O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eB etonte ch n o l o g i ecement 2004 474NEN-EN 206-1 vervangt VBT 1995Wijzigingsblad A3 op de VBCin aantocht!NEN 5950 Voorschriften Beton-Technologie (VBT 1995) wordt per1 juli 2004 door NEN ingetrokken.Dit is het gevolg van binnenEuropa gemaakte afspraken; wan-neer er een Europese normbeschikbaar is, moet de nationalenorm die op dezelfde materiebetrekking heeft drie jaar napublicatie van de Europese normworden ingetrokken. De Europesenorm voor betontechnologie, EN206-1, is in december 2000 doorCEN gepubliceerd. In het jaardaarop heeft NEN deze norm alsNederlandse norm NEN-EN 206-1uitgebracht.Maar daarnaast is op 1 juli 2004ook NEN 8005 beschikbaar. Ditdocument is noodzakelijk omdatNEN-EN 206-1 nog de nodige`witte vlekken' bevat. Voor sommi-ge eisen wordt in de norm name-lijk verwezen naar de zogenoemde"provisions valid in the place ofuse". Ofwel, voor die zaken dienog niet geregeld zijn, wordt ver-wezen naar de landelijke/lokaleregelgeving. Elk land zal voor zijnsituatie een document moetenopstellen waarin deze `witte vlek-ken' zijn opgevuld. Daarbij zaluiteraard zoveel mogelijk gebruikworden gemaakt van de reeds aan-wezige nationale normen. Hetmag duidelijk zijn dat beide docu-menten onlosmakelijk met elkaarverbonden zijn en niet afzonder-lijk van elkaar kunnen wordengebruikt.Het is nu niet zo dat met het uit-brengen van NEN-EN 206-1 enNEN 8005 het vakgebied van debetontechnologie drastisch is ver-anderd. Wat dat betreft blijkt deEuropese benadering niet veel afte wijken van de voor deNederlandse betontechnologendagelijkse betonpraktijk.De technologie z?lf is dus nietveranderd, wel de naamgevingvan bijvoorbeeld de sterkteklassenen de milieuklassen. En dit zijn nujuist de twee begrippen waarmeede constructeur als eerste temaken krijgt wanneer hij eenbetonconstructie in een bepaaldeomgeving gaat ontwerpen.W i e B z e g t m o e t n uC z e g g e nDe VBT kent de sterkteklassen B5 t.m. B 65. Voor hogere sterkte-klassen, tot B 105, wordt gebruikgemaakt van CUR-Aanbeveling 97`Hogesterktebeton'. De sterkte-klasse staat voor de karakteristiekekubusdruksterkte bepaald na 28dagen. Omdat verschillende lan-den binnen Europa de karakteris-tieke druksterkte bepalen aan dehand van cilinders in plaats vanmet kubussen moet dit ook in deaanduiding van de sterkteklassetot uiting komen.NEN-EN 206-1 kent maar liefstzestien sterkteklassen voor nor-maal en zwaar beton; van C 12/15oplopend tot C 100/115. Voorlichtbeton is een aparte sterkte-klasse-indeling gemaakt; van LC12/13 t.m. LC 80/88.De letter `C' staat voor `Concrete'.Het eerste getal in de coderinggeeft de karakteristieke cilinder-druksterkte en het tweede dekarakteristieke kubusdruksterkte.Om mogelijke discussies en mis-verstanden te vermijden, zullenwe eraan moeten wennen in hetvervolg altijd met de dubbele nota-tie te werken (tabel 1).NEN 8005 bevat een tabel met eenlijst van "Gebruikelijk gehanteer-de sterkteklassen". Hiermee wordtvoorgesteld voor de Nederlandsesituatie ook in de toekomstgebruik te blijven maken van deons al jaren vertrouwde sterkte-klassen, die onderling 10 N/mm2van elkaar verschillen. Om diereden zijn ook de sterkteklassen C28/35 en C 53/65 ge?ntroduceerd.Dit volgt mede uit het verzoek vanVC 20 (de voorschriftencommissiedie zich bezighoudt met de VBC)om de sterkteklassen C 28/35 (v.h.B 35) en C 53/65 (v.h. B 65) tehandhaven.ir. G.Chr. Bouquet MICT en ing. P. de Vries FICT, ENCI BVIs dat nu nodig zo'n schreeuwende kop? Een wijzigingsblad op een norm istoch op zichzelf niet iets opzienbarends? Dat is waar, maar als het wijzigings-blad betrekking heeft op de VBC dan