? waterbouw ? algemeen ontwerp?J.Bronsveld, Hoogheemraadschap Alblasserwaard en VijfherenlandenIMC.Koene, Ippel"Nieuwendijk bvDeruim'tweehonderdjaaroude dijkonderdespoorbrugbij Sliedrechtheefthettijdens hethoge water van 1995maar net gehouden. Niet zozeer de hoogte, maar de stabiliteit vanhet dijklichaam was hetprobleem. Overeen lengtevan circa 220 mis een speciale beton-constructie op een fundering van grondverdringende palen en een damwand aange-bracht. Zo is niet alleen de dijkverzwaard, maar ook de verkeerssituatie sterk verbeterd.Door een speciale aanpak is de verkeershinderlijdens de uitvoering beperkt gebleven.BETONCONSTRUCTIEMAAKTDIJKENVERKEERSSITUATIE VEILIGCD Dwarsdoorsnede overde dijkverzwaringTijdens het hoge water in februari 1995bleek dat de dijk Baanhoek langs de Bene"den Merwede maar net sterk genoeg wasom het achterland te beschermen. Niet zo"zeer de hoge waterstand, maar de stabiliteitvan de dijk bleek kritiek te zijn. Doordat hetdijklichaam verzadigd raakte met water,nam de stabiliteit af, waardoor de kans opafschuiving sterk toenam.Uit een grondmechanisch onderzoek bleekdat dijkversterking noodzakelijk was, omdatbij langdurig hoge waterstanden het inunda"tierisico (statistische doorbraakkans) af"nam van 1:4000 jaar naar 1:500 jaar.Niet de omvang, maar de moeilijkheids"graad van de versterking was maatgevendvoor de kostprijs van het werk. De waterke"ring is in beheer bij het Hoogheemraad"schap Alblasserwaard en Vijfherenlanden.OntwerpBij het ontwerp van de dijkversterking warende volgende randvoorwaarden opgelegd: dedijkwoningen moesten gespaard blijven, uit"breiding aan de rivierzijde was niet mogelijkin verband met het vaarwegprofiel, de be"staande oever moest gesaneerd worden ende verbindingsweg op de dijk moest ver"breed worden. Door Heidemij Advies RegioZuid is een innovatief ontwerp gemaakt.Hierbij is de dijk door een stalen damwandmet daarop een onderheide betonvloer metkeermuurversterkt (fig. 1). Deze constructievoorkomt waterindringing in de dijk en fun"geert tevens als oplegtafel van de wegcon"structie. De draagkrachtige zandlaag (pleis~toceen) ligt op circa 10 m onder de kruin vande dijk. Om trilling en zetting te voorkomen isgekozen voor geboorde palen.Door de toegenomen golfbelasting van descheepvaart (van klasse VI naar klasse V)was ook reconstructie van de oeverbescher"ming noodzakelijk. Na sanering van aanwe-zig vervuild slib moest de oever onder het-zelfde talud worden teruggebracht en waseen zwaardere bestortingnodig. Ookvoor deverkeersveiligheid waren verbeteringen no-dig. In het ontwerp zijn daarom naast ver-keersstroken voor het autoverkeer, ook ge"scheiden parkeer- en wandelvoorzieningenopgenomen. Aan de rivierzijde is de wandel-strook ontworpen als wandelpromenademet uitzicht over de Beneden Merwede.CEMENT1998/3 57? waterbouw ? uitvoeringstechniek?UitvoeringIn het najaar van 1995 is het werk gestart.Om schade aan de binnendijks gelegen be-bouwing te voorkomen, is zoveel mogelijktrillingSvrij gewerkt. Over een lengte van 210m is eerst de stalen damwand trillingsvrij inde onderberm van de dijk geheid. Na de win-terstop (waterkering!) is medio februari1996 begonnen met het plaatsen van eenwerkplatformin deBeneden Merwede, aan-gelegd omhetverkeerzo min mogelijkte hin-deren. Vanaf dit platform zijn de 305 grond"verdringende Terrasonpalen aangebracht, inlengte vari?rend van 19 tot 22 m (foto 2).Na verwijdering van de oude glooiing achterde damwand is een 1 m dikke grondverbete-ring van zand aangebracht. Na het snellenvan de paalkoppen