7EJAARGANG3-4MEI1955DEMENTtijdschrift gewijd aancement en betonalgemeen-redacteur:ing. G. J. Hamer(verantwoordelijk voor de inhoud)redactie-secretaris:H. M. Mosredactie-adres:Herengracht 507, Amsterdam-C,telefoonnummer: 38531administratie-adres:Nw. Achtergracht 102-104, A'dam-C, tel.56968, Postgiro 525812 t.n.v. N.V. Uitg.Mij ,,Met Couragie", A'damabonnementsprijzen:1. Nederland, Indonesie, OverzeeseGebiedsdelen, Belgie en Luxemburg f9,-- p. j.2. Studie-abonnementen voor T.H.-studenten, M.T.S.-ersen militairen f 5,-- p. j.3. Buitenland f 12,-- p. j.overneming van artikelen en illu-straties naschriftelijke toestemminguitgave ENCI-CEMIJ n.v.Beeiden en gevelversieringen in betondoor Gerard H. van Remmen, beeldhouwer, Den HaagAangezien beton in de loop der tijden meer enmeer wordt toegepast, niet, meer als skelet alleen,doch eveneens als uiteindelijk afgewerktoppervlak, gaat men er steeds meer toe over, ookbeeiden en gevelversieringen in dit materiaal tevervaardigen. Nu kan men dit op 2 manieren doen,bij-voorbeeld een beeld in sierbeton (duskunststeen), hetgeen veel goedkoper is dannatuursteen, of een beeld in gewoon beton en danmet of zonder giethuid, dus in een materiaal datiets persoonlijks heeft. Voor raamomlijstingen endergelijke is kunststeen goed te gebruiken, dochvoor beeiden is het minder geslaagd en vaakbovendien zo dood als een pier.Om nu beeldhouwwerk in beton te maken moetmen wel terdege rekening houden met hetmateriaal als zodanig, dus niet een model maken,dat net zo goed in andere stof zou kunnen wordenuitgevoerd. Want men moet, evenals dit met steenof brons het geval is, in het materiaal -inbetondenken.Men ziet nog wel eens dingen, waarvan het modeile ende details totaal ongeschikt zijn voor beton, en die hetdan ook net niet doen. Dit vindt zijn oorzaakhierin, dat veel beeldhouwers het materiaal betonniet kennen en er niet mee weten om te gaan,want met het volgieten van een gipsvorm is men ernog niet. Van dekking hebben ze meestal nooitgehoord, om van de diverse samenstellingen enwapeningen maar niet te spreken.Soms hoort men zeggen, geef mij maarnatuursteen. ja, vaak is dat ook veel mooier en laathet zich moeilijk in alle gevallen vervangen. Zelfwerk ik heel graag in steen en hoe harder hoeliever, maar dat neemt toch niet weg, dat men metbeton tot iets kan komen, wat met natuursteen nietmogelijk was geweest:door de wapening ontstaan ruimeremogelijkheden,door het gieten wordt de vormgeving vrijer,door de samenstelling van de betonspecie zijnvele oplossingen mogelijk.Wat verder in deze tijd een grote rol speelt, zijn dehoge bouwkosten; deze maken, dat men vaakoverstapt van steen naar beton. De afwerking van betonkan men op diverse manieren doen. De gevelversiering,die ik voor het Architectenbureau Fels en VanDorsser maakte in Morgenstond, den Haag, hebik gedeeltelijk met luchtdrukhamers gebouchardeerd engedeeltelijk gezoet. Hierdoor krijgt men eencontrastwerking, die vanwege de kleur van het betonzeer goed te gebruiken is (foto 4).De reliefs zitten IS cm voor de gevel en 9 cm erin, meteen borst, waar men met het aanmetselen de stenenachter schuift, (foto 3), zodat men geen last heeft methet volgen van de toch voor baksteen altijd nogmoeilijke contour.Daar dit korrelbeton-woningen zijn, die dus eenopgeklampte gevel met een halveCement 7 (1955) Nr 3-453foto I. gipsvorm van specht van degevelersiering in Morgenstond, DenHaagfoto 2a. gipsvorm van de schildpad met wapeningen invoegers (schroef-hulzen)foto 2b. storten en trillen van de betonspecie voorde schildpadfoto 2c. de schildpad gebouchardeerd en gezoetfoto 3. de ooievaar voor het verwijderen van de gipsvorm Met buigbaartriplex (zie foto 2b) ts de contour zodanig gevolgd dat een borstontstaat, waarachter het metselwerk loopt.foto 5. de Februari-ramp gesymboliseerd door vrouwenfiguur foto 4. de aangebrachte gevelversiering in haar totaal54 Cement 7 (1955) Nr 3-4steen hebben, heb ik in ieder relief 4 tot 6schroefhulzen ingestort (feto 2a), zodat men methet plaatsen van de bouten door de muur heen dereliefs hiertegen aan kon trekken (de beerfiguur is2,60 m hoog en weegt 1000 kg). Zoals te zien is,zijn de achterkanten een weinig hol gehouden enis een gietgat gespaard; hierdoor kon men laterhet relief aangieten, zodat dit een werd met hetkorrelbeton. Ook kan men de negatieve vormendirect in de bekisting op-nemen en gelijk stortenmet de bouw, doch dit was hier niet mogelijk. Hetgrind is 10 tot 20 mm groot. De specie is in gips-vormen gestort en getrild. Soms ziet men weleens, dat de huid er met de zandstraal wordtafgeblazen, doch ik kan deze techniek nietwaarderen, daar het geheel een matte indrukmaakt en de kiezel ook inderdaad mat wordtgespoten, hetgeen tot gevolg heeft, dat allespatineert, wat bij gebou-chardeerd of gespitstwerk niet