Beton in warme landen (IV)ing.B.P.J.VerkerkHaskoning BV, NijmegenDe zekerheid van kwaliteit1Restanten van een door de Romeinengebouwde brug in Iran* De auteur is werkzaam als quality controlengineer op een groot havenproject in hetzuid-westen van Iran. Deze bijdrage kan wor-den beschouwd als een weerslag van zijn er-varingen.InleidingDe Perzische koning Shapur I maakte tijdenszijn regeerperiode (242 - 273 AD) niet alleeneen definitief einde aan de machtvan de Par-then, hij versloeg ook de Romeinse keizerValerian Caesar. Dit leverde hem enormeaantallen krijgsgevangenen op, wat een aan-zienlijke voorraad goedkope en technischbekwame arbeiders betekende. In ruil voorhun leven werden de Romeinen gedwongenhun reeds eeuwenlange ervaring in het ma-ken van steden, dammen en bruggen tendienste van de koning te stellen. Overblijfse-len van hun inspanningen zijn nu nog te zienin onder andere het zuidwesten van Iran,waar een gemetselde brug deel uitmaaktevan de karavaan-route naar het Verre Oosten(foto 1).De toegepaste mortel bestond uit gips, anhy-driet, kwarts en calciet, waarbij voor de bo-venbouw van de brug aanmerkelijk meer an-hydriet werd gebruikt dan voor de fundering.Het hierdoor ontstane verschil in duurzaam-heid is op de foto's duidelijk te zien.Niet alle bouwconstructies in dit deel van dewereld zijn een lang leven gegund (foto's 2-3). Interacties tussen de basiscomponentenen de expositie-omstandigheden, versterktdoor een slechte uitvoering, vormen veelalde oorzaak van een ontoereikende duur-zaamheid.Het bouwen in warme landen wordt hierdoorvaak gezien als synoniem voor problemen,schadegevallen of zelfs in financi?le noodgeraken. Voor de Nederlandse bouwwereldis het bouwen in het Midden-Oosten de laat-ste tientallen jaren gemeengoed geworden.Met dit exportartikel dient men zorgvuldig tewerk te gaan. Wanneer de bijzondere om-standigheden worden onderkend, kunnensuccesvolle Produkten worden geleverd.Het grote belang van een goed functioneren-de kwaliteitsdienst is de essentie van dezeaflevering. Het is het lot van de schrijver dathet verhaal deels ontsproten is aan de Perzi-sche golf temidden van de afstammelingenvan de Romeinen*.Quality Control, of de zekerheid vankwaliteitHet jargon van het internationale bouwen isdoorspekt met een flinke dosis Engelse ter-men, waarvan er ook in dit artikel een aantalopduikt. Zoals quality control, waarmee2a-bTegenvallende duurzaamheid. Dit gebouwis nog maar 5 ?aar oud!wordt gedoeld op het geheel van maatrege-len dat zekerheid moet verschaffen dat degewenste kwaliteit ook wordt verkregen.Hoe verkrijgt men zekerheid van kwaliteit?Veel aangeboden artikelen vermelden denorm die van toepassing is, de instantie diede keuring heeft uitgevoerd of de houdbaar-heidstermijn. De producent wil de hiermeede kwaliteit accentueren en geeft de consu-ment een richtlijn voor het gebruik; informa-tie, die vertrouwen dient te geven en de ver-koop dient te verzekeren of zelfs te vergro-ten.Het exporteren van kennis verschilt in princi-pe niet met het exporteren van een produkt,CementXXXVI(1984)nr.4 248QC-DDeze steiger werd 25 ?aar geledengebouwd. De kwaliteit was niet toereikendvoor een dergelijk agressief milieu4Locatie van de weerstations in hetMidden-Oostenechter met dien verstande dat de kennis, hetbasisprodukt, aangepast dient te wordenaan de heersende omstandigheden in hetland van export. Deze omstandigheden wij-ken in het algemeen duidelijk af van die wegewend zijn in eigen land; bovendien kunnenonvoorziene situaties het beeld totaal wijzi-gen. Het