AFSCHEIDSCOLLEGEPROF.BOUMAOp 31 januari 1986 heeftproEir.A.L.Bouma als gewoonhoogleraar in de ToegepasteMechanica afscheid genomen van deTechnische Hogeschool Delft.Het zal niemand verwonderen, dat de'mechanicavan het bouwen' het onder--werp van zijn afscheidscollege was. Datcollege droeg dan ookde eenvoudige ti-tel Toegepaste Mechanica._De ondertitel'Wetenschap ofgereedschap?' is inder-daad als vraag geformuleerd. Door ditcollege werd echter duidelijk gemaakt,dat de 'Mechanica van Bouma' zowelwetenschap als gereedschap is, dus geendoel op zich, maar uiteindelijk bestemdvoor degenen die goede, allereerstveili-ge, constructies moetenontwerpen. Hetis immers met deze intentie dat Boumajarenlang zijn vak heeft beoefend, inpraktijk gebracht ?n uitgedragen.Ontwikkeling van de toegepastemechanicaHet college begint met een summiereschets van de ontwikkeling van de Toe-gepaste Mechanica. Als eerste een histo-risch mechanica-vraagstuk: Galilei'suitkragende balk, die zo'n 350jaar gele-den al echte mechanica-vraagstukkenopleverde, maar waarop toen nog maargedeeltelijk een antwoord is gegeven.Een eeuw later wordt de dan hestaandetheorie van de mechanica aarzelend ge-bruiktinverband metscheurvorminginde koepel van de St. Pieterskerk te Ro-me.Pas in de tweede helft van de l8e eeuwontstaat een steeds nauwere bindingtussen theorie en praktijk. Sedertdienheeft de Toegepaste Mechanica zichontwikkeld tot een uitgebreide weten-schap en daarbij toteensteeds belangrij-ker wordend gereedschap voor de ont-werpende ingenieurs. Aldus kwam detheorie tot stand, maar daarbij bleekhetmateriaalgedrag tot in onze tij deenbottle~neck!Na deze historische schets brengt hetcollege ons ineigenland, inde eerste na-oorlogse jaren en daarna. Bouma steltdat hij op de ontwikkelingen van toenen latereen 'persoonlijke kijk' zal geven,zoals die is bepaald door zijn professio-nele loopbaan bij TNO en TH-D. Bijwatdanwordtbehandeldontbreekttel-kens de naam van Bouma, maar het zal58velen bekend zijn, dat hij bij nagenoegalle genoemde zaken nauwhetrokkenisgeweest. Dus geen eigen naamsverJ;Ilel-dingwatprof.Boumaduidelijkkarakte-riseert. Hij heeftzich immers doen ken-nen als een 'bescheiden mens', wat ech-ter nietinhoudtdathij zichgemakkelijkvan zijn standpunten laat afbrengen; zois hij beslist niet!Inde tweede helftvandejaren'40 begonook in ons land het experimentele on~derzoek van constructies op gang te ko-men. De toenmalige WGS (WerkgroepGewapend beton- en Staalconstructies)van TNO, waaruit het IBBC-TNO isvoortgekomen, speelde hierbij een be-langrijke rol. Trefwoorden uitde begin-jaren zijn moir?-methode, model-on-derzoek (paddestoelvloeren,schaalcon~structies) en ook modellen van 'micro-beton'. Een eerste hoogtepunt was om-streeks 1960 het onderzoek op een mo-del van de Nabla-ligger (Haringvliet).Dat de CDR (opgericht in 1952) de re-search op het gebied van betoncon-structies sterk heeft gestimuleerd, is al-gemeen bekend.Ruim een kwart eeuW geleden deed decomputerzijnintrede,ookbij deToege-paste Mechanica. Daarbij wordt steedsmeer gebruik gemaakt van matrixreke-ning, de verplaatsingsmethode, de ele-mentenmethode enz. Naast eenvoudigeprogramma's, die ook door studentenworden ontwikkeld, ontstaan groteprogramma-systemen, zoals GENESYS(RWS),ICES (TH-D) enDIANA(TNO). Het rekenen met de computernam snelaanbetekenis toewaardoor hetexperimentele onderzoek drastisch af-nam. Maar .door de confrontatie metnieuwe probl?men, waartoe ookde 'on-zekerheid' moetworden gerekend, ont-stond er vanafdejaren '70 weer een op~bloei in het