereni-ging, hebben al jaren allerlei onderzoekenplaats, waarvan de resultaten in onder meerpublicaties worden vastgelegd.Met grote frequentie worden allerlei studie-dagen gehouden over onderwerpen die inte-ressant genoeg zijn om aan de bouwwereldte vertellen. En zo zijn er nogveel meerfeitente noemen.De conclusie zou eenvoudig kunnen wordengetrokken, datwe wel weten wat voor kenniser is en waar de kennis te halen valt. Is ditdan niet voldoende? Nee, want echt opti-maal verlopen de processen binnen het to-tale kennisveld van beton nog niet. Techno-logische kenniswordt onvoldoende en vaakte laat vertaald naar concrete producten, al-dus Prof. Kroonenberg, Hoogleraar Manage-ment en technologie"transfer aan de TUTwente. Hoe zit dat in de bouw?Vernieuwing in de bouw is in iedergeval geennieuw onderwerp. Toch vinden we sinds eni-BETONKENNISBEWERKEN-enalvseren- formuleren- selecteren- vormgeven- aanbieden- evaluerenInvloedsfactorMarktwerking (bijv. beschikb;larheiclnieuwe betonsooullnvloedsfectorRegelgeving (bijv. < 20% pUingranulaatlBETONONDERZOEK- genererentBETONKENNISBEHEER- vestleggen- onderhouden- archiverenG) Kennistransfer betonCEMENT1996/5 47? ? onderzoek ? kennisoverdrachtInhoud van de kennis kan uiteenlopen vangroen tot rijp, oud tot nieuw, van grondstoftot bouwwerk, van ontwerp tot sloop en her-gebruik. Kennisdragers (publicaties, les-brieven, video's etc.) en processen (signale-ring, beheer, cursussen etc.) spelen een rol.Uiteindelijk wordt deze gehelekennisketenbe?nvloed door ontwikkelingen van buitende keten, zoals marktveranderingen, over"heidsbeleid en regelgeving.In de totale bouwwerkkringloop wordt erover half-producten en processen gecom-municeerd aan de hand van kennis. Het isdan ook van belang datdeverschillende par-tijen in de bouw zichtkrijgen op detotale ken-nisketen; een gebeurtenisverderop in de ke-ten kan gevolgen hebben voor de eigenwerkzaamheden. Dat deze ontwikkeling alop gang is, blijkt uit de toenemende belang-stelling voor begrippen als co-makership enkennismanagement. Het zou goed zijn alshet kennisdebat opbetongebied vanuit de-ze optiek met praktische ide?en komt.Vernieuwen in de bouwpraktijkVernieuwing enjof innovatie in de beton-bouw is nauw gerelateerd aan de gehelebouw als sector. Innovatie komt enerzijds totstand door de mogelijkheden van technolo-gie. Anderzijds is de omgeving een dominan-te factor. Kleine, stapsgewijze vernieuwingheeft in de (beton)bouw grote invloed naastenkele sporadische grootschaligeinnova-ties.Door de vele actoren en de versnipperdheidvan de bouwsector is het niet zinvol een 'in-novatie-strategie' voor de gehele sector tewillen formuleren, aldus F.Pries in zijn proef-schrift 'Innovatie in de bouwnijverheid' [2].Uitzijn onderzoek blijkttevens datjuist afne-mers en eindgebruikers vernieuwing kunnengenereren, en hij stelt dan ook voor deze po-tentie meer te gebruiken.Van oudsher is er een aantal belemmerin-gen voor de goede doorstroming en het ge-bruik van onderzoeksresultaten bekend: devele normen en regels, versnippering enhokjesgeest (gevecht om de 'eigen' rol), dekleinschaligheid van vele projecten en de or-ganisatie van het bouwproces (bijvoorbeeldde strikte bestekseisen en eenrisicomijden-de opdrachtgever).Elke ondernemer zal streven naar rende-mentsverbetering. Het zoeken naar midde-len en methoden die bijdragen aan kosten-reductie, kwaliteitsverbetering en risicobe-heersingis hiervan een logisch gevolg.Erzijnechter ook veel maatschappelijke ontwikke-48Iingen die gevolgen hebben voor de positievan de vele bouwpartners.? De klant/opdrachtgever wordt mondigeren vraagt steeds meer om samenspraak(en duldt steeds mindertegenspraak). Devraag naar integrale bouwprojectenneemt toe.? Aspecten als garantiestelling en beheers-bare 'Iife-cycle costs' zijn actueel.? Toepassing van informatietechnologiewordt steeds meer gevraagd.? De bouwmarkt wordt internationaler.? De regelgeving wordt complexer en strak-ker, zeker ook door de 'Brusselse invloe-den'.? De politiek legt thema's