Natuurlijk is deze vergelijking niet eerlijk. Verre- weg de meeste Romeinse constructies bestaan niet meer, dat moet men zich ook realiseren. Verder construeerden de Romeinen massief, waarbij het beton louter op druk werd belast. Wapening werd niet gebruikt, dus kon het ook niet roesten. Een dergelijke bouwwijze geeft sterke beperkingen. Het beton uit die tijd had een lage sterkte. Dit kan ook niet anders gezien de heterogeniteit van het materiaal (foto 1). De combinatie van een zachte matrix met een toeslag die onregelmatig van vorm en grootte is, leidt bij belasten tot grote inwendige spanningen. De sterkte van zo'n materiaal moet dus wel beperkt zijn. Het in foto 1geschetste beton komt uit de stadsmuur in Keulen, die ongeveer 50 jaar na Christus werd gebouwd. De sterkte, gemeten aan boorcilinders, bedroeg ongeveer 10N/mm 2. De wijze waarop beton zijn sterkte overdraagt kan schematisch worden voorgesteld als getoond in fig. 2. Hierin wordt aangegeven wat er zou gebeuren als alle korrels even groot zijn. De krachten in het beton gaan van korrel tot korrel. Hierbij treden zijdelings gerichte componenten op. Deze compo- nenten worden opgebracht door het bindmiddel tussen de korrels. Het beton kan éénassig worden belast totdat het bindmiddel wordt overbelast. De scheuren in op druk belast beton lopen daarom in de richting van de drukkracht. Al lang is bekend dat de zijdelingse krachten in het inwendige van het beton kunnen worden geminimaliseerd door een dichte korrelpakking te realiseren. Daarom zijn zeefkrommen opgesteld waaraan de mengsel- samensteller zich kan oriënteren. Een tweede, vanouds bekende, methode om de sterkte te verbeteren is het verlagen van de water- cementfactor. Het praktische optimum lag tot voor kort bij een wcf van 0,4. Lagere waarden leidden tot verlies aan verwerkbaarheid, en daardoor auto- matisch weer tot sterkteverlies. Tot ongeveer tien jaar geleden was het realiseren van een beton B45 Architectuur & ontwerp Materi alen cement 2002 4 6 Waar gaan we naartoe met ons beton? BETON ALS CONVENTIONEEL BOUWMATERIAAL Prof.dr.ir. Joost Walraven, TU Delft, faculteit CiTG, sectie Betonconstructies "Beton? Dat maakten de Romeinen toch ook al?". Deze uitspraak werd genoteerd toen gepleit werd over het honoreren van een onderzoeksvoorstel waarin beton centraal stond. Inderdaad: Romeinen maakten ook al beton. En hoe! De bestaande constructies uit de Romeinse tijd duiden erop dat ontwerpen op een levensduur van 2000 jaar en langer moge lijk is. Pikant is hierbij dat de laatste tijd bij veel belangrijke constructies, op grond van geavanceerde theoretische beschouwingen, gediscussieerd wordt over de vraag wat we moeten doen om de 100 jaar te halen! 2 | Geschematiseerde krachtsoverdracht in op druk belast beton 1 | Romeins beton op de bouwplaats nog een hele prestatie. Inmiddels is het inzicht in de betontechnologie sterk verbeterd. Dit heeft geleid tot revolutionaire ontwikkelingen. Beton met hoge sterkte In het begin van de jaren 90ontdekte men dat het toevoegen van silicafume aan beton een aanzien- lijke sterkteverhoging tot gevolg had. Deze stof, een bijproduct van de silicium verwerking, heeft een belangrijk effect op de inwendige krachtsover- dracht in het beton. De silicafume korrels zijn een orde kleiner dan de cementkorrels en daarnaast zijn ze reactief. De korrels fungeren als groeikernen voor de groei van kristallen, die door de grovere kristallen van de cementsteen heen groeien. Het bindmiddel wordt hierdoor veel sterker. Daarnaast