experimentele onderzoek.Het samenwerkingsproject 'Betonme-chanica', waaraan in 1975 werd begon-nen, is hier een duidelijkvoorbeeld Van.Experimenteel onderzoek, nu niet meergericht op constructies of onderdelendaarvan, maarop bijvoorbeeldeenreeksvanvlakke elementenwaarvoor de rela-ties tussenspanningenenvervormingenworden vastgesteld. Minder spectacu-lair en abstracter van karakter, inder-daad, maar deze 'bouwstenen' betref-fende allereerst het materiaalgedragblijken onmisbaar te zijn geworden, zo-als in het college met enkele voorbeel-den wordt aangetoond.Mechanica alsgereedschapvoor deingenieurMechanica niet alleen als wetenschap,maar ook als gereedschap voor de ont-werpende ingenieur, zowel bij het (glo-bale) voor-ontwerp, als bij de denntieveuitwerking daarvan. Prof.Bouma bena-drukt hierbij dat een ontwerpend inge-nieur tegenwoordig heel wat in zijnmars moet hebben. Hij doelt niet alleenCement 1986 nr. 4opkennis, maar ook- en vooral- op in-zicht in het gedrag van constructies enonderdelen daarvan. Computerbereke-ningen hebben hungrote waarde al be-wezen, al zijn analytische methoden be-slist niet overbodig geworden!Als gevolgvan de schaalvergrotingendeverplaatsing van het werkterrein (off-shore) kunnen dynamische verschijnse~Ien sterkopde voorgrond treden. Daar-, bij dientook aan niet-lineair materiaal-gedrag en aan vermoeiingsaspeetenaandacht tewordengeschonken.Op de~ze (nieuwe) gebieden blijkt experimen-teel onderzoek het inzicht te kunnenverdiepen.In het college wordt ten slotte aandachtgevraagd voor de 'betrouwbaarheids-analyse van constructies'.Eendergelijkeanalyse, op basis van waarschijnlijk-heids- en sterkteleer, is noodzakelijk als~ terecht - wordt onderkend, dat er tenaanzien van de beiastingen en evenzeervan de materiaal-eigenschappen nooitvolledige zekerheid kan hestaan. Elkeconstructie heeft derhalve een 'kans opbezwijken'. De hiervoor uit te voerenberekeningen zijngecompliceerd enkunnen feitelijk niet zonder de compu-ter. De ontwikkelingen op het gebied.van 'Betrouwbaarheid en veiligheid'moeten leiden. tot een grotere dus betervoorspelbare veiligheid van onze con-structies. De Toegepaste Mechanicamoet hiervoor het benodigde gereed-schap aanreiken.Professor Bouma'Toegepaste Mechanica' - in bijna vierdecennia raakte Bouma steeds nauwerbetrokken bij dit boeiende vakgebied;eerst als student-assistent, daarna (inge-nieursdiploma 1948) als onderzoekerbijTNO ensinds 1956 in toenemende ma-te als 'leermeester' aan de Technische. Hogeschool Delft. .Het curriculum vitae toont daarnaasteen indrukwekkende lijst van activitei-ten binnen de Afdeling Civiele Tech-niek en binnen TH-D, alsmede in ver-scheid?ne nationale en internationalecommissies, organisaties enz. Ook daarheeft hij zich in de loop derjaren doenkennen als vakman en als mens.Honderden civiel-ingenieurs hebbenhem allereerst als leermeester ontmoet.Voor hen is Bouma altijd d? 'mechani-ca-man' gebeleven. Prof.Bouma die deimportantie Van de Toegepaste Mecha-nica voor het bouwen uitdroeg en van-uit die overtuiging zelden ofnooit ge-noegen kon nemen met onvoldoendekennis eninzichtop.ditvakgebied.Voordie honderden civiel-ingenieurs envoor vele anderen zal het enige tijd kos-tenomeraantewennendatbij deTH-Dprof. Bouma niet meer d? 