op aan de maat-schappij -en dus ook de bouw, zoals recenthet (Juurzaam bouwen'.SamenwerkingDe basis voor vooruitgang is gelegen in hetdurven toepassen van vernieuwingen en hetbeheersen van de implementatie. Alle acto"ren in de bouwpraktijk en het kennisvelddaaromheen houden zich op een of anderewijze bezig met product- of procesvernieu-wing. Vaak echter zijn de financi?le margeshiervoor smal. Daarnaast heeft de organisa-tie van het bouwen tot gevolg dat onderzoeken innovatie te vaak gericht zijn op kosten-verlaging op korte termijn.Een anderprobleem wordtgevormd door hetkarakter van een bouwwerk: vaak ??nmalig,zodat opgedane ervaringen en nieuwe tech-nieken niet rendabel verder kunnen wordeningezet. Hier zou wel naar moeten wordengestreefd, wat betekent dat samenwerkingom tot dat gezamenlijke product te komenessentieel wordt, zeker voor de grote groep'kleine' bedrijven (omdat zij er geen R&D-staf op na kunnen houden).Bij gelijkgerichte belangen kan communica-tie en samenwerking met collega's en ande-re bedrijven in de bouwketen bijzondervruchtbaar zijn; vanuit het totale proces be-zien dus ook samenwerking met eindgebrui-kers.ln Japan wordt doorgrote bouwconsor-tia zo'n situatie nagestreefd.Daarnaastmoetworden gezocht naar 'kruis-bestuiving' met andere disciplines. In Belgi?bijvoorbeeld wordt gepoogd het klassiekestap-voor-stap onderzoek in de bouw teoverstijgen door de oprichting van een 'tech-nologiewacht'. Deze bestaat uit een groepaannemers en externe specialisten en heefttot doel in andere sectoren interessanteontwikkelingen op te sporen, waarna metspecialisten uit die andere vakgebiedenwordt gediscussieerd over de knelpunten inde bouwsector. Kijk bijvoorbeeld naar destaalsector, vliegtuigbouw, autobranche enmachine -en scheepsbouw.lets voor Nederland?Het mag duidelijk zijn dat vooral de eindge-bruikers en praktische bouwers (aanne-mers, leveranciers, architecten) de vernieu-wing kunnen verwezenlijken. Voor hen moe-ten binnen het'kennisveld'de omstandighe-den worden geschapen om vernieuwingenuit te voeren. Overheid, financiers en inter-mediaire kennisorganisaties zouden aan ditklimaat moeten bijdragen. Samenwerkingenjof een benadering van het bouwproceswaarbij ??n co?rdinator anderen inschakelten zodoende effectief kan innoveren, is eeninteressante optie. De klant vraagt meer enmeer naar totaal-concepten, en daarop zalmoeten worden ingespeeld.De in het algemeen toch wat traditionelebouwwereld zal dus haar veranderingsge-zindheid meer moeten versterken.Verhoogde effectiviteitKennis en ervaring zijn in de bouw belangrij-ke succesfactoren. Omdat een alerte reac-tie bij veranderingen in de omgeving nodigis,zal hetbezit, de toepassing en de ontwikke"ling van kennis en ervaring als een dyna-misch proces moeten worden beschouwd.Opdrachtgevers en kennisgebruikers in deciviele techniekvragen steeds meerominte-grale oplossingen. Door gebruik te makenvan de kennis en ervaring die aanwezigis bijanderepartijen in hetbouwproces, in anderesectoren in de bouw maar zeker ook buitende bouw, kunnen oplossingen binnen hand"bereik komen. Samenvoeging van ervaringen informatie - naast samenwerking - is on-vermijdelijk.Dit is op zichzelf niet eenvoudig. Ook buitende bouw worstelen bedrijven metvragen als:hoe komt de kennis, en zeker ook de erva-ring, die binnen het bedrijf of de organisatieaanwezig is, optimaal ter beschikking van ie-dereen die hetzou moeten weten. Dit wringtechterweer met de wens totindividuele ken-nisvoorsprong van bedrijven.Er staat in de bouw nog veel te doen als hetgaat om het voorkomen van verspilling vanvernuft, technologie, capaciteiten energie.Een betere communicatie moet kunnen lei-den totmeereffectiviteiten efficiencyen hetbeterbenutten van kansen die nieuwe tech-nologie?n bieden. Kennisnetwerken moe-ten hiervoor het klimaat scheppen.CEMENT1996j5KennisnetwerkIn Nederland bestaan diverse kennisnet-werkorganisaties diete positioneren zijn bin-nen het 'kennisveld beton'. De CUR is bij-voorbeeld zo'n organisatie, met