BET 0 N IN BE E L Dopdrachtgever: NAM, Assenarchitect: Cor Kalfsbeek, DAAD Architecten, Borgerlandschapsarchitect: Alle Hosper, Haarlembouwkundige, constructieve en werktuigkundige uitwerking: Fluor Daniel, Haarlemaannemer: Kondor Wessels Noord bv, LeekBij het ontwerp van industri?le complexen is voor architecten hooguit een bijrol wegge-legd; werktuigbouwers hebben hetvoor het zeggen. Zo nietbij het ontwerp van de gasfa-briek van de NAM in het Drentse Langelo. Hoewel het grootste deel van de installatieszich ondergronds bevindt, vormen de bovengrondse installaties een fors dilemma in hetlandschappelijk waardevolle gebied. Architectuur moest het middel zijn dit neteligevraagstuk op te lossen tot een aanvaardbare ingreep. Architect Cor Kalfsbeek .slaagdedaar wonderwel in. De gebouwen in deze opgave werden sculpturen van beton.ARCHITECTUURTEMTINDUSTRI?LEINSTALLATIEEcht winter is het nietgeweest deze winter. Niet alleen jammer voor de schaatsliefhebbers,het is ook een beetje sneu voor de Gasunie en de NAM. Niet zozeer vanwege de gemiste af-zet van aardgas, maar vooral omdat de ondergronds aangelegde buffer voor een wintersepiekvraag niet of nauwelijks aangesproken behoefde te worden. En dat terwijl er de afgelo-pen jaren keihard is gewerkt om deze high-tech installatie op tijd klaar te hebben. De inge"nieurs wilden nu meemaken hoe hun werkstuk z'n waarde zou bewijzen.Sculpturale gebouwen, monolieten van licht-grijs beton, van een ongekende schaal in hetDrentse landschapOndergrondsDe recordafzet van aardgas, rondom de bitterkoudejaarwisseling 1996-97, kon nog zonderproblemen worden geleverd, maar nog zo'n piek in de winter van 1997-98 zou niet opge-bracht kunnen worden. Dat scenario hadden de gasmeesters al enkele jaren geleden ge-schreven. De druk in het grote Slochterenveld loopt gestadig terug; er wordt immers al bijnaveertigjaar uit geput. Om nogjarenlang aan de winterse pieken in de behoefte aan aardgaste kunnen voldoen, dient de overcapaciteit in de zomerte worden benutvoor aanlegvan eenbuffervoorraad. Dat kan het beste ondergronds. Het lijkt inderdaad 'water naar de zee dra-gen' maarjarenlange buitenlandse ervaring heeft de betrouwbaarheid van deze oplossingaangetoond.32 CEMENT1998/4De onmiskenbare nadering van een indus-trie complex; wel een complex waarin dehand van een vormgever herkenbaar isGEMENT1998j4Daartoe is na uitvoerige studie en maatschappelijktouwtrekken hetal goeddeels 'leeggezo-gen' gasveld Norg bij het Drentse dorp Langelo uitgekozen. Het poreuze zandsteen dat daarop zo'n 3000 m diepte zit, blijkt zeer geschikt als snel opslagmedium, waarin een druk vanruim 300 bar kan worden opgebouwd.BovengrondsHoewel we spreken over ondergrondse opslag, zijn toch ook nog forse bovengrondse instal-laties nodig. Door de ondergrondse opslag wordt aardgas warm en vochtig enraakt bezwan-gerd met bijvoorbeeld benzine-achtige dampen. Voor de noodzakelijke gasbehandeling zijnenorme installaties nodig: koelers, fornuizen, drogers, compressoren, buizen en vaten enuitgebreide veiligheidsvoorzieningen.Hoe datin te passen in het Drentse landschap, tussen esdorp en beekdal, onderdeel van deecologische hoofdstructuur?Deze gasfabriek kon niet worden verbannen naar de Maasvlakte of Eemshaven of welk in-dustrieterrein ook. De locatie was gegeven en daarmee ook de te verwachten weerstand vannatuur- en landschapsbeschermers.Dit verklaart de hoofdrol die in dit project is gegeven aan architectuur en