en het aanbrengen vande werkvloer, zijn jukken aan de damwandgehangen om de overhangende vloer te on-dersteunen. Daarna is de randbekisting ge-steld en is de wapening voorzowel de vloerals de keermuur aangebracht. Door de be-perkte werkruimte zijn de vloervelden meteen betonpomp, via een hoogwerker meteen giek van 42 m, Overhetverkeer heen ge-stort. Hierdoor is de verkeershinder tot eenminimum beperkt gebleven.Voor de vloeren is beton B 35toegepast, mi-Iieuklasse 3, consistentiegebied 2, waterce-mentfactor 0,45 en 360 kgjm3hoogoven-cement42,5. Milieuklasse 3 was noodzake-lijk in verband met het gebruik van dooizou-ten voor de gladheidsbestrijding.Nadat de vloeren verhard waren, is de NOE-wandbekisting voor de keermuur gesteld.Dit is een repeterende bekisting die gekop-peld wordt met ??n doorgaande centerpenter hoogte van de schuine verstevigingsranden een centerpen boven de wand op de be"kisting (foto 3). De wanden zijn vanaf de Ver-harde vloer gestort met de kubel. De beton-samenstellingwas gelijk aan die van de vloe-ren, consistentiegebied 3.Om te voldoen aan oppervlaktebeoorde-lingsklasse B1 is voor de bekisting gladplaatmateriaal (betonplex) toegepast.Om scheurvorming door temperatuurspan-ning in de keermuur te voorkomen zijn op re"gelmatige afstanden dilatatievoegen aange-bracht. De keermuur is aan de bovenzijde af-gewerkt met een leuning met ingeboordeankers.Bij het ontkisten van de eerste wanden wer"den op enkele plaatsen scheuren in het be-ton aangetroffen. Hoewel in eerste instantiewerd gedacht dat de scheurvorming door tesnel ontkisten was veroorzaakt,bleek ookbijde volgende wand, waarbij de bekisting pasna een week werd verwijderd, scheurvor-ming te zijn ontstaan. Blijkbaar was er in hetontwerp toch onvoldoende rekening gehou-denmet de warmteontwikkeling. Dit is opge-lost door extra wapening (zogenoemdeschrikwapening) aan te brengen. Deze wa-pening heeft de functie om tijdens de ver-harding optredende krimpspanningen op tenemen. Ook is het cementgehalte terugge-bracht van 360 naar 320 kgjm3.In de wandelboulevard, boven de oplegtafel,zijn bomen gepoot. Om wortelgroei hiervanmogelijkte maken, is op de vloer een 0,20 mdikke laag Argex-korrels gestort, die dienstdoet als waterbuffer. Hierop is een laag 'bo-menzand' (??nkorrelig zand met veel holleruimte en 25% humus) van 1,5 m dikte aan-gebracht. Uit onderzoek en ervaring bij degemeente Rotterdam is gebleken dat boom-wortels hier gedurende een lange periodegoed in kunnen groeien.@ Overzicht werkzaamheden: aanbrengen werkplatform, heien ? Gestelde wandbekistingTerrasonpalen, koppensnellen en opnemen oeverbescherming58 CEMENT1998j3De materialen, zoals betonpalen, wapeningen bekisting, zijn over hetwater aangevoerd.In een periode van slechts drie maanden isdit gecompliceerde betonwerk afgerond.Kwaliteitsborging uitvoering betonwerkVoorafgaande aan de uitvoering van hetbe-tonwerk isdoorde aannemer een uitgebreidkwaliteitsplan gemaakt, gebaseerd op hetkwaliteitshandboek conform certificatie vol-gens ISO 9002. De meest voorkomendestandaardwerkzaamheden, procedures enverantwoordelijkheden waren hierin be-schreven, alsmede wanneer op welke wijzecontroles nodig waren. Hierdoor was hetvoor alle werknemers duidelijk wat hun ver-antwoordelijkheden waren. Het kwaliteits-plan isin overleg metde directie UAV (Heide-mij Advies regio Zuid) vastgesteld en tergoedkeuringvoorgelegd aan de opdrachtge-ver.Om het werk onafhankelijk te kunnen toet"sen heeft de directie UAV een controleplanPeter Reina en Dennis NormiIeopgesteld, op grond