themaBeton in het werk1201346themaBeton inhet werkHet project De Rotterdam wordtuitgevoerd met haast uitsluitend inhet werk gestort beton. In totaal wordtcirca 74 000 m3beton verwerkt. Met deuitvoering van de technische installatiesin de betonvloeren biedt dezeconstructiewijze grote flexibiliteit inhet gebruik en in de planning van dewerkvoorbereiding.Verwerking van beton in De RotterdamBeton in het werk 12013 47Vanwege de verschillende functies, zoals wonen, werken enparkeren, stelt De Rotterdam verschillende eisen aan hetgebruikte beton. Dit geldt voor de diverse eisen zoals sterkte,verwerkbaarheid, milieuklasse en sterkteontwikkeling. Het isniet moeilijk voor te stellen dat de eisen aan het beton in dezwaar belaste kolommen afwijken van de eisen aan beton in deparkeergarage.EisenHet belangrijkste deel van het beton is bedoeld voor de vloeren,de stabiliteitskernen en de stabiliteitswanden. De globale verdeling van het beton in verschillende gedeelten van het gebouw isals volgt:? fundering en bodemplaat : circa 7000 m3? kelder en plintgebouw : circa 20 000 m3? low rise van alle drie de torens : circa 25 000 m3? high rise van alle drie de torens : circa 22 000 m3Bij slanke elementen, zoals de kolommen, is hogesterktebetonnodig. Vooral in de lagere verdiepingen is gebruikgemaakt vanbeton met sterkteklasse C80/95. In de onderste verdiepingen iseen deel van de kolommen versterkt met een staalconstructiemet zware HD400profielen. Hierbij is rekening gehouden metde vereiste brandbeveiliging door de toevoeging van vezels.De gestelde prestatieeisen aan het beton worden door deontwerper van de draagconstructie (de constructeur)aangegeven in de besteksomschrijving.De levering van beton is uitbesteed aan een betonmortelleverancier. De informatie uit het bestek vormt daarmeeongewijzigd de basis voor de aankoop. De bijbehorende betonhoeveelheden zijn opgesteld door de bouwkundig aannemer.BetonsoortenSamen met de leverancier heeft de aannemer de eisen omgezetin een lijst met betonsoorten. Elke betonsoort is gekenmerktmet een nummer, zodat de uitvoerder het beton voor de betreffende bouwdelen eenvoudig kon opvragen.De lijst met betonsoorten bevat naast een nummer en kortebeschrijving alle benodigde informatie voor de samenstellingen een aantal eigenschappen, zoals de consistentie en de afgesproken leeftijd bij beproeving op sterkte. De complete lijstwordt in overleg met de ontwerper gecontroleerd en ten slottevrijgegeven.1Dipl.-Ing. Frank SeiboldZ?blin1 In De Rotterdam wordt circa 74 000 m3beton verwerktfoto's 1 en 6: OMAVoorbeeld bestekseisen beton beganegrondvloerbetonmortel: NEN-EN 206-1 + W05 / NEN 8005-04sterkteklasse: C28/35milieuklasse: onderzijde en zijkant XC3, bovenzijde XC1beton: gewapendvolumiek gewicht: 2400 kg/m3minimaal vereist cement-/bindmiddelgehalte: NEN 8005-04,tabel Ebindmiddel: CEM III / B42,5 LH HSgrof toeslagmateriaal: 20% betonpuingranulaat, behoudens voorbeton verwerkt in onderdelen die blijvend in het zicht blijvenvulstof: ter keuze betonmortelcentralegrootste korrelafmeting (tabel E): 31,5 mmthemaBeton in het werk1201348kolomtype A950 x 950 mm2C80/95HD400 x 1086 S460kolomtype A1950 x 950 mm2C80/95HD400 x 900 S355kolomtype A2950 x 950 mm2C80/95HD400 x 818 S355kolomtype A3950 x 950 mm2C80/95HD400 x 592 S355kolomtype G900 x 900 mm2C80/95kolomtype I800 x 800 mm2C53/65kolomtype J700 x 700 mm2C80/95kolomtype K700 x 700 mm2C53/652 Voorkomende kolomtypen met bijbehorende afmetingen, betonsterkteklassenen ingestorte profielen (indien van toepassing)3 De vloergedeelten in het invloedsgebied van de kolommen worden metstrekmetaal afgezet en met C53/65 of C80/90 beton voorgestortbijbehorende betonsterkteklassen is gegeven in figuur 2.De vloergedeelten in het invloedsgebied van de kolommenworden met strekmetaal afgezet (foto 3) en met C53/65 ofC80/90 beton voorgestort, voordat de rest van de vloer wordtgestort met C30/37 beton. Doordat in de ponszone van dekolom nu automatisch een sterker beton wordt verwerkt, kande dwarskrachtwapening worden gereduceerd.Ook het bekistingsconcept heeft een elementaire invloed op destortvoegen. Bij dit project wordt erop gelet dat het gehelekerngebied in ??n (verdiepingshoog) stuk kan worden gestort.Daardoor worden storende verticale stortvoegen