het geval is; een breuk is toch nog altijdiets anders dan een mat gespoten kiezel. Deandere foto's tonen nog meer mogelijkheden metbeton.Bij het beeld, dat de Februari-ramp voor-stelt(1,25 m), heb ik de betonspecie zeer stuggehouden om zodoende een ruig oppervlak teverkrijgen; er is ook getrild. Aan het oppervlak ispractisch niets gedaan (foto 5).Bij het portret (foto 6a en 6b) heb ik grind-foto 7. portret in cementfoto 6a-b. portret in beton van de kunstschilder Ton Coziinzenfoto 8. tuinfluiter direct in cement geboetseerdCement 7 (1955) Nr 3-4 55zand genomen; de kop Is gezoet en de restisgrofgeschuurd.Een zeer dun figuurtje (foto 8), 110 cm hoog, is direct incement met zand geboetseerd, met als wapening eengeel koperen buis. De dekking is hier uit de aard derzaak zeer gering; het oppervlak is met een water-afstotend proc?d? bewerkt. Ik beschouw dit zelf als eenexperiment, doch verwacht, dat het zich in de openluchtgoed zal houden.De vrouwenkop (foto 7) is gemaakt van cement metgrindzand en is vrij nat ge-stampt, waardoor een ruigoppervlak, dat geschuurd werd, is verkregen.Indien men beton goed samenstelt en goed verwerkt, isdit in ons klimaat vaak sterker dan menige natuursteen.Een meer dan levensgrote Calvariegroep in beton, diemijn vader in 1935 maakte en op het kerkhof in eenpolder van Amsterdam Staat, dus in weer en wind,vertoont nog geen spoor van gebreken; deze groep isnog niet eens van getrild beton vervaardigd.Het relief (foto 9), dat ik voor het Centraal Laboratoriumder P.T.T. te LeidschendamMachinaal afwerken van betonvloerenDe betonsterkte is in belangrijke mate afhankelijk van dehoeveelheid verwerkt cement en van de watercementfactor.Uit ervaring is bekend, dat bij een gelijke hoeveelheidcement, doch meer water een aanzienlijke verlaging van dedruksterkte wordt verkregen.Bij het gebruik van een droge betonspecie kan, voor hetbereiken van een bepaalde betonsterkte, verhoudingsgewijsmet minder cement worden volstaan; bij gelijkblijvendecementhoeveelheid worden grotere sterkten bereikt. Eendroge betonspecie, van aardvochtige of zwak-plastischeconsistentie, heeft een kleine zetmaat en een lage w.c.f. Deverwerking vereist een intensieve verdichting door stampenof trillen.De eigenschappen van goede betonvloeren zijn: sterkte,hardheid, weerstand tegen afslijting, waterdicht, vuur-bestendigheid.Deze eigenschappen worden niet bereikt door deverwerking van vette en waterrijke mengsels, diebovendien door de grote cementhoeveelheid kostbaarzijn.Er moet worden gestreefd naar het gebruik van een drogeen vrij schrale betonspecie, met een zorgvuldig gekozenkorrelverdeling, een geringe zetmaat en een lage w.c.f.,waarmee de vereiste druksterkte en dichtheid kunnenworden bereikt en de kans op krimpscheuren wordt ver-minderd.Vergeleken met het aanbrengen van een pleisterlaag of hetCement 7 (1955) Nr 3-4doorschuren met cement is de beste methode voor hetafwerken van betonvloeren: het zo spoedig mogelijk nahet storten sch?ren, zonder enige toevoeging, wanneer hetoppervlak een weinig is opgedroogd. Dit is een tijdrovendebehandeling, die bovendien alleen door geschoolde vak-lieden kan worden uitgevoerd.Met de Dixon Power Float (fig. 1) kunnen de boven-genoemde bezwaren (intensieve verdichting en nauwkeurigeafwerking) voor het toepassen van een schrale en drogebetonspecie worden opgevangen.Het werkzame gedeelte van deze afwerkmachine is eennikkelstalen schijf (0 61 cm), die door een 3?-pk benzine-motor wordt aangedreven. Door de roterende bewe-gingvan deze plaat (regelbaar van 80-140 omw/min), door hetgewicht van de gehele machine (ca 100 kg) en door detrillingen van de vertikale slag van de motor (2 400toeren/min) worden in een bewerking uitgevoerd: deverdichting, het afwerken en het sch?ren van de beton-vloer.De bediening is eenvoudig en geschiedt door een man(fig. 2). Bij de handgrepen bevindt zich de handle voor hetin- en uitschakelen, waarbij het zgn. `dode-man' principeis toegepast.Nadat het beton op het oog op dikte is gestort, wordt devloer met een rij ruw afgestreken. Vrijwel onmiddellijkdaarna is het beton voldoende opgestijfd (de power-floatzakt dus niet weg) en kan met het afwerken wordenbegonnen.Uiteraard moeten, na machinale afwerking, de normalevoorschriften voor de nabehandeling van betonvloerenonverminderd worden opgevolgd. CD.foto 9. relief in beton voor het Centraal Laboratorium van deP.T.T. te Leidsendammaakte, is 225 x I05 x 40 cm groot. Hiervoorheb ik gebroken grind genomen; het isgedeeltelijk gebouchardeerd en gezoet. Degrootste moeilijkheid met dit soort werk is, bijingewikkelde wapening overalgoede dekking te verkrijgen. Ik hoop hier-opnog eens terug te komen, omdat er uit blijkt,hoe uitstekend beton zich leent om demeest gecomplieeerde stukken te ver-wezenlijken.56
Reacties