waarvan op belangrijkemomenten tijdens het werk controles zijnuitgevoerd.B? deze nieuwe werkw?ze heeftde opdracht-nemer meer verantwoordelijkheid voor hetwerk en vervult de directie UAVeentoetsen-de rol. De ervaringen met dit nieuwe sys-teem van kwaliteitsborging zijn leerzaam ennuttigvoor detoekomst, omdat steeds meerwerken volgens dit systeem uitgevoerd zuI-len gaan worden.Ten slotteVooral bij dit soort specifieke waterbouw-kundige werken is overleg en goede samen-werking tussen opdrachtgever, directieUAVen opdrachtnemer van groot belang, niet al-leen vanuit verantwoordel?kheden en be-voegdheden, maarvooral om de loopt?d vanhet werk te beperken. Vertraging werkt nietalleen kostenverhogend voor de betrokkenpart?en, maar leidt ook tot een langere pe-riode van verkeershinder met een groterrisi-co op ongevallen. Daarnaast moest het dijk-vak v??r het hoogwaterseizoen van 1996aan de vereiste veiligheid voldoen.Door de uitvoering van dit werk beschikkende onlangs gecertificeerde bedr?ven ookover de ervaring op het gebied van kwali-teitsborging die b? werken in de toekomstnoodzakel?k is. Ondanks de ingewikkeld-heid van het project, waarb? een groot aan-tal verschillende werkzaamheden is uitge-voerd, is binnen de gestelde t?d voor de be-wonersvan Sliedrechteen stuk zekerheid enveiligheid tot stand gebracht.ProjectgegevensOpdrachtgever: Hoogheemraadschap AI-biasserwaard en VijfherenlandenAannemerscombinatie: N.Kraaijeveld bv,Sliedrecht en lppel-Nieuwendijk bv, Nieu-wendijkOntwerp en directie: Heidem? Advies RegioZuidAanneemsom: f 4,29miljoen ?Aardbevingsbestendig door volledig schoorwerkEngineering News-Record (ENR), volume 239 nr. 3, 21 juli 1997DURING MA~OREARTHQUAKEEen supercomputer en software, die door"gaans bij de berekening van enkelvoudigeconstructie-elementen wordt gebruikt,heeftdetotale constructie van hetcirca 800miljoen gulden kostende Osaka Conferen-tiecentrum onderworpen aan talrijke na-bootsingen van aardbevingsbelastingen zo-als die optreden in dit deel van Japan. Het104 m hoge gebouw, datin 2000 opgeleverdmoet worden, heeft een kolomvr?e ruimtevoor de aula op halve hoogte en bevindt zichdicht bij een breukin de aardkorst. Maar metz?n intensief doorgerekend systeem vanschokabsorberende schoorwerken z?n deconstructieve ontwerpers van Ove Arup &Partners ervan overtuigd, dat de dertien ver-diepingen hoge staalconstructie aardbe-vingsbestendig is.Voor de Japanse overheid moest wordenaangetoond dat iedere afzonderlijke balk,kolom en schoorbalk voldoet aan prestatie-eisen b? aardbeving. Dit hield in dat driedi-mensionale, niet-lineaire, t?dsafhankel?keberekeningen met eindige elementen ge-maakt moesten worden. De eis van eenschadevriendelijk ontwerp heeft geleid toteen concept, waarb? speciale schoorbalkenworden opgeofferd (fig. 1), zodat de overigeconstructie slechts weinig schade oploopt.CEMENT1998j3De in deze rubriek besproken tijdschriftarti-kelen kunnen ter inzage worden aange-vraagd bij het Beton-informatiecentrum vande Vereniging Nederlandse Cementindustriein 's-Hertogenbosch en bij voorkeur via deBeton-Info-Fax: (073) 640 12 84.~~,,~/~~BEFORE EARTHQUAKEConstructiebeschrijvingHet Architectenbureau Kisho Kurokawabracht 67 000 m2 onderin dertien verdiepin-gen en tilde het geheel, op de kernen na, opvan de begane grond, zodat een uitgeholdebasis voor een openbaar plein daaronderwerd gecre?erd (fig. 2).CD Schoorbalken zonder aanhechUng wor-den opgeofferd om de hoofdconstructie instand te houdenENERGY ABSORPTIONNone: All columns IMinor: Most beams ?Ml\Ior: Most braces59