is de elasticiteitsmodulus van het bind- middel veel hoger dan voorheen waardoor het beton homogener is. Dat betekent dat ook de zijdelingse krachten, die de draagstructuur uit elkaar trekken, kleiner zijn. Dit dubbele effect leidt tot een aanzien- lijke verhoging van de betonsterkte. Een fraai staaltje van ingenieurskunne was de realisatie van de Tweede Stichtse Brug, de eerste grote voorgespannen brug in hoge sterkte beton in Europa (foto 3). Een analyse van de kosten voor de bouw van deze brug leverde een voor velen verrassende uitkomst op. De kosten van het gebruikte hogesterktebeton (474 kg/m 3cement, 25kg/m 3silicafume, zand, gebroken grind 4-16 mm en superplastificeerder) waren dan wel ongeveer tweemaal zo hoog als die voor een conventionele beton B45, maar hier stonden aanzienlijke financiële voordelen tegen- over. Er was ongeveer 30% minder beton nodig. Door de kleinere oppervlakte van de doorsnede was ook minder voorspanstaal (25%) nodig. Door het afgenomen gewicht konden de uitbouwmoten 5m lang worden in plaats van de voorheen gebruike- lijke lengte van 3,5 m. Hierdoor kon de bouw met 3 maanden worden verkort. De kosten waren hier- door niet noemenswaardig hoger dan die van een traditionele brug. De kwaliteit van de brug is echter wel verbeterd. Door de dichte materiaalstructuur van het hogesterktebeton is de duurzaamheid beter en zullen de onderhoudskosten geringer zijn. Ook een analyse van de milieu-effecten leidt tot een verrassende conclusie. Omdat er minder beton nodig is met een hoger cementgehalte blijft de totale hoeveelheid gebuikte cement ongeveer gelijk. De besparing op de hoeveelheid toeslag is echter ongeveer 30%. Uiteindelijk bleek de sterkte van het beton maar een onderdeel te zijn van een uitge- breider pakket aantrekkelijke voordelen. De snellere verharding en de betere duurzaamheid zijn mis- schien nog wel belangrijker. Zich dit realiserend begon men vaak over 'hoogwaardig' beton te spreken in plaats van over 'hogesterktebeton'. Zelfverdichtend beton De ARBO omstandigheden op de bouwplaats en in de fabriek beginnen terecht steeds meer aandacht te krijgen. Een groot nadeel van traditioneel beton is dat het mechanisch verdicht moet worden. Het verdichten is een onaangename bezigheid. Het vast- houden van de trilnaald kan tot bloedcirculatie storingen leiden ('dode vingers'). Bovendien is de met het verdichten gepaard gaande geluidsoverlast vaak enorm. Ook hier bleek een kleine ingreep in de samenstelling van het beton tot een enorme ver- betering te leiden. Het idee is betrekkelijk simpel. Men voegt iets meer bindmiddel toe dan nodig is voor het goed functioneren van het beton in de verharde fase. Door dit beetje extra cementpasta ontstaan dunne laagjes smeermiddel om elke korrel heen waardoor de korrels gaan 'zweven' (fig. 4). De inwendige wrijving tijdens het vloeien van het beton wordt nog verder gereduceerd door de aan- wezigheid van vliegas of kalksteenmeel als extra component. Deze stoffen hebben een korreldiameter die qua orde van grootte goed past tussen fijn zand en cement. Er ontstaat zo een driefasen korrel- pakket met grote dichtheid (fig. 5). Door het goed afstemmen van de korrelgrootten op elkaar en de aanwezigheid van dunne smeerlaagjes schuiven en rollen de korrels gemakkelijk over en langs elkaar waardoor het materiaal zeer vloeibaar wordt. Omdat deze laagjes zeer dun zijn hebben zij op de Architectuur & ontwerp Materi alen cement 2002 4 7 3 |Stic htse brug: eerste voor gespannen brug uit hoge sterkte