C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInfras tr uc tuur44 cement 2007 2Loolaanvolkstuinen654321middenterreinde SchenkvolkstuinenLaan van NOIDen Haagvrije kruisingSchenkstrookLoolaande Schenk123456LeidenZoetermeer/Rotterdam HofpleinNmiddenterreinKw 2Kw 3Het plaatsen van wissels was geenoptie, omdat er een fysieke (tech-nische) scheiding tussen de beidespoorsystemen ? heavy-rail(ProRail) en light-rail (Randstad-Rail) ? moest worden aangebracht.Gekozen is voor de bouw van eenongelijkvloerse kruising bij despoorzone Schenkstrook.P r o j e c t o m g e v i n gDe sporen van ProRail in deSchenkstrook worden aan allezijden omsloten door volkstuinen.Een tunneltje met beperkte doorrij-hoogte zorgde er jarenlang voordat het tussen de sporen gelegendeel van de volkstuinen bereikbaarwas. De nieuw aan te leggen vrijekruising Schenkstrook (kw1) wasniet alleen vanuit fysiek en tech-nisch oogpunt een belangrijkknooppunt binnen het Rand-stadRailproject, maar lag ook ophet kritieke pad van de (overall)planning.Dit kunstwerk heeft in het projectRandstadRail diverse relaties metandere objecten zoals de onder-doorgang langzaam verkeer(Loolaan, kw2) en de fietstunnel(kw3) (fig. 1b, foto 2).De maatgevende projecteisenwaren:? realisatie binnen vastgesteldbouwbudget;? indienststelling t.b.v. het(proef)bedrijf van RandstadRailper 1 juli 2006;? gebruikmaking van gereser-veerde buitendienststellingenin het weekend;? minimalisatie grondgebruik(met name van de volkstuinen);? beheersing van risico's t.a.v.kosten en tijd (vooral t.a.v. dekritische buitendienststellin-gen);? continuering van de treinexploi-tatie van NS (incl. Hofpleinlijnen Zoetermeer Stadslijn) tijdensde bouw.O n t w e r p a s p e c t e nDe opdrachtgever heeft voor devrije kruising Schenkstrook eendefinitief ontwerp (DO) opgesteld.Dit ontwerp was gebaseerd op eenbouwmethode met hulpbruggen,zodat het treinverkeer over debestaande vier sporen tijdens debouw van de vrije kruising nietwerd gehinderd (fig. 1a).Om de risico's van dit DO tebeperken werd door het ingeni-eursbureau een andere, zij hetduurdere, uitvoeringsvariant uit-gewerkt: de `hulpbaan'. Voor dezehulpbaan werden de sporen naarde buitenzijde van de bestaandevier sporen verplaatst, zodat erruimte werd gecre?erd voor debouw van de vrije kruising. Beidehulpbanen werden ingericht voortwee sporen.Voor het tijdelijke en het defini-tieve grondgebruik werden vanbeide uitvoeringsvarianten deomhullende oppervlaktegrenzenbepaald. Duidelijk werd datbouwen in het beschikbaregebied, inclusief het in standhouden van de diverse functies,een complex, logistiek proces zouworden.Stadsgewest Haaglanden; Kruising met ProRailsporenVrije kruising Schenkstrookir. L.A. van Hengstum MBA, ProRail InfraprojectenD. Egas, Van Hattum en Blankevoort b.v.Ter hoogte van de spoorzone Schenkstrook in Den Haag kruisen de sporen vande voormalige Hofpleinlijn en Zoetermeer Stadslijn (fig. 1a, sporen 3 en 4)eerst de hooggelegen ProRailsporen (fig. 1a, sporen 5 en 6) van het trajectLeiden-Den Haag H.S. onderlangs, om aansluitend in het midden aan te tak-ken. Om voor RandstadRail deze sporen ter hoogte van de Prinses Beatrixlaanrichting station Den Haag Centraal te kunnen laten afbuigen, moesten ooknog de ProRailsporen van het traject Leiden-Den Haag Centraal (fig. 