moeten er bij constructeurs toch de nodi-ge bellen gaan rinkelen. En zeker nu. De belangrijkste reden voor het uitbren-gen van een nieuw wijzigingsblad op de VBC heeft te maken met de vervan-ging van NEN 5950 (VBT 1995), de norm voor betontechnologie, door deEuropese variant NEN-EN 206-1. En dat betekent dat er ook voor de beton-constructeur het nodige gaat veranderen.1 | Hoe complex een beton-constructie kan zijn:voor de verschillendeonderdelen zijn verschil-lende milieuklassen vantoepassingO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eBetontechnologieNEN-EN 206-1 kent deze sterkte-klassen dus niet, maar laat ze weltoe door middel van de volgendezinsnede: "In speciale gevallenmogen tussenliggende sterkteklas-sen worden aangehouden wan-neer dit is toegestaan in de natio-nale norm voor het ontwerpenvan betonconstructies".De lijst van "Gebruikelijk gehan-teerde sterkteklassen" staat inNEN 8005 overigens onder eenOPMERKING en moet dus alsINFORMATIEF wordenbeschouwd. In geval van discussieis NEN-EN 206 altijd maatgevend.In het vervolg wordt dus de veeltoegepaste sterkteklasse B 25 aan-geduid als C 20/25.V a n 8 n a a r 1 8Ook binnen Europa hebben hetinzicht in de diverse aantastings-mechanismen en de gevolgendaarvan voor de duurzaamheid vanbetonconstructies geleid tot eenindeling in milieuklassen. Debeschrijving van de diverse milieusin NEN-EN 206-1 is evenals in deVBT gebaseerd op het risico vanaantasting van de wapening, aan-tasting van het beton door vorst- endooizouten en chemische aantas-ting van het beton.De mate van waterverzadiging ?nde mogelijke nat-/droogwisselin-gen van een bouwdeel spelen heelvaak een belangrijke rol bij hetbetreffende aantastingsmechanis-me. Door de diverse situatiesnauwkeurig te beschrijven is nueen indrukwekkende tabel ont-staan waarin achttien milieuklas-sen zijn gedefinieerd (fig. 1). Meerkeuze lijkt gemakkelijk, maar in depraktijk blijken op een bouwdeelverschillende milieuklassen vantoepassing te kunnen zijn (tabel 2).Het is aan de ontwerper/construc-teur om de maatgevende milieu-klasse te benoemen.De achttien milieuklassen zijnondergebracht in zes hoofdgroe-pen:? geen risico op corrosie of aan-tasting (X0);? corrosie ingeleid door carbona-tatie (XC);? corrosie ingeleid door chlori-den, niet afkomstig uit zeewater(XD);? corrosie ingeleid door chloridenafkomstig uit zeewater (XS);? aantasting door vorst-/dooiwis-selingen met of zonder dooi-zouten (XF);? chemische aantasting (XA).De milieuklassen worden aller-eerst aangeduid met de letter X,die staat voor `Exposure', naar hetNederlands vertaald met `blootge-steld aan' (foto 2). De tweede let-ter verwijst naar het betreffendeaantastingsmechanisme. De codevan twee letters wordt, behalve bijX0, nog gevolgd door een cijferdat verwijst naar een voor hetbeschouwde aantastingmechanis-me en het betreffende bouwdeelkenmerkende situatie. Meestalheeft dit betrekking op de matewaarin vocht aanwezig is.D u u r z a a m h e i dDe introductie van nieuwe milieu-klassen met NEN-EN 206-1 heeftook gevolgen voor verschillendetabellen in NEN 6720 die eendirecte relatie hebben met het ont-werpen op duurzaamheid.Aangepast zijn onder meer detabel met de grenswaarde van descheurwijdte ter hoogte van deuiterste vezel en de tabel met devoorgeschreven dekking, afhanke-lijk van het type bouwdeel (tabel3).Om de duurzaamheid van debetonconstructie te kunnen waar-borgen stelt de VBT eisen aan debetonsamenstelling, afhankelijkvan de milieuklasse (foto 3). Ditbetreft voornamelijk eisen aan hetminimum cementgehalte, demaximale water-cementfactor eneventueel toe te passen extralucht. Omdat betrouwbaregeschiktheidsproeven om