beton in Europa 4 | 'Zwevende ko rrels' in ze lfverdichtend beton eigenschappen van het verharde beton nauwelijks invloed. Door het dichte korrelpakket zal de sterkte bovendien automatisch relatief hoog zijn. Dit ver- klaart dat een hoge sterkte en een goede verwerk- baarheid goed samen gaan. De Japanse methode, die zich alleen richt op het realiseren van een hoge verwerkbaarheid, geeft als resultaat een kubusdruksterkte in de orde van 60-70N/mm 2. De eigenschappen van de grenslaag- jes zijn natuurlijk wel van belang. De combinatie van superplastificeerder en beton speelt een belangrijke rol. Zijn de grenslaagjes iets te dik en te weinig viskeus, dan zullen de grotere korrels naar onderen zakken en zal ontmenging optreden. Zijn de laagjes iets te dun en is de viscositeit te hoog, dan wordt het mengsel plakkerig. De mengsels zijn daarom betrekkelijk gevoelig voor kleine ver- schillen in de eigenschappen van de samenstel- lende componenten. Het geven van een recept voor zelfverdichtend beton is nog onvoldoende, omdat bij de aanvoer van nieuwe grondstoffen steeds opnieuw toetsing van de verwerkbaarheid en bij- sturing van de samenstelling nodig is. Het is daarom niet verbazend dat toepassing van zelfverdichtend beton zich momenteel vooral in de prefabindustrie snel ontwikkelt. De omstandigheden in de fabriek zijn relatief constant en handelingen zijn repeterend. Doordat de randvoorwaarden zich nauwelijks wijzigen en verwerkbaarheidscontrole zich tot routine ontwikkeld heeft, is de gevoeligheid van de mengsels geen probleem. De voordelen van zelfverdichtend beton voor de prefabindustrie zijn duidelijk. Een interessante analyse hiervan werd gegeven door Dekkers [1 ]. Hij toonde aan dat een significante verbeteringen van de ARBO- omstandigheden wordt verkregen met betrekking tot de overlast door geluid, trillingen en stof. Maar niet alleen de werkomstandigheden worden beter, ook de kosten worden lager. Weliswaar is het materiaal zelfverdichtend beton iets duurder door de extra kosten voor plastificeerders en vulstoffen, maar hier staan aanzienlijke kostenreducties tegen- over: ? afname van het energiegebruik; ?a fname van het ziekteverzuim; ?a fname van de kosten voor het onderhoud (tril- motoren, mallen); ? efficiëntere maltechniek (lichtere mallen, een- voudigere verbindingen, snellere op- en afbouw); ? langere levensduur van de mallen; ? efficiënter werken (afwerken verhard beton is nauwelijks nodig, nauwelijks grindnesten en luchtbellen). Wanneer daarbij nog bedacht wordt dat de vorm- vrijheid door het zelfverdichtende beton groter wordt waardoor nieuwsoortige en fraaiere producten mogelijk zijn dan is duidelijk dat zelfverdichtend beton een belangrijke doorbraak kan betekenen. Ook voor de bouwplaats is zelfverdichtend beton een aantrekkelijk materiaal. De geluidsoverlast voor de omgeving is kleiner, waardoor de acceptatie door de omwonenden vooral in stedelijke omgeving minder problematisch wordt. 's-Nachts storten is een haalbare optie. Omdat verdichten niet meer nodig is kan efficiënter en met inzet van minder personen worden gewerkt. Op de bouwplaats zal men daarentegen met sterk wisselende omstandig- heden te maken krijgen. Bovendien maakt het voor de keuze van de optimale mengselsamenstelling nogal uit of men bijvoorbeeld een hoge wand met veel wapening moet storten of een vloer met grote oppervlakte en weinig wapening. Deze kennis wordt momenteel nog ontwikkeld. Het stabieler en ongevoeliger maken van zelfverdichtende mengsels is de belangrijkste