nauwkeurig vastleggen van de uit-gangspunten is daarom bijzonder belangrijk.Afgezien van alle goede voorbereidingen zalmen zich toch telkens weer voor 'verrassin-gen' geplaatst zien. Om adequaat te kunnenreageren op de (nieuwe) situatie is het nodigdat de quality control engineer volledig opde hoogte is van de voorgeschiedenis, hetverloop en de eindverwachtingen van hetbouwproject ten einde alle betrokkenen detechnisch haalbare zekerheden te verschaf-fen.Quality Control in het bouwprocesIn het algemeen kent het bouwproces driehoofdfasen, te weten:- de voorbereiding, inclusief een haalbaar-heidsstudie en het maken van contracten entechnische specificaties;- de uitvoering;- de oplevering en de definitieve afwikkelingvan het contract;- gebruik en onderhoud.De relatie tot het bouwproces kan wordenbezien vanuit twee invalshoeken, te weten:- de opdrachtgever en/of zijn representant;- de uitvoerende partij.Beide partijen hebben ??n gemeenschappe-lijk doel: het realiseren van het bouwplan bin-nen de gestelde grenzen van tijd, geld enkwaliteit. In de praktijk wil dit zeggen: hetvoldoen aan de contractuele afspraken enhet boeken van een positief financieel resul-taat. Beide partijen hebben daarom in feiteevenveel belang bij een goed functionerenvan de Quality Control.Ongeacht de betrokkenheid bij het bouwpro-ces kan de bijdrage van het Quality ControlDepartment (QCD) in het geheel kan als volgtchronologisch worden gerangschikt:- bestuderen van de haalbaarheidsstudieen/of de offerte;- het adviseren voor de aanbieding;- kiezen van produkten, import of lokaal(voorgeschreven);- opstarten van het werk;- voortgangscontrole tijdens het werk;- periodieke technische evaluatie;- technische aspecten t.b.v. de oplevering;- terugkoppeling naar het thuisfront.In de organisatie heeft het QCD de statusvan staforgaan en is rechtstreeks toege-voegd als adviseur aan de projectleiding(project-directeur, site-manager of residentengineer). Op de bouwplaats heeft het QCDde algehele verantwoordelijkheid voor het la-boratorium en de supervisie over de beton-produktie. Voor de archivering van certifica-ten, testrapporten of andere documenten isbinnen het Department een aparte functiegecre?erd.Door de specifieke bekendheid met het pro-ject kan het QCD als ondersteuning functio-neren voor de uitvoerende disciplines of su-pervisors. In de volgende paragrafen zal na-der worden ingegaan op de specifieke bij-dragen die de quality control engineer kanleveren aan het bouwproces.VoorbereidingDe wijze waarop de voorbereiding van eenbouwproject geschiedt kan sterk verschillen,tal van gespecialiseerde adviseurs kunnendoor de opdrachtgevende instantie (em-ployer) worden ingehuurd, teneinde een zgn.feasibility study te maken waarin de econo-misch-technische haalbaarheid van het pro-ject wordt beschreven. De studie vormt debasis voor de offerte (tender-documents)waarin gedetailleerd alle prijsbepalende ge-gevens worden vastgelegd.Het is van weinig belang in welke relatie mentot deze voorbereidingsfase staat (of meneen prijs bepaalt of zich ermee accoord ver-klaart); beide partijen dienen exact te wetenwaarop de prijs gebaseerd is, immers onbe-kendheid leidt onherroepelijk tot verliezen,kwalitatief of kwantitatief.De hoofdgegevens die bekend moeten zijnalvorens men de aanbieding overhandigtzijn:- vorm van het contract (turn-key of lumpsum);- algemene en speciale condities in het con-tract;- bouwtijd;- technische specificaties, onderverdeeldin:bijzondere specificaties volgens contract,richtlijnen voor de uitvoering, overeenkom-stig