landschapsont-werp. Bijna ongelooflijk, maar waar: een groot industrieel project waarin de lay-out van pijp-leidingen wordt geregisseerd door de architect. Architectuur als middel om de machine tetemmen. Een schitterende opdracht, een kluif om je vingers bij op te eten.Kalfsbeek en HosperOp basis van een beperkte ontwerpprijsvraagis de definitieve opdrachtvoor het ontwerp ge-geven aan architect Gor Kalfsbeek en landschapsarchitect Alle Hosper.Ook voor een ervaren architect als Gor Kalfsbeek was deze opdracht een pure belevenis,vooral vanwege de unieke kans om vormgeveren regisseurte zijn van een zeercomplextech"nisch proces. Kalfsbeek verdiepte zich in het proces van de gasfabriek en stelde voor eenlange, smallemachine in het landschaptel?ggen. Na studies van het landschap ter plaatse,plaatste Hosper deze strip van 800 bij 60 m op een radiaal vanuit hetdorp naar het beekdal.Het 23 hectare grote fabrieksterrein is omgeven met een hekwerk, een gracht en een dijk.Aan de buitenzijde heeft de dijk een heel flauw talud, waardoor de overgang met het land-schap wordt verzacht. Het talud ontneemt het zichtop het grootste deel van de installatiesen de hekwerken. In en op deze dijk staan -ter weerszijden van de oprijlaan - detwee contro-legebouwen. Sculpturen van beton. ~33BET 0 N IN BE E l DDe schuin-oplopende vlakken vertonen de textuur van ruwe houtendelen; de verticale vlakken Z?n glad met een patroon van centerpen-gaten en naden van bekistingsplatenIn het kleinste van de twee gebouwen is de ruimtel?ke vorm terug tevinden die het exterieur doet vermoeden34 CEMENT1998/4Kalfsbeek heeft in zijn werk dikwijls met schoon beton gewerkt en beheerst de expressievemogelijkheden van het materiaal. Tegenover de donkere stalen installaties tekenen de licht"grijze betonnen massieven zich scherp af. Mega-plastieken met schuinoplopende wanden,overstekende daken, in een strak ritme geplaatste perforaties voor ramen en roosters. Ster-ke vormen, met een minimum aan details. Wel met een afwisseling in de textuur van het be-tonoppervlak: de verticale wanden zijn glad met een nadrukkelijk ritme van bekistings-plaatafmetingen en centerpengaten; de schuine wanden tonen dehoutnerfstructuurvan ru-we bekistingsdelen.De stoere vorm refereert aan de veiligheidsfunctie van hetgebouw. Als er ondanks alles tochooit een gasexplosie mocht voorvallen, dan moet ditgebouw ongeschonden blijven, terwillevan de aanwezige besturingstechnici en het centrale computersysteem.De hoofdvorm doet een prachtige binnenruimte vermoeden. Hierin komt de bezoeker tendele bedrogen uit. Het langste van de twee gebouwen is vooral volgestouwd met kantoorver-trekken. De grote onderhoudswerkplaats op de kop van hetgebouw is tamelijk r?cksichtslosvolgehangen met geluidabsorberende panelen, omdat de galm van werkplaatsgeluiden inde door beton omsloten ruimte niet te harden was.In het kleinste van de twee gebouwen,links van de hoofdingang, ervaart men de ruimte diewordt verwacht. Weinigen zullen daarvan genieten. Achter degelijk gesloten deuren staanhier de onmisbare procescomputers.De invloed van de architect was beperkttot de hoofdvorm. Hij moest dit industri?le complextemmen tot een geordende machine. Daarin is hij met lof geslaagd.tekst J.H.K?hnefoto's: Christiaan de Bruijne, ZaandijkEen gebouwals sculptuurmetminimale details. Constructieve elementen bepalen het ritme.Landschapsontwerp en architectuur hebben de enorme industri?le installatie 'getemd'?CEMENT1998/4 35