J.A.D.SchravendeelCentraal Bureau Techniek,Intervam bv, RijswijkZorg voor kwaliteit in dewoningbouwVeranderende rol van de aannemer maaktkwaliteitsbeheersing noodzakelijkWat is kwaliteit?Kwaliteit is in voorgaande artikelen al enkelemalen gedefinieerd. Het komt steeds neerop: geschiktheid voor gebruik, dat wil zeg-gen niet minder dan mag, maarook nietmeerdan hoeft. Minder dan mag ?n meer dan hoeftleidt bijna altijd tot hogere kosten, hetzij alsonderhoudskosten danwel als bouwkosten.In de woningbouw, met name in de gesubsi-dieerde sector, moet maatschappelijk ver-antwoord, dus tegen zo laag mogelijkekos-ten, worden gebouwd. Hier zit een eersteprobleem. We gaan teveel uit van bouwkos-ten en niet van de totale kosten tijdens delevensduur van het gebouw.Erzou hoogwaardigergebouwd kunnen Wor-den, indien de levensduur er wel bij betrok-ken wordt, maar dit leidt tot hogere aan-vangskosten en die worden nog steeds nietgeaccepteerd.Als we schrijven 'niet minder dan mag',ten we dan eigenlijk wel wat dan mag?Veranderende rol aannemer vergtkwaliteitsbeheersingDe gevraagde kwaliteit is niet constant. Devraag naar woningen is niet alleen kwantita-tief veranderd, maar ook kwalitatief: de ver-andering in samenlevingsvormen, de hangnaar kostenbesparing, veranderbaarheid enenergiebesparing, alsook de groeiendenoodzaak van renovatie, reconstructie enonderhoud hebben invloed op het kwaliteits-niveau. Dit niveau dienen de gezamenlijkebouwpartners vast te leggen.We zien ook andere ontwikkelingen, zoals descheiding van drager en inbouw, waarbij deonderdelen een uiteenlopende levensduurhebben. Maatregelen voor thermische lsola-tie van woningen worden steeds zwaarder,maar vergen wel een zorgvuldige afwegingvan de ventilatie, om risico's van meer on-derhoud te voorkomen.Nieuwe materialen en nieuwe samenvoegin-gen van materialen vragen extra aandacht.Erzijn tendenzen waarneembaar dat de aan-nemer het onderhoud voor een langere pe-riode overneemt.Door al deze ontwikkelingen is de rol van deaannemer veel meer verweven in het helebouwproces, terwijl ook de rol van de overigebouwpartners is veranderd. De mate van be-trokkenheid en de daaruit voortvloeiendeverantwoordelijkheid is voor de aannemer zoCement XXXVII (1985)nr. 4sterk toegenomen, dat het beheersen van dekwaliteit een pure noodzaak is geworden.Hoe geeft Intervam diekwaliteitsbeheersing gestalte?Wanneer kwaliteitsbeheersing moet leidentot succes, moet het kwaliteitsbewustzijndoor de gehele organisatie worden beleefd.Niet de ??n bouwt en de ander controleertde kwaliteit. Deze werkwijze verhoogt onno-dig de kosten en omdat niet alles kan wordengecontroleerd, verbetert de kwaliteit slechtsincidenteel.Het totaal aan activiteiten binnen het kadervan de kwaliteitsfunctie kan zich alleen opti-maal ontwikkelen als er een goed kwaliteits-beleid achter staat. Een beleid dat de invoe-ring ?n instandhouding van een passend sy-steem van kwaliteitszorg bewerkstelligt.Intervam bv is een van de grotere woning-bouwbedrijven in Nederland. Binnen Inter-vam functioneert, als afgeleide van het kwa-liteitsbeleid, een afdeling 'Kwaliteitszorg',bestaande uit 4 medewerkers, die direct ver-antwoording verschuldigd zijn aan de direc-tie. Hierdoor nemen ze een onafhankelijkepositie in, die nodig is om optimaal te kunnenfunctioneren. Hun werkzaamheden bestrij-ken het gehele terrein van voorbereiding, uit-voering en oplevering van zowel ruwbouw,afbouw als installaties.In verband met de aan te brengenbetondruklaag moet de hoogte van detralieligger worden gemetenfoto's: Jan Schuurman, Rijswijk231Aandacht voor kwaliteit vanaf het eerstestadiumDe