het ontwerp.De quality control engineer die volledig opde hoogte is met het bovenstaande heeft bij-zondere belangstelling voor:- de economische levensduur van de con-structie;- de expositie-omstandigheden van de con-structie;- de normen die van kracht zijn;- de verplichtingen inzake het gebruik vanlokale produkten en arbeidskrachten;- nationaliteit van de bouwers.In vele gevallen zal het noodzakelijk zijn datde quality control engineer een bezoekbrengt aan het land waar gebouwd gaat wor-den. De toestand van bestaande construc-ties geeft een goede indicatie van de moge-lijkheden. Er wordt op gewezen dat het Ame-rican Concrete Institute (AIC) een uitgebreidschema heeft samengesteld voor het uitvoe-ren van een inspectietocht (ACI-Committee201).Kwaliteitbepalende aspectenZoals reeds besproken, is kwaliteit een matevan zekerheid omtrent de levensduur van deconstructie. Kwaliteitseisen moeten dusworden afgestemd op de gewenste duur-zaamheid. Zwaarwegende duurzaamheids-aspecten zijn o.a. de expositie-omstandig-heden van de constructie. Echter, ook tij-dens de uitvoering van het bouwproject moethier terdege rekening mee worden gehou-den. Door het wereldwijd vertakte net vanmeteorologische stations heeft men de be-schikking over de weersomstandigheden.Bestudeert men de gegevens van de weer-stations in het Midden-Oosten dan blijken eronderling grote variaties te bestaan (fig. 4).Cement XXXVI (1984) nr. 4 2495a-bRegelmatige controle van de cement-eigenschappen is essentieel. Het opschriftop de zak met verwijzing naar de BritishStandard is geen enkele garantie voor dekwaliteitDe beschikbaarheid van grondstoffen voorde vervaardiging van beton, asfalt, wegfun-deringen of havendammen kan verstrekken-de gevolgen hebben. Zeker indien er ver-schillende mogelijkheden bestaan die zichonderling in kwalitatief opzicht onderschei-den; ontginningsrechten en transportafstan-den kunnen dan prevaleren.Vrijwel ieder land zal de noodzaak tot het im-porteren van hoogwaardige bouwmaterialentot een minimum willen beperken. Het ver-plicht stellen van lokaal geproduceerd ce-ment kan een belangrijk punt vormen voorde offerte. Voordat echter een lokale ce-mentfabriek geaccepteerd kan worden zalmen zich uitvoerig op de hoogte moeten stel-len omtrent de produktiegegevens, de aan-wezigheid van een kwaliteitsdienst, een ex-terne controle en de ervaring die men heeft.In aflevering II van deze artikelen serie {Ce-ment 1984 nr. 1) is aangetoond dat het voorconstructies gebouwd aan zee is aan te be-velen hoogovencement met een hoog slak-gehalte te gebruiken. Omdat de fabricage enervaringen afkomstig zijn uit slechts enkeleWest-Europese landen, is de opdrachtgeverhier meestal niet van op de hoogte.Een aanbod van een lokale cementfabriekom hoogovencement in het produktenpak-ket op te nemen moet vanwege het evidentegebrek aan kennis en ervarig met dit produk-tieproces, met klem van de hand worden ge-wezen.Het verschil tussen goed en slecht beton isniet altijd terug te voeren naar de gebruiktegrondstoffen. Ook de betrokken arbeids-krachten dragen hiertoe duidelijk hun steen-tje bij. Bij grote bouwprojecten in het Mid-den-Oosten zijn vaak duizenden mensen no-dig. Het opleidingsniveau en de arbeidspres-taties van de inheemse bevolking of arbei-ders die gerecruteerd worden uit het Verre-Oosten, liggen beduidend lager dan wat wegewend zijn. Ook spelen de communicatie-problemen een rol; gebarentaal betekent in-eens ?ets heel anders. Het inzetten van erva-ren mensen op de sleutelposities, die in iedergeval kunnen