research opgave op dit gebied. Architectuur & ontwerp Materi alen cement 2002 4 8 R2 R1 5 |Schematische voorstelling v an driecomponenten korre lskelet 6 |Storten v an zelfverdich- tend beton van een wand in de Koningstunnel in Den Haag 7 | Storten v an een deel van een betonnen boog in ze lfverdichtend beton Beton met ultra hoge sterkte Bekijkt men de theorie van de korrelpakking (fig. 2), in combinatie met de functie van het bindmiddel, dan kan men zich de vraag stellen wat de hoogst bereikbare sterkte is. Een aantal belangrijke stappen is de volgende: ? verbeter de homogeniteit van het materiaal door verkleining van de korrelgrootte. Met het weglaten van grotere korrels neemt de spanningsvariatie in het verharde materiaal af, waardoor het beroep dat op de kwaliteit van de interface, normaal de zwakste schakel, wordt gedaan afneemt. ? Voer de pakkingsdichtheid op door nog sterker het optimale driefasen materiaal als uitgangspunt te nemen. Fig. 8 toont de hierbij behorende 'getrapte' zeefkrommen die ten opzichte van traditioneel beton sterk naar links (het gebied van de kleinere korrels) zijn verschoven. ? Voeg zo weinig mogelijk water toe. Dit lijkt merkwaardig omdat dit advies diametraal lijkt te staan ten opzichte van de klassieke manier van denken. In het verleden was het steeds zo dat voldoende water werd toegevoegd om al het cement (de duurste component) te laten hydrateren. Het resterende water was nodig om het beton voldoende verwerkbaar te maken. Een nauwelijks onderkend probleem was daarbij dat door het onvermijdelijke uitdrogen van het beton micro- scheuren ontstaan die de functie van het bind- middel ondermijnen. De nieuwe benadering is daarom juist omgekeerd: zorg dat al het water door de hydratatie wordt omgezet in de te vormen cementsteen. Het overblijvende cement werkt als fractie in het meerfasen korrelpakket om een nog grotere pakkingsdichtheid van het dragende skelet te verkrijgen. De verwerkbaarheid wordt opgelost door toepassing van geschikte superplastificeerders. ? Voeg staalvezels toe om het materiaal niet alleen sterk maar ook taai te maken. Het is logisch dat dit soort mengsels veel cement vragen. Gedacht moet hierbij worden aan meer dan 800 kg/m 3cement, meer dan 200kg/m 3silicafume en minstens 100kg/m 3staalvezels. Bij aanhouden van een maximum korreldiameter tussen 0 ,5 en 8mm kunnen hiermee sterkten bereikt worden tussen 200 en 250 N/mm 2. Met een extra warmtebehande- ling kunnen deze sterkten tot 300-350N/mm 2 oplopen. Het verkregen materiaal bevindt zich qua eigen- schappen tussen staal en klassiek beton in. Het meest bekende proefproject dat tot nu toe is uitgevoerd is de voetgangers/fietsersbrug in Sherbrook, Canada. Interessante toepassingen zijn echter ook viaduct- liggers, slijtlagen op bruggen, sluisdeuren. Foto 9 toont geprefabriceerde liggers die alleen enkele voorspanstrengen bevatten: andere wapening is door de aanwezigheid van vezels overbodig. Dat het materiaal ondanks de relatief hoge kosten interes- sante mogelijkheden biedt, werd aangetoond door studenten [2 ,3 ] die in hun afstudeerwerk de mogelijkheid onderzochten om beton B 200voor de schuiven van de Oosterschelde toe te passen. De in zeer hogesterktebeton ontworpen schuif (fig. 10) was nauwelijks zwaarder dan de bestaande stalen schuiven, die echter veel onderhoud vragen. Gezien de verwachte duurzaamheid van beton B200 zijn de onderhoudskosten voor deze schuiven veel lager, zodat een betonnen deur uiteindelijk goedkoper zou zijn geweest. Zelfverdichtend