kwaliteitsbeoordeling van een projectdient vooraf te geschieden. Niet omdat deaannemer het altijd beter weet, maar hij moetgaranties geven en hij draait voor de kostenop. Bovendien is de uitvoering zijn specialis-tische kennis en is hij door die.ervaring hetbest ge?mformeerd over wat er fout kangaan. Deze kennis en ervaring in de voorbe-reiding van een project inbrengen, is van we-zenlijk belang.Het ligt dan ook voor de hand, dat de aanne-mer de principedetails uitwerkt. Tegen deaannemer moet niet enerzijds middels uitge-werkte tekeningen gezegd worden wat hijmaken moet om anderzijds te vragen daar-voor garanties te geven. Het zou beter zijndat hij de randvoorwaarden krijgt en zelf deoplossing kan aandragen. Hij moet er ten-slotte voor garant staan en mede via langlo-pende onderhoudscontacten kan hij diegarantie waarmaken.Uit het voorgaande blijkt, dat een afdeling'Kwaliteitszorg' op drie sporen werkzaammoet zijn, te weten:- preventief onderzoek,- vastleggen van richtlijnen voor de uitvoe-ring,- controle op de uitvoering.Preventief onderzoekDe preventieve werkzaamheden houden in:- up-tc-date houden van eigen principe-de-taillering,uitgeven van 'kwaliteitsnotities' over prak-tijkervaringen,- analyseren van nieuwe produktsn,het in relatie tot de gevraagde garantie enonderhoud beoordelen van de gemiddeldelevensduur van de toe te passen materialenen bouwdelen.Voorts het beoordelen van bestekken, ookbetreffende de installaties, het bezoeken vantoeleveringsbedrijven en tenslotte het gevenvan gerichte informatie aan de uitvoering viaperiodieke bijeenkomsten.Vastleggen van richtlijnen voor deuitvoeringNa het preventief onderzoek dient volgensde vastgestelde regels te worden gehandeld.Ook dit begint reeds bij de aanvang van deuitvoering op het werk met een analyse vande ruwbouw, veelal in samenspraak met de6,86,27676667776voorgespannen balken,lateienVOBA 7VOLA 6Tabel 1 betonwarenfabriek mallen wap. beton reparaties IKB eindprod. gem.Voorbeeld van een waarderingstabel voorbetonwarenfabrieken, zoals gebruikt door betonpalende interne kwaliteitsdienst van de HEIPA 7 8 7 nvt 7 7 7,2aannemer PREPA 6 6 7 5 6 6,0begane-grondvloerenVOPA 7 6 7 6 6 7 6,5SEGPLA 6 5 6 6 5 6 5,7CASPLA 6 6 7 6 5 6 6,0verdiepingsvloerenVLOPLA 6 6 7 6 5 6 6,0BEPLA 7 8 8 6 7 7 7,22Bepalen van de druksterkte met eenbeton-proefhamer type P, op het kopvlakvan een betonwand na 16 uur verhardendiversebetonelementenPREBETPREFAB7767876666776,76,7constructeur en Bouw- en Woningtoezicht.Hierbij worden aan de hand van constructie-tekeningen, besteksbepalingen en voor-schriften gezamenlijk de onderdelen betonen betonstaal besproken. In een gezamenlijkrapport worden richtlijnen vastgelegd voorhetbetonwerk, zoals vereiste betonkwaliteit,betonsamenstelling, betoncentrale. En voorhet betonstaal richtlijnen aangaande vorm,soort, leveringstoestand, leverancieren keu-ring.Volgens deze richtlijnen, vastgesteld nagoedkeuring van constructeur en Bouw- enWoningtoezicht, wordt het betonwerk uitge-voerd.Voor de toe te passen prefab-betonelemen-ten wordt een speciale procedure gevolgd.Ditgeldt voorheipalen tot en met dakranden.De afdeling 'Kwaliteitszorg' heeft voorde be-drijfsleiding en de afdeling Inkoop een lijstvan fabrieken van diverse betonproduktensamengesteld en voorzien van een waarde-ring op onderdelen (tabel 1). Deze waarde-ringalijst wordt door de afdeling Inkoop ge-raadpleegd bij het verstrekken van opdrach-ten voor betonelementen In de opdracht aande betonfabrikant staat duidelijk vermeld datde fabrikant v??r de aanvang van de produk-tie Vande te leveren elementen de bedrijfslei-ding moet