lezen en schrijven, ?senorm be-langrijk.Over de nationaliteit van de bouwers kunnenaparte verhandelingen worden geschreven.De geaardheid en het handelen van mensenuit een bepaald land kunnen leiden tot con-flictsituaties in het bouwproces. Goede con-tracten en specificties, die duidelijk zijn vooriedereen, zijn daarom essentieel. De natio-naliteit van de adviseur (consultant) die deopdrachtgever in eerste instantie heeftgeadviseerd, of de (koloniale) geschiedenisvan het land waarin wordt gebouwd, bepaaltvaak volgens welke norm wordt gebouwd.Indien, in een latere fase, de aannemer zijneigen normen introduceert kunnen zich si-tuaties voordoen die niet bevordelijk zijnvoor de kwaliteit. Gezegd dient te wordendat tal van zaken, met betrekking tot het bou-wen in warme landen, nog niet beschrevenstaan in internationale normen (standards).ProduktkeuzeHet kiezen van de bouwmaterialen is eenzeer belangrijke fase tijdens de voorberei-ding. In de meeste gevallen is de aannemer(contractor) vrij een keuze te maken binnenhet kader van de specificaties. Ter voorko-ming van stagnaties op de bouwplaats moetde keuze zoveel mogelijk op het thuisfrontworden gemaakt; daar heeft men de be-schikking over snelle communicatiemidde-len en informatiecentra inclusief externe ad-viseurs. Het verdient aanbeveling om perprodukt een aantal alternatieven achter dehand te houden.Wanneer de contractor heeft gekozen vooreen bepaald produkt dan wordt dit ter goed-keuring aangeboden aan de representantvan de opdrachtgever, de consultant. Hetproduktvoorstel wordt gedocumenteerd metproduktbeschrijvingen, certificaten, referen-ties en eventueel monsters. Na de goedkeu-ring (approval) van de consultant worden allebetrokkenen ge?nformeerd en voorzien vande nodige documentatie.Nog een kleine aantekening met betrekkingtot de cementkeuze. Een van de belangrijk-ste materialen die moet worden gekozen ishet cement. Het gezegde: 'de vlag dekt delading' oftewel 'wat op de zak staat, zit erin'geldt niet altijd. Een verwijzing naar eenASTM-, BS- of DIN-norm is geen enkelegarantie voor de kwaliteit (foto 5). De ce-mentfabriek moet dan ook worden bezochtwaarbij een kwalitatieve evaluatie en de pro-duktgegevens inclusief die van de grond-stoffen als leidraad voor de keuze dienen.Het is een feit dat cementleveranciers uit en-kele oosterse landen hun produkt aanbiedentegen zeer lage prijzen. Men dient echter danwel een scheeplading van 400 000 losse zak-ken te accepteren.Opstarten van een werkDe taak van het Quality Control Departmentop hef bouwwerk is onder meer dedagelijkseleiding of supervisie over het laboratorium.In het laboratorium worden alle testen uitge-voerd die nodig of nuttig zijn om de voorge-schreven kwaliteit te bereiken (?/'g. 6). De uit-rusting en organisatie is afhankelijk van hetsoort project; de meeste werkzaamhedenworden verricht in een hoofdgebouw terwijl6Indeling van het laboratoriumCement XXXVI (1984) nr. 4 250Tabel 1Controleschema voor toeslagmateriaal(frequentie van het uitvoeren van deproeven)toeslag materiaalongesorteerd 6-12-25-40 mm 0-6 mmfasel fasel fase 11 fasel fase IIkorrelverdeling 14 dagen 3 dagen dagelijks dagelijks dagelijkschloridegehalte 14 dagen dagelijks dagelijks dagelijksslibgehalte 3 dagen dagelijks dagelijks dagelijkskorrelvorm p.m.absorptie 10 000 m3dagelijks 5 000m3hardheid p.m.soortelijk gewicht 10 000 m35 000m3volumegewicht 3 dagen wekelijksvormhoudendheid p.m. p.m.percentage gebroken dagelijksvisuele controle dagelijksvochtgehalte dagelijks dagelijks dagelijksTabel 