vezelbeton Het ligt voor de hand om de gunstige eigenschappen, die in de voorgaande voorbeelden steeds voor aparte betonmengsels werden verkregen, in één mengsel te combineren. Zelfverdichtend vezel- beton is daarvan een mooi voorbeeld. Vroegere ervaringen toonden aan dat de toevoeging van vezels de verwerkbaarheid snel doet afnemen. Met de kennis van zelfverdichtend beton in het achterhoofd zijn echter nieuwe opties mogelijk. Belangrijk is hier weer om eerst over de opbouw van de mengsels na te denken. Vezels verstoren de samenhang in het korrelpakket. Studies naar de pakking van toeslag met staalvezels laten zien dat Architectuur & ontwerp Materi alen cement 2002 4 9 0 20 40 60 80 100 percentage0.00001 0.0001 0.001 0.01 0.1 1 10 100 korreldiameter [mm] RPC 800 RPC 200 normaal beton CB A 8 | 'Getrapte' zeefkromme voor beto n met zeer hoge sterkte (> B200) 9 | Liggers uit B-200 het voor zand (0? 4mm) alleen weinig uitm aakt welk type staalvezel (tussen de 30en de 60 mm) toegepast wordt. Wanneer hetzelfde experiment met grind (4-16 mm) en staalvezels uitgevoerd wordt, daalt de pakkingsdichtheid bij toename van de hoeveelheid vezels. Hoe groter de lengte ? dikte verhouding van de vezels is, des te lager wordt de pakkingsdichtheid. Ook de vorm van de vezels is van belang. Om de maximale pakkingsdichtheid voor een bepaalde soort en hoeveelheid vezels te bereiken moet men het aandeel van het zand in de toeslag verhogen. Grünewald [4,5] toonde aan dat zelfs bij 120 kg/m 3 nog zelfverdichtende mengsels mogelijk zijn. Niet alleen dit feit is verrassend, ook de uitstekende mechanische eigenschappen van zelfverdichtend vezelbeton spreken tot de verbeelding. In fig. 11 wordt een aantal last-doorbuigingsdiagrammen voor balkjes uit vezelbeton weergegeven, die op driepuntsbuiging waren beproefd. De gestippelde lijnen geven de resultaten weer van 6 testen op balkjes uit conventioneel beton B65. Het beton bevatte 60kg/m 3staalvezels (Dramix 80/60 BP). Wat vooral opvalt is de aanzienlijke spreiding van de resultaten. De getrokken lijn is voor een zelfverdichtende vezelbeton, gemaakt met dezelfde uitgangspunten (B 65, rond riviergrindmet maximum korreldiameter 16mm, en voorzien van dezelfde hoeveelheid vezels van hetzelfde type). De testen werden uitgevoerd op dezelfde machine en op dezelfde wijze. Niet alleen de sterkte van het zelfverdichtende vezelbeton is veel hoger, ook de spreiding in de resultaten is veel kleiner. Dit betekent dat de uitgangspunten voor een ontwerp (waarbij meestal van de 5% ondergrens wordt uit- gegaan) voor het zelfverdichtende vezelbeton beduidend beter zijn dan voor het conventionele vezelbeton. In het gebied tussen B 100en B200 kan zelfverdich- tend vezelbeton een interessant alternatief vormen voor het beton met zeer hoge sterkte (>B 200). Aan de TU Delft werd geëxperimenteerd met zelf- verdichtend vezelbeton met een gemiddelde 28-daagse sterkte van 120 N/mm 2[6 ]. Hierbij werd een mengsel ontwikkeld met 358kg/m 3CEM I 52,5 R, 555 kg/m 3CEM III/A 52,5, 61kg/m 3silicafume en 125 kg/m 3rechte staalvezels 13/0,16. De sterkte na 12 uur was 75 N/mm 2. Door de vroege hoge sterkte is het mengsel voor de prefabindustrie zeer interes- sant. In samenwerking met een prefabbedrijf werden damwanden uit dit mengsel geproduceerd (foto 12). De prijs van dit mengsel werd vastgesteld op 444 Euro per m 3. Hierbij moet worden aangetekend dat de helft van de kosten door de speciaal vervaardigde staalvezels werd veroorzaakt. De prijs van dit