tot eenminimum beperkt. Ook de overige losse stabiliteitswandenworden in ??n stort vervaardigd.Het wandaanzicht in fig. 4 toont de horizontale stortvoegen.De co?rdinatie van stortvoegen is tot stand gekomen in nauwoverleg tussen de aannemer en de constructeur. Die laatstehoudt rekening met de hoofdstortgedeelten in zijn tekenwerken in het wapeningsontwerp. De stortvoegen worden directweergegeven in de vormtekening en in de wapeningstekeningen. Bovendien is alle informatie overgenomen in hetzogenaamde `werkplan betonwerken'. Daarin wordt alle bouwpraktische informatie over de uitvoering van de betonwerkenbeschreven, zoals werkvoorbereiding, de uitvoering, denabehandeling, de te gebruiken materialen, bekistingsolie,voegenafzettingen en dergelijke.In tabel 1 staat een uittreksel uit de lijst van betonsoorten mettwee voorbeelden voor beton voor de kolommen en voor dewanden.StortvoegenVan groot belang voor de werkvoorbereiding is de indeling vanhet gebouw in stortgedeelten, begrensd door stortvoegen. Debasis voor de indeling van deze stortgedeelten is de overgangvan de drie verschillende torens op de hele plattegrond van deplintbebouwing. De vloervelden van de kelder en van hetplintgebouw zijn verdeeld in ongeveer drie even grote bouwgedeelten. De vloeren van de afzonderlijke torens wordenechter in ??n stuk gestort.Verticale bouwdelen zoals wanden en kolommen worden altijdtot aan de onderkant van de vloer uitgevoerd. Bij de verbindingvan twee bouwdelen uit verschillende betonsterkteklassenwordt om constructieve redenen altijd het sterkste beton toegepast, dus ook in het deel in de vloeren tussen de kolommen.Een overzicht van enkele voorkomende kolommen metTabel 1 Betonsoorten met twee voorbeelden voor kolommen en wandenopvraagnummer beschrijving beton voor kolommen en wanden CEM III/B 42,5 N CEM I 52,5 R Variodur 30 vliegas wcfeqwcf beproeven na60 XII C53/65, 28d, XC4, XD3, XS3, (XF4)F4, 32 mm, LH (50% CEM I 52,5)195 kg 195 kg n.v.t. 50 kg 0,39 0,40 28 dagen61 XII-56d C53/65, 56d, XC4, XD3, XS3, (XF4)F4, 32 mm, LH (33% CEM I 52,5)260 kg 130 kg n.v.t. 50 kg 0,40 0,42 56 dagen23Beton in het werk 12013 49400400ba2802803120125012504 Horizontale stortvoegen lopen ter plaatse vanvloeren aan onderkant vloer (a) en in overigesituaties aan bovenkant wand (b)5 Vanaf de vierde verdieping zijn in het kernbereik vanelke toren zelfklimmende betonverdeelmasteningebouwd6 Het belangrijkste deel van het beton is bedoeld voorde vloeren, de stabiliteitskernen en destabiliteitswanden, bijvoorbeeld in het atriumTot de vierde verdieping wordt het beton aangevoerd metmobiele betonpompverdelers. Daarna zijn in het kernbereikvan elke toren zelfklimmende betonverdeelmasten ingebouwd(foto 5). Het centrale pompstation wordt tegelijkertijd opgezet.Met een leidingsysteem en de benodigde aftakkingen kunnenzo door ??n station alle drie de verdelers worden bediend. Ermoet uiteraard worden gelet dat er op ??n dag niet tegelijkertijdmeer vloerstorten plaatsvinden. Hieruit volgt een maximaledagprestatie van ongeveer 400 m3beton. Dit is met het oog opde bouwplanning voldoende. De betonpomp van het centralestation bezit een pompvermogen van 200 m stijghoogte. Deverdeelmasten hebben een zwenkradius van maximaal 34 m.Daardoor kunnen alle bouwdelen in de torens gemakkelijkworden bereikt. Kleine hoeveelheden en hogesterktebetonworden niettemin met een kubel gestort. Met vakkundig personeel aan de centrale pomp en aan de verdeelmasten is een vlotwerkverloop gewaarborgd. BetonlogistiekDe zogenoemde `betonlogistiek' speelt een belangrijke rol bijhet verwerken van het beton. Onder betonlogistiek wordtverstaan: het proces van de afroep tot het storten van het beton.Bij De Rotterdam is ervoor gekozen de aanrijroute voor betonmixers geheel onafhankelijk te houden van het andere toeleveringsverkeer, omdat de dagelijkse aan en afvoer van betonvoertuigen ongestoord moet kunnen worden afgewikkeld.Tijdens de ruwbouw worden gemiddeld tussen vijftien entwintig betonmixers per dag afgehandeld. Bij het storten vanverdiepingsvloeren verdubbelt dit aantal nog eens tot circaveertig betonmixers. Parallel hieraan worden de andere toeleveringen in een orde van grootte van dertig vrachtwagens viade aanvoerroute langs de waterkant afgewikkeld.564