2Controleschema voor cementOpmerkingen: cementmonsters wordentijdens het laden van het schip door eeninternationaal expertisebureau genomen ennaar een laboratorium in Holland verstuurd.Een tweede monster arriveert met hetschipop de bouwplaats.Periodiek vindt een uitgebreide controle opde fabriek plaats na een periode vanproduktiestilstand.produktiecontrolefabriekexternecontroleHollandlaboratoriumbouwplaats4 weken naaankomstschip-herhalingtoteinde ladingfysisch onderzoekzeefrest 200 \ X- X XBlaine-waarde X X X Xsoortelijk gewicht - - X Xstandaard consistentie - X X Xbegin binding X X X Xeindebinding X X X Xsoundness X- - -valse binding - X X Xmechanisch onderzoektrek/druksterkte1dag -/- -/X x/x x/x7 dagen -/X -/X x/x x/x28dagen -/X -/X x/x x/xchemisch onderzoekgehalte onoplosbaar X- - -gloeiverlies X X- -Na20-equiv. X- - -so3X- - -C02X-- - -X X X Xslak/klinkerverhouding X X- -inspectie lading - X X-inspectie opslag - - X X7Zeefanalyse van ongesorteerd materiaaluit een wadiondersteuningseenheden opgesteld kunnenworden bij de produktieplaatsen en op debouwplaats. Voorafgaande aan een ge-schiktheidsonderzoek voor beton is hetraadzaam een kwaliteitscontroleschemavast te leggen, waarin de verschillende tes-ten met frequentie van uitvoeren, zijn om-schreven.De kwaliteitscontrole van het beton is ver-deeld in drie fasen:fase I :eerste test om de geschiktheid vanmaterialen en uitrusting vastte stellen;fase II :series van testen om debetonproduktie te begeleiden;fase III :bepalingvandebeton-karakteristieken.De materialen die gecontroleerd worden zijn:ongesorteerd toeslagmateriaal uit groeve,grof toeslagmateriaal, zand, cement, water,hulpstoffen en beton. Ook de uitrusting moetworden gecontroleerd: produktie toeslag-materiaal, betoncentrale, truckmixers, labo-ratoriumapparatuur.Voor het toeslagmateriaal zijn de controlesgespecificeerd in tabel 1. Figuur 7 toont eenzeefanalyse van ongesorteerd materiaal uiteen wadi.Voor cement is een controleschema gegevenin de volgende paragraaf. Het geschikt-heidsonderzoek voor beton wordt afge-stemd op de werksituatie, transportafstand,wachttijden enz.Gedurende het operationeel maken van hetlaboratorium moeten de 'laboranten' wordenbegeleid waarbij een selectie wordt doorge-voerd op accuratesse en betrouwbaarheid.CementXXXVI(1984)nr.4 2518Teruggang in druksterkte vanhoogovencement ten gevolge van opslagbij hoge relatieve vochtigheidOmdat de medewerkers van het laborato-rium ervaringen hebben opgedaan met hetbeton tijdens de geschiktheidsonderzoekenkunnen zij de arbeiders in de uitvoering in deeerste fase van de bouw terzijde staan metraad en daad. Voor een politioneel optredenvan de quality control patrouille moet duide-lijk worden gewaakt. Een dergelijke houdingzal doorgaans alleen maar een averechtseuitwerking hebben.Voortgangscontrole tijdens het werkVan alle voortgangscontroles die op het werkworden uitgevoerd onderscheidt zich dievoor cement. Experimenteel onderzoekheeft aangetoond dat de teruggang in sterktevan cement, opgeslagen aan de kust van dePerzische Golf, in 6 lagen papieren zakken ?50 kg, enorm kan oplopen (fig. 8).Om een goed beeld te krijgen van de zichwijzigende eigenschappen kan het controle-schema van tabel 2 worden gevolgd.9Illustratie van de zetmaatproef in eenPerzisch instructieboekDe voortgangscontrole van het beton op debouwplaats geschiedt met behulp van devermaarde zetmaat (fig. 9) en het maken vanproefkubussen. Afhankelijk van de beton-kwaliteiten die moeten worden bereikt,waarbij 37,5 N/mm2geen uitzondering is,wordt een