zelfverdichtende vezelbeton is ongeveer 4 maal zo hoog als die van een conventionele beton B 65, doch hier staat tegenover dat de doorsnede van de wanden ook maar 25 % is van die van het alternatief uit B65 [7]. Per element is de prijs dus hetzelfde. Daarbij komt echter de besparing aan de kosten voor transport en het gemakkelijker hanteren van de elementen op de bouwplaats. Als eventueel op serieproductie zou worden overgegaan zou de prijs (vezels) nog significant kunnen dalen, waarmee aangetoond is dat het hier gaat om een interessante nieuwe ontwikkeling. Bijzondere voorbeelden van beton op maat Spelen met korrels loopt steeds als een rode draad door het ontwikkelen van nieuwe betonmengsels. Een interessant voorbeeld is de ontwikkeling van een zuur-resistente beton aan de TU Berlijn [ 8]. De opgave was hierbij een beton te ontwikkelen met een hoge chemische en fysische weerstand voor toepassing in de hoogste koeltoren ter wereld met een hoogte van 200m te bouwen in Niederaussem, ten westen van Keulen. Een beschermende laag aan de binnenzijde van de koeltoren, tegen de inwerking van zuren uit het koeltorencondensaat, was niet gewenst omdat men vreesde voor de kwaliteit hier- van op termijn. De te gebruiken beton moest de dichtst mogelijke korrelpakking krijgen, tot op het Architectuur & ontwerp Materi alen cement 2002 4 10 10 |Ontwe rp betonnen schuif in B200 voor de Stormvlo edkering Oosterschelde [2] 0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 doorbuiging [mm]0 10 20 30 40 50 60 belasting [kN] co nv en tioneel zelfverdichtend 11 | Last ? doorbuigingsrela- ties voor conventioneel en zelfverdichtend ve zelbeton (B65 met 60 kg/m 3staalvezels niveau van het bindmiddel. Daarnaast werd een maximale bestendigheid van de bindmiddelmatrix tegen het indringen van chloriden, water en gassen gevraagd. Dit mocht echter anderzijds ook weer niet leiden tot een zeer hoge treksterkte omdat dan weer onevenredig veel wapening nodig zou zijn voor de beperking van de scheurwijdten. In dit geval werd zowel met betrekking tot de toeslag als tot het bindmiddel de ideale korrelverdeling nagestreefd. Om het 'gat' tussen bindmiddel en toeslag te over- bruggen werd gebruik gemaakt van holle micro- kogeltjes uit kunststof (foto 13). Hierdoor werden twee doelen gelijktijdig bereikt. Enerzijds werd een zeer hoge dichtheid verkregen, anderzijds werd de treksterkte van het materiaal door de microkogeltjes, (die wel vullen maar niet hechten) met 40% gereduceerd. Een ander interessant idee werd onlangs voor- gesteld door de Japanse onderzoekers Noguchi en Tamura [9]. Het idee werd geïnspireerd uit de observatie dat het recyclen van beton steeds leidt tot laagwaardiger toepassingen. Na een beperkt aantal cycli komt het gerecyclede materiaal nog slechts in aanmerking als funderingsmateriaal in de wegen- bouw. Om na recyclen een zo hoogwaardig moge- lijk materiaal over te houden, werd voorgesteld de oppervlakte van de toeslag te coaten. Er zijn twee mogelijkheden: ? een chemische behandeling op basis van een minerale olie. Hierdoor worden minder cement- hydraten op het oppervlak van de toeslag afgezet. De aanhechting tussen bindmiddel en toeslag wordt hierdoor verzwakt, waardoor het recyclen gemakkelijker wordt; Architectuur & ontwerp Materi alen cement 2002 4 11 12 |Geprefabriceerd damwandelement uit zelfverdichtend beton B120 [7] 14 | Lichtbetonkorrel na omhulling met cement- lijm (Müller, [10]) ?een fysische behandeling met een emulsie, die stabiel is in vers beton. Hierdoor