waarschuwen voor controle vande mallen en de wapening. Deze controlevindt plaats door de bedrijfsleiding met as-sistentie van de afdeling Kwaliteitszorg. Bijeventuele kwaliteitsproblemen wordt altijdde afdeling Kwaliteitszorg betrokken.Ook de afbouw-zaken worden voor de startvan de uitvoering beoordeeld door toetsingaan de eigen principedetails. De bouwfysi-sche condities worden beoordeeld evenalsde technische installaties betreffende mate-riaaltoepassing, leidingbeloop en voor-schriften.Controle op de uitvoeringTijdens de uitvoering zal getoetst moetenworden of het kwaliteitsniveau overeenkomtmet de doelstelling. Dit geschiedt uiteraardin de eerste plaats door de projectleiding ende uitvoering. Zij zijn daartoe uitstekend instaat, omdat ze daarvoor de kennis bezittenuit eigen ervaring en de kennis uit de terug-koppeling door de afdeling Kwaliteitszorg.Deze toetsing geschiedt niet alleen op hetwerk maar ook bij toeleveringsbedrijven terplaatse. Wanneer een fabriek een KQMO-certificaat bezit, geeft dat aan dat zij aan degestelde eisen kan voldoen. De praktijk wijstechter uit, dat in een economisch moeilijketijd met krappe marges, controle op die fa-brieken wel degelijk zin heeft.Praktijk wijst uit: voorkomen is beterdan genezenWellicht geven enkele praktijkvoorbeelden,waar men in de uitvoering tegen aan kan lo-pen, een indruk van het belang van een tijdi-ge kwaliteitscontrole.- Bijeen controle van wapeningsnetten opde fabriek blijkt, dat 07 op 012 is gelast, watbij beproevinglasbreuk veroorzaakt.- De ge?iste druksterkte bij het ontkistenwordt niet gehaald door een verkeerde zet-maat bij het storten en problemen met detoegepaste verwarming voor versnelde ver-harding.Een monster stenen moet worden afge-keurd, omdat deze stenen niet vorstbestandzijn.- Knipvoegen in gevelmetselwerk zijn onvol-doende in aantal en op verkeerde plaatsen,waardoor scheuren in het metselwerk kun-nen ontstaan.- De dichting bijeen kozijndetail is verkeerduitgevoerd, waardoor kans op lekkage enwaterschade ontstaat.- De ventilatiegaten bij houten borstwerin-gen zijn niet aangebracht.- Bij controle op de fabriek van de coatingop balkonhekken blijken laagdikte en hech-ting onvoldoende.- Door een te dunne afwerklaag op een be-tonvloer, waarin leidingen van de centraleverwarming zijn opgenomen, kan deze ce-mentdekvloer scheuren.En zo zouden nog vele voorbeelden te noe-men zijn van het constateren, voorkomen ofbeperken van schade, want nogmaals:'Voorkomen is beter dan genezen'.Kosten Kwaliteitszorg beoordelen inrelatie tot levensduur gebouwAls we een afweging maken tussen de extrakosten van kwaliteitsbewaking en de kostenvan ingrijpende dure reparaties, die daardoorworden voorkomen, zijn er geen ingewikkel-de kosten/baten-analyses nodig om in tezien, dat de kosten voor extra inspanning enkwaliteitscontrole slechts een fractie bedra-gen van demogelijke besparingen op onder-houd en reparatie.Het uitvoeren van werken met een beheerstekwaliteit valt of staat met de mentaliteit bin-nen het bedrijf. Het kwaliteitsbeleid dient pri-mair doorde directie te worden gestimuleerden vervolgens door alle medewerkers volle-dig te worden gedragen. Hierbij kan er nietvan worden uitgegaan, dat dit vanzelf ge-beurt, maar dit zal steeds moeten wordengeactiveerd, gecontroleerd en voortdurendinhoud worden gegeven.Daartoe is het hebben van een afdeling Kwa-liteitszorg, waar enkele mensen, die los vande dagelijkse zorg voor uitvoering en pro-duktie, zich uitsluitend bezighouden met dekwaliteit, een absolute noodzakelijkheid.3Meten van de betondekking in eenbreedplaatvloerCement XXXVII (1985)nr. 4 232