signaleringssysteem ingevoerdom een continue prognose van de 28-daagsedruksterkte mogelijk te maken. Bijvoorbeelddoor het meten van de 1- en 3-daagse druk-sterkten. In speciale gevallen wordt de trek-sterkte van het beton bepaald. Figuur 10geeft een indruk van het niveau en de sprei-ding in de sterktecijfers.Periodieke technische evaluatiePeriodieke technische evaluatie wordt on-derscheiden in:a. evaluatie van testresultaten,b. evaluatie van geleverd werk.Er zal ten allen tijde een evenwicht moetenbestaan tussen de testresultaten van de la-boratoriumproeven en het niveau van het ge-leverde werk. Een gespecialiseerd team vanlaboranten zal weinig moeite hebben met hetproduceren van testresultaten. Zijn dezeechter representatief voor het geleverdewerk? Een continue koppeling met de uitvoe-ring is nodig. Wordt het evenwicht verstoorddan zal de oorzaak moeten worden achter-haald. Deze is altijd terug te vinden in ??nvan de drie pijlers: mens-materiaal-mate-rieel.De evaluatie van de testresultaten wordt ver-werkt in maandrapporten die uiteindelijk aande employer worden overhandigd; deze be-vatten uitsluitend gegevens die volgens hetcontract moeten worden geleverd. Gereed-gekomen werk wordt ge?valueerd door vi-suele inspectie door de quality control engi-neer. De conclusies worden besproken methet management en de verantwoordelijkecollega's van de uitvoering.Technische aspecten ten behoeve vande opleveringIn vele contracten wordt een definitieve op-levering vooraf gegaan door een voorlopigeoplevering, een toestand waarin het projectof een gedeelte daarvan voor circa 95%functioneel gereed is. Het is van bijzonderveel betekenis op dit moment de stand vanzaken exact vast te leggen. Bovendien geefthet de noodzaak een eind-evaluatie te ma-ken van het gereedgekomen werk. Het docu-ment dat gemaakt wordt bestaat uit 5 hoofd-stukken die per bouwsectie parallel lopen:- algemene beschrijving van het onderdeel(lijst 'As-built' tekeningen);- materialen en uitrusting (documenten leve-ranciers, handleiding en onderhoudshand-boeken, testcertificaten);- testen op de bouwplaats (beton, asfaltenz.);- algemene inspectie (percentage gereed,onvolkomenheden of defecten, niet gereedwerk);- testschema tijdens protocol, ten behoevevan de oplevering.Terugkoppeling naar het thuisfrontTer versterking van de concurrentiepositiemoer het thuisfront weten hoe het werk uit-eindelijk is uitgevoerd. Waar lagen, ondanksde goede voorbereidingen, de knelpunten?Welke nieuwe gezichtspunten verdienen ex-tra belangstelling? Meer informatie is meerzekerheid! Naast de algemene informatiekan de quality control engineer zijn verblijf in10Relatie treksterkte/druksterkte, resultatenna 28 dagenCement XXXVI (1984) nr. 425211 a-bBiologische aangroei op betonblokjes, die4 weken op verschillende diepten Inzeewater zijn ge?xposeerdhet warme land gebruiken om researchwerkte initi?ren.Het zou een extra aflevering vragen hieroverte berichten; volstaan wordt met slechts en-kele korte opmerkingen:1. De ASTM stelt de maximale temperatuurvan verse betonspecie op 32 ?C. Enormekosten worden gemaakt om dit te bereiken.Is dit werkelijk nodig?2. Biologische aangroei in zeewater, waar-van de temperatuur in de zomer kan oplopentot 40 ?C, gaat erg snel (foto 11) As lithopha-gae een nieuw gevaar?3. De duurzaamheidsgraad van betonrepa-raties onderwater is een discussiepunt. Inverband daarmee is de ontwikkeling van deonderwater-dekkingsmeter in een experi-menteel stadium.4. Maar ook niet-betonproblemen vragen omresearch, zoals het uitvoeren van