een zwaar-tepunt bij de kennisontwikkeHng, hetkennis-beheer en de kennisoverdracht in de civieletechniek. De Betonvereniging heeft eenzwaartepunt bij kennisoverdracht en "toe-passing in de betonbouw, maar ook een sig-nalerende, analyserende en katalyserendefunctie naar andere organisaties. Zo zijnerin de bouw nogmeeraanverwante organisa-ties die een rol spelen.Een interessant aspect van kennisnetwer-ken is dat nieuwe kennis behalve via speci-fieke kennisoverdrachtsactiviteiten ook di-rect via het netwerk van mensen recht-streeks bij debelanghebbendenkomt (diffu-sie). Veel van de hierboven bedoelde ken-nisnetwerken onderschrijven het initiatiefom eens een 'platform' voor discussie tenaanzien van betononderzoek te cre?ren. Te-rugkoppeling en samenvoeging van infor-matie tussen netwerken is voor effici?nt ge-bruik van betonkennis essentieel.Aansturing van onderzoekGelukkig is hetvaak zo datveel onderzoek alwordt aangestuurd door de kennisvragersen kennisgebruikers, zeker als zij financie-ren. Als zij echter geen strategische, toe-komstgerichte benadering kiezen, dreigt hetonderzoek te vervallen tot het zoeken vanoplossingen voor korte-termijnzorgen.Eveneens is het zeer noodzakelijk dat uni-versiteiten en gespecialiseerde institutenCEMENT1996j5ruimte krijgen om voldoendelange-termijn-onderzoek uit te voeren. De wisselwerkingtussen het korte-, middellange- en lange-ter-mijnonderzoek moet wel worden versterkt.De eindgebruikers en de 'markt' dienen hier-bij zoals gezegd een meer centrale rol tegaan spelen.Het formuleren van de onderzoekbehoefteis nieteenvoudig. Het kan zijn datgevraagdekennis al ergens beschikbaar is. Ook kaneen productgerelateerd probleem wel eensheel anders liggen als het bouwproces meein beschouwing wordt genomen.De bouw staat onder druk: 'als het werkmaar op tijd en binnen budget af komt endan weer door naar het volgende werk', 'hethonorarium van de constructeur laat eenbeetje meedenken nauwelijks nog toe'. Ookhet onderwijs zoekt naar een slagvaardigeraanpak. Het MBO-onderwijs heeft nog pro"blemen metde eindtermen-discussie, waar-door een slagvaardig pro-actief reagerendonderwijssysteem nog niet is gerealiseerd.Het gebruik van functie- en beroepen-analyses is een eerste aanzet om het onder-wijs beterte laten aansluiten op de praktijk.PlatformHet leek de Betonvereniging en de CUR zin-vol om een discussie te starten met het doelop betongebied de communicatie over ken-nis, kennisontwikkeling, -overdracht en "toe-passing tussen de diverse actoren in hetkennisveld te versterken. Daartoe is de Con-ferentie 'Betononderzoek & de praktijk' op23 mei in Conferentiecentrum Papendal inArnhem een eerste platform. Het biedt te-vens de gelegenheid allerlei idee?n aan deorde te stellen vanuit invalshoeken alsregel-geving, arbo en informatietechnologie.In het 'Onderzoekskader'is een overzichtgegeven van de resultaten van een eerste in-ventarisatie van aandachtspunten ten aan-zien van betononderzoek, die de afgelopenjaren via diverse media (en de praktijk) naarvoren zijn gekomen. Erzijn veel lijstjes tema-ken, afhankelijk van de ondervraagde doel-groep en de insteek. Deze korte greep uiteen aantal huidige en toekomstige aan-dachtsgebieden is uiteraard ook niet com-pleet, maar poogt een globaal, momentaanbeeld te geven van de (verschuivende) aan"dacht binnen betononderzoek in Neder-land.De aangegeven onderwerpen zullen u wel-licht nietverbazen. 'Niets isnieuw' is een be-kend citaat, maar ook dat is relatief. Bij hetformuleren van de onderzoeksbehoefte ishetzaak de optiek van de kennisketen te vol-gen. Betonkennis moet worden gezien alseen product dat functioneert ineen markt.De ongekende veelzijdigheid van het materi"aal en de vraag 'Waarom kan dit niet met be-ton?'kunnen ook in de toekomst nog veelbetonkennis genereren.Literatuur1. Bureau van de Bunt Lo.v. Ministerie vanEZ, Informatie zoekgedrag van onderne-mers in het MKB. Ministerie van EZ, 1994.2. Pries, F., Innovatie in de Bouwnijverheid.Erasmus Universiteit Rotterdam, 1995.?49