1a, spo-ren 1 en 2) worden gekruist. Om dit op te lossen is gebruikgemaakt van eenDesign & Construct-contract.1 |Spoorzone Schenkstrookwaarin zichtbaar de spo-ren in de Schenkstrook inde bestaande (boven) eneindsituatie (onder). Inde eindsituatie zijntevens kunstwerken kw2(Loolaan) en kw3 (fiets-tunnel) weergegevenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInfras tr uc tuurcement 2007 2 45Verder moest een nieuwe onder-doorgang voor langzaam verkeerLoolaan onder het spoor Leiden-Den Haag H.S. worden gebouwd,zodat de tussen de sporen gelegenvolkstuinen bereikbaar zoudenblijven tot aan de sloop van debestaande onderdoorgang.Deze nieuwe onderdoorgang wasook essentieel voor het bouwver-keer voor de te bouwen vrije krui-sing. Daarnaast ging met de bouwvan deze nieuwe onderdoorgangeen lang gekoesterde wens vanzowel de gemeente Den Haag alsvan de gemeente Leidschendam-Voorburg in vervulling, namelijkeen fietsverbinding tussen DenHaag centrum en Leidschendam-Voorburg. De laatste schakel hier-voor - een fietstunnel (kw3, fig. 1ben foto 2) gelegen onder de afbui-gende sporen met aansluitend eenbruggetje over de Schenk ter hoogtevan de monumentale watermolen -werd aan het Programma van Eisentoegevoegd. Hierdoor ontstond nogeen extra dwangpunt in het, toch alkrappe, beschikbare verticaal aligne-ment voor de nieuwe sporenlay-out.P l a n n i n gUitgaande van een inbedrijfstellingvan RandstadRail per 1 juli 2006 eneen geschatte bouwperiode vantwee jaar zouden de bouwactivitei-ten in de Schenkstrook uiterlijk perjuni 2004 moeten starten. Om dezeplanning te halen waren twee 52-urige buitendienststellingen in sep-tember en oktober 2004 van grootbelang. Mocht ??n van deze tweebuitendienststellingen niet wordengehaald, dan zou dat een vertragingvan minstens zes maanden opleve-ren! De contractstukken werdentussen april en december 2003opgesteld (aanbesteding). Het uit-voeren van de detaillerings- en uit-voeringsvoorbereiding liep vanfebruari 2003 tot en met mei 2004.C o n t r a c t e nc o n t r a c t e r i n gGekozen werd voor een contracte-ringsstrategie op basis van eenge?ntegreerd contract overeen-komstig UAV-GC (type Design&Construct). De voordelen hier-van ten opzichte van het traditio-nele bestek waren:? vroegtijdig betrekken van deaannemer in het voorberei-dingsproces en zoveel mogelijkvrijheid bieden t.a.v. ontwerp,uitvoering en (bouw)logistiek;? evenwichtiger risicoverdelingtussen opdrachtgever en aanne-mer;? lagere engineering- en bouw-kosten.Voor de contracteringsfase werdenvijf aannemers geselecteerd. In deoverlegfase zijn het contract en demogelijke oplossingsrichtingenbesproken. De geselecteerde aan-nemers kwamen met variantendie ten opzichte van het definitiefontwerp opvallende afwijkingenhadden zoals:a. voor het kruisende deel uitvoe-ringsvarianten in beton en staal(damwanden) en keerwanden;b. bouw van een meer noordelijkgelegen vrije kruising, al danniet in combinatie met de fiets-tunnel;c. aanleg van vier hulpsporen op??n hulpbaan aan ??n zijde vande bestaande sporen.Optie b. was een interessantevariant, maar vanwege een maxi-male bouwhoogte-eis van degemeente niet mogelijk. Optie c.bleek te realiseren ondanks debeperkt beschikbare ruimte.Echter het grote voordeel betrofhet ruimere en beter bereikbarewerkterrein van de vrije