verfwerkbij hoge relatieve vochtigheden of de samen-stelling van asfaltmengsels voor zwaar weg-verkeer.SlotopmerkingQuality Control engineers; roependen in dewoestijn? Soms lijkt het erop. In landen rondde Perzische Golf wordt de kreet 'In Sha-al-lah' veel gehoord. Het betekent dat men eenslag om de arm houdt: 'als Allah het wil'.Bouwen in warme landen; synoniem voorproblemen? Zeker niet! Indien de opgedaneervaringen teruggekoppeld worden naar deontwerpers, men alert blijft voor nieuwe ont-wikkelingen en de internationale normeneensluidend worden, dan kunnen we er nogvele jaren blijven bouwen.In de Perzische jaartelling is het momenteel1363; halen onze constructies 1984? Vast enzeker; In Sha-allah.12Dag van de Islamitische Republiek (let ophet verschil in jaartelling)Literatuur1. The Iranian Revival, The making of thepast2. Specifications, Standards, Procedures.Their use and benefits in concrete construc-tions; Haskoning, Royal Dutch ConsultingEngjnees and Architects Construction De-partmentTechnischnieuws1Principe van de manchetPrefunko,snelbouwsysteem voorfunderingenBij de rationalisatie van bouwmethoden is defundering vaak nog een achtergebleven ge-bied. Kan bijvoorbeeld een woningskelet inenkele dagen worden gerealiseerd met groteelementen of gietbouw, de bouwput daaren-tegen ligt meestal wekenlang open, de uit-voering is sterk weersafhankelijk en ken-merkt zich door ruime maattoleranties. Eenvan de grootste knelpunten is het feit datplaatsafwijkingen van heipalen, zowel hori-zontaal als verticaal onvermijdelijk zijn. Ditheeft de bekende consequenties van kop-pensnellen en aanpassen van funderingsbal-ken.Om hierin verbetering te brengen ontwikkel-de de heer Van Vliet van het gelijknamigevlechtbedrijf in Hardinxveld een muts ofmanchet, waarin de plaatsafwijkingen vanheipalen kunnen worden opgevangen (fig. 1).De paalkop wordt daartoe voorzien van eenankerbus, waarin na het heien een draadeindwordt geschroefd met een stelmoer. Doormiddel van waterpassing worden de stel-moeren in ??n horizontaal vlak gesteld. Degeprefabriceerde manchet wordt over depaalkop met draadeind geschoven en steuntvia een staalplaatje op de stelmoer. Het bo-venvlak van de manchet ligt hierdoor exactop de juiste hoogte en is voldoende grootom bij de gebruikelijke plaatsafwijkingen vande paalkop te dienen als oplegvlak voor defunderingsbalken (foto's 2-3).Op deze wijze is het niet meer nodig de fun-deringsbalken aan te passen aan de paalkop-afwijkingen en kunnen gestandaardiseerde,prefab balken worden toegepast. Voor dewoningbouw is hiervoor inmiddels een sy-steem uitgewerkt. Voor de dwarsbalken overde bouwmuren worden balken met uitste-kende bovenwapening gebruikt (fig. 4). Terplaatse van de oplegpunten (paal + man-chet) zijn in het hart van de balk verticale spa-ringen gehouden, van waaruit de holle ruimtein de manchet kan worden gevuld met beton-specie. Dit kan geschieden tegelijkertijd methet storten van de begane-grondvloer. Ditbetekent dat vanaf het heiwerk tot en metbegane-grondvloer slechts ??n keer wordtgestort. Een belangrijke tijdwinst is het ge-volg. Opgemerkt wordt nog dat omtrent demeest effici?nte wijze van afdichten van devoeg tussen manchet en omtrek van de paal-kop nog ontwikkelingen gaande zijn.Voor de gevelbalken worden balken met eengladde bovenzijde gebruikt, waarop directkan worden gemetseld. De gevelbalken zijnzodanig uitgevoerd dat tevens een vorstrandis gecre?erd. Overigens is het nogal discuta-bel of bij een geheide fundering met vrijdra-Cement XXXVI (1984) nr. 4 253
Reacties