wordt het oppervlak van de toeslag gladder, waardoor bind- middel en toeslag minder goed aan elkaar hechten. Het recyclen wordt hierdoor vergemakkelijkt. Natuurlijk neemt de sterkte van het beton af door het behandelen van de oppervlakte van de toeslag (ongeveer 20%). Door een goede korrelpakking te realiseren kan toch een voldoende sterkte worden gerealiseerd. Bij het recyclen kan de toeslag vrijwel ongeschonden worden teruggewonnen, wat een nieuwe toepassing op vrijwel hetzelfde niveau mogelijk maakt. Het idee van het behandelen van het oppervlak van de toeslagkorrels om de gewenste eigenschappen te realiseren wordt ook gehanteerd in een heel ander opzicht: het maken van zelverdichtend lichtbeton. Zoals eerder aangetoond, is zelfverdichtend beton zeer gevoelig voor kleine veranderingen in de samenstelling. Iets meer of minder water brengt de zelfverdichtbaarheid in gevaar. Dat zou betekenen dat de fabricage van zelfverdichtend lichtbeton een onhaalbare opgave is omdat de lichtbetonkorrels poreus zijn, zodat na het mengen een ongecon- troleerde en ongewenste uitwisseling van water tussen de korrels en hun omgeving kan plaats- vinden. Door Müller [ 10, 11] werd aangegeven hoe dit kan worden opgelost. Een speciale techniek werd ontwikkeld voor het omhullen van de zuigende toe- slag met een dunne cementgebonden oppervlakte- laag. Fig. 14laat een omhulde Liapor toeslagkorrel zien, waar de omhullende laag aan het kleurver- schil in de doorsnede goed herkenbaar is. De dikte van de laag is gemiddeld 0,25- 0,35 mm. Uit proeven blijkt dat deze laag tot een significante verandering van het wateropnamevermogen leidt. Door deze maatregel gedragen zelfverdichtende lichtbeton- mengsels zich net zo goed als zelfverdichtende mengsels uit normaal beton. Groen beton Milieu-aspecten worden steeds belangrijker. De impact van beton op de omgeving is dan ook iets waar steeds meer over nagedacht wordt. In Denemarken bestaat het 'Centre for Green Concrete'. De uitdrukking 'green concrete' (groen beton) heeft hier een andere betekenis dan vroeger. Toen stond 'groen' voor 'pas gestort', nu heeft het de betekenis van 'milieuvriendelijk'. Dit centrum is voortge- komen uit de wens de milieu-effecten van beton op de omgeving te minimaliseren. Dit betekent onder andere het gebruik van zo weinig mogelijk klinker in beton, het gebruik van 'groene' typen cement en bindmiddel en het zinvol inzetten van reststoffen. Tot nu toe heeft onze kennis van het optimaliseren van de pakkingsdichtheid van de toeslag steeds geïnspireerd tot het ontwikkelen van beton met steeds hogere sterkte. Daarbij is een heel zinvolle opgave uit het oog verloren en wel het m ilieuvrien- delijker samenstellen van bulkbeton met behoud van sterkte en duurzaamheid. Hierdoor kan een niet onbelangrijke bijdrage worden geleverd aan het reduceren van de CO 2emissie. Tabel 1 geeft een overzicht van vijf mengsels met een sterk gere- duceerde hoeveelheid bindmiddel. Uit de tabel Architectuur & ontwerp Materi alen cement 2002 4 12 Ta b e l 1 | Mengselsamenstellingen voor 'groen' beton [12] Mengsel Type 50% VA + 10% OS 17% verbrand slib Betonslurry 100% gemalen baksteen 30% VA uit verbrandingsovens Cement kg/m 3 90 137 141 267191 VA kg / m 3 1281552 - - SF kg/m 3 141010 - - SP kg/m 3 1,1 3,2- 1,8 1,8 Eq. wcf 0,66 0,78 0,77 0,77 0,69 Druksterkte N/mm 2 26 21 23 29 28 13 | To e p a s sing van holle kunststofkogeltjes te ve rkrijging van een zeer dichte beton met te gelijkertijd beperkte treksterkte (Hüttl, Hillemeier [8])