'mechanica-man' is. Maarwij zullenongetwijfeldal-lemaal nogdikwijls gelegenheid krijgenom hem te ontmoeten,wanthet collegewaszijnafscheidvandeTH-D, maarze~ker niet van de Toegepaste Mechanica!A.A. van der VlistHigh-StrengthConcrete, HennyG.Russel(editor);AO-PublicationSP-87, Detroit,1985; 150x230 mm,278 blz., $ 40,95De in deze rubriek besproken boeken kunnenterinzagewordenverstrektdoordebibl?otheekvan deVereniging Nederlandse Cementindus-me (VNC), Postbus 3011, 5203 DA 's-Herto-genbosch, tel. 073 - 401287.den van de onderste 7 bouwlagenwarenvan beton met een druksterkte van 53N/mm2, op de overige bouwlagen wasdat 42 N/mm2? Als voordeel van betonmet hoge druksterkte wordt gezien der-~~~~~~-. hogere B-modulus, minder kruip enHigh-Strength Concrete eensnellerbouwtempo.Ditgeldtspeci-~ fiek voor hoge gebouwen met stalen. '\.~.,., binnenkolommen.Uit de tweede bijdrage blijkt het voor-deel van hogere sterkte ell minder ver-.-./ vorming in een toepassing van bruglig-L-~~~_._e_-:-:----, gers. Hogere sterkte vraagt minder af-In 1979 is ACI-commissie 'High- schuifwapening en kan daardoor kos-Strength Concrete' opgericht met de tenbesparend zijn.taak de eigenschappen en toepassings- Voor een gebouw van 76 verdiepingenmogelijkheden van beton met hoge in Seattle werd beton met een druk-sterkte te bestuderen en hierover te rap- sterkte van 70 N/mm2voor de funde-porteren. Ditlaatstegebeurdeonderan- ringsplaat en de staal-betonkolommenaere op de najaarsbijeenkomsten van gevraagd. Met een cementgehalte vanACI in 1984 en 1985, met de symposia 385 kg/m3 en 75 kg/m3 vliegas kon dit'High~Strength.Concrete ~ toepassin- gemakkelijk worden gehaald. In eengen en overwegingen met betrekking pr:oefkolom in een gebouw in Canadatothet ontwerp' en'Onderzoekenerva- werd beton met een druksterkte van90ring met High~Strength Concrete'. N/mm2 toegepast. Het cementgehalteVeertien voordrachten van deze sympo- was 500 kg/m3 bij een water-cement-sia vormen de inhoud van ditboek. On- factor van 0,27 en 30 kg/m3 silica fump.der High-Strength Concrete verstaat Deel 2 van hethoek bestaat uit 8 bijdra-men: beton metcilinderdruksterktebo~ gen over onderzoek en ontwerpimpli-ven 6000 psi, wat overeenkomt met een caties. Het gaat met name om kruip,kubusdruksterkte van circa 50 N/mm2? brosheid, aanhechting en afschuiving.Deel 1 bevat 6 bijdragen tot het thema Er komt naarvoren dat constructiesvan'Toepassingen en innovaties'. De eerst beton met een sterkte tot circa 80beschreven toepassing betreft een 75 N/mm2met de huidige ACI-codes be-verdiepingen hoog gebouw in Houston. rekend kunnen worden (na extrapola~De randkolommen en stabiliteitswan- tie). Ten aanzien van afschuiving blijktCement 1986 nr. 4de ACI-code lagere bezwijkwaarden tevoorspellen dan onderzoek uitwees. Ditgeldt ook voor de berekening van con-soles. Na aspectenvan belangvoor aard-bevingsgebieden besluiten twee bijdra-gen over staalvezelbeton en twee-assigedruksterkte het tweede deel.Deze publikatie geeftinzichtin Noord-Amerikaanse ervaringen m.b.t betonmet hoge druksterkte. InEuropa bestaatal langerervaring metbeton tot circa60N/mm2.NuzijninAmerikaechteront-wikkelingen gaande, zoals in hoge ge-bouwen, die zeker onze belangstellingverdienen. Onderzoek in laboratoria enop de bouwplaats laat zien dat kubus-druksterkten van 100 N/mm2haalbaarzijn. Bij bepaalde toepassingen kan diteconomisch aantrekkelijk zijn. Voordatdeze hetonsterktes algemeen ingang inde bouwpraktijk kunnen vinden, moetmeer onderzoek worden verricht enmoeten voorschriften waarschijnlijkworden aangepast. Hethoek geeft hier-voor een aantal suggesties.Iedereen die belangstelling heeft voornieuwe ontwikkelingen in betontech-nologie en -constructies, zal dit boekmet interesse lezen. Het zal nieuweidee?naanreiken en misschien tot nieu-we toepassingen stimuleren.H.VV-Reinhardt59