duur-zaamheid aan te tonen nog nietbeschikbaar zijn, gaat ook NEN-EN 206-1 uit van dit principe.NEN-EN 206-1 geeft in een infor-matieve bijlage grenswaardenvoor het minimum cementgehal-te, de maximale water-cementfac-tor, het luchtgehalte en als optieeventueel nog de sterkteklasseafhankelijk van het milieu. Iederland is vrij om deze grenswaardenzelf in te vullen. Het voorschrijvenvan een minimum sterkteklassegekoppeld aan een milieuklasse iseen optie waarvan Nederland geengebruik zal maken. De grenswaar-den voor de samenstelling dieNederland zal gaan hanteren,staan vermeld in NEN 8005.T e n s l o t t eDe nieuwe Europese norm voorbetontechnologie is een feit.Volledige integratie van de nieuwecement 2004 4 75Tabel 1 | Sterkteklassennormaal beton en zwaar betonvolgens gebruikelijk gehanteerde sterkte-NEN-EN 206-1 klassen volgens NEN 8005C 8/10C 12/15 C 12/15C 16/20C 20/25 C 20/25C 25/30C 30/37 C 28/35*C 35/45 C 35/45C 40/50C 45/55 C 45/55C 50/60C 55/67 C 53/65*C 60/75 C 60/75C 70/85 C 70/85C 80/95 C 80/95C 90/105 C 90/105C 100/115 C 100/115lichtbetonvolgens gebruikelijk gehanteerde sterkte-NEN-EN 206-1 klassen volgens NEN 8005LC 8/9LC 12/13 LC 12/13LC 16/18LC 20/22 LC 20/22LC 25/28LC 30/33 LC 30/33LC 35/38LC 40/44 LC 40/44LC 45/50LC 50/55 LC 50/55LC 55/60LC 60/66 LC 60/66LC 70/77 LC 70/77LC 80/88 LC 80/88* Deze aanduidingen wijken af van de in NEN-EN 206-1 gebruikte aandui-dingenO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eB etonte ch n o l o g i emilieus aantastingsmechanismen gewapend/voorgespannen betonvochthuishouding additionele invloeden geen aantasting wapening aantasting betonaantasting carbona- chloriden vorst chemischtatie zout zeewater XFX0 XC XD XS --- d.zout XAzeer droog X0 ---droog XC1 ---vochtig ? binnenland --- XC3 XA?vochtig ? binnenland vorst XC3 XF1 XA?vochtig ? binnenland chloriden1) XC3 XD1 XA?vochtig ? binnenland vorst, chloriden1) XC3 XD1 XF2 XA?vochtig ? maritiem vorst XC3 XS1 XF1 XA?vochtig ? maritiem vorst, chloriden1) XC3 (XD1)2) XS1 XF2 XA?nat / droog ? binnenland --- XC4 XA?nat / droog ? binnenland vorst XC4 XF3 XA?nat / droog ? binnenland chloriden1) XC4 XD3 XA?nat / droog ? binnenland vorst, chloriden1) XC4 XD3 XF4 XA?nat / droog ? maritiem vorst XC4 XS3 XF3 XA?nat / droog ? maritiem vorst, chloriden1) XC4 XD3 XS3 XF4 XA?nat ? binnenland --- XC2 XA?nat ? binnenland vorst XC2 XF3 XA?nat ? binnenland chloriden1) XC2 XD2 XA?nat ? binnenland vorst, chloriden1) XC2 XD2 XF4 XA?nat ? maritiem vorst XC2 XS2 XF3 XA?nat ? maritiem vorst, chloriden1) XC2 XD2 XS3 XF4 XA?permanent onder water - binnenland XC1 XA?permanent onder water - maritiem XC1 XS2 XA?1) chloriden niet afkomstig uit zeewater (bijv.dooizout, zwembadwater of industrieel watermet chloriden).2) deze milieuklasse is alleen van toepassing ineen binnenmilieu en kan dus niet voorkomenmet een maritiem milieuToelichting bij de tabelDe tabel is van toepassing op gewapend en voor-gespannen beton met altijd minimaal ??nmilieuklasse (XC) tot maximaal 5 milieuklassen.Bij ongewapend beton en staalvezelbetonkomen de milieuklassen XC en XD niet voor.Milieu `zeer droog' (X0)zeer droog binnenmilieuRV < 60 % (art. 6.1.5 - 6.1.6 NEN 6720)Milieu `droog' (XC1)droog binnenmilieuRV < 60 % (art. 6.1.5 - 6.1.6 NEN 6720)Milieu `vochtig' (XC3)buitenlucht, beschut60 % RV < 85 % (art. 6.1.5 - 6.1.6 NEN 6720)Milieu `nat / droog' (XC4)buitenlucht, afwisselend nat / droog, onbeschut,getijde- en spatzone60 % RV < 85 % (art. 6.1.5 - 6.1.6 NEN 6720)Milieu `nat' (XC2)buitenlucht, vrijwel altijd nat, onbeschut60 % RV < 85 % (art. 6.1.5 - 6.1.6 NEN 6720)Milieu `permanent onder water' (XC1)onder LLW of laagste grondwaterstandRV = 100 %Binnenlandcondities waarbij beton niet in contact komt metchloriden afkomstig uit zeewaterMaritiemcondities waarbij beton in contact komt metchloriden afkomstig uit zeewaterhet beton zal dan ook altijd onderhevig kunnenzijn aan vorst.Indeling milieus (met uitzondering van milieu`zeer droog' en `droog')Bij de indeling in milieus is onderscheid gemaakttussen `binnenland' en `maritiem'In combinatie hiermee kunnen de volgendeadditionele invloeden optreden:? geen andere invloed? alleen vorst? alleen chloriden niet afkomstig uit zeewater? vorst in combinatie met chloriden niet afkom-stig uit zeewaterBij alle bovengenoemde invloeden kan ookmilieuklasse XA1, XA2 of XA3 van toepassingzijn.476 cement 2004Tabel 2 | Diverse milieus met de daarbij van toepassing zijnde milieuklassenO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eBetontechnologienorm zal de aandacht vragen vanonderwijs, ontwerpers en con-structeurs, betontechnologen, toe-zichthouders, kortom iedereen diebetrokken is bij het bouwen inbeton. De snelheid waarmee ditgebeurt wordt voornamelijk be?n-vloed door de ontwerpers en con-structeurs: zij zijn de eersten dieervoor zorgdragen dat de nieuweterminologie en de verwijzingennaar de NEN-EN 206-1 in de pro-jectspecificaties worden opgeno-men. In het komende wijzigings-blad A3 op NEN 6720 wordt aan-gegeven waar de verwijzingennaar de VBT worden vervangendoor verwijzingen naar NEN-EN206-1.Via een volgende RegelingBouwbesluit zal worden bekend-gemaakt wanneer het wijzigings-blad A3 op NEN 6720, en daarmeeNEN-EN 206-1 en NEN 8005, inhet kader van de bouwregelgevingvan kracht zullen zijn. Achter deschermen wordt hard gewerkt omdat nog dit jaar te realiseren. Dekomende tijd zullen echter bestnog wel de nodige bestekken opde markt verschijnen die zijngebaseerd op de VBT. Bovendienzijn er nu werken in uitvoeringdie langer zullen doorlopen danhet moment waarop de VBT zalworden ingetrokken. In dergelijkegevallen zullen opdrachtgever enbetonleverancier samen moetenoverleggen op welke manier metdeze overgang zal worden omge-gaan. Het probleem hierbij zalvoornamelijk zitten in de adminis-tratieve afhandeling. Het betonzelf weet immers niet of het ver-vaardigd is volgens de VBT of vol-gens NEN-EN 206-1.M e e r i n f o r m a t i eUiteraard is er veel meer te vertel-len over de nieuwe technologie-norm. Raadpleeg daarvoorBetoniek 13/03, `Milieuklassenvan 8 naar 18', of surf naarwww.nieuwebetonnormen.nl cement 2004 4 77Tabel 3 | Milieuklassen volgens NEN-EN 206-1 en de daarbij behorende eisen volgens NEN 8005 en NEN 6720 (VBC 1995, wijzigingsblad A3)NEN 8005 NEN-EN 206-1geen aantasting aantasting wapening aantasting betonmaximum wcf/ min. cement carbonatatie chloriden vorst chemischewbf geh. (kg/m3) dooizout zeewater ---- dooizout aantasting0,70 200 X00,65 260 XC10,60 280 XC20,55 280 XC30,55 300 XD1 XF1 XF2-lucht XA10,50 300 XC4 XD2 XS1 XF3 XF4-lucht0,50 320 XA20,45 300 XD3 XS2 XF20,45 320 XS3 XF40,45 340 XA3NEN 6720, tabel 441) betondekking c1) (mm)plaat, wand 15 25 30 35 30 35balk, poer, console 25 30 35 35 35 35kolom 30 35 40 40 40 40NEN 6720, tabel 2 scheurwijdte w (mm)zonder voorspanstaal 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,1met voorspanstaal 0,3 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1Op de minimale betondekking is een toeslag van 5 mm van toepassing in geval van:? een nabewerkt oppervlak;? een oncontroleerbaar oppervlak;? beton met een karakteristieke kubusdruksterkte f'ck< 25 N/mm2Indien deze gevallen zich tegelijkertijd voordoen, moeten de toeslagen worden gesuperponeerd2 | Betonelementen voor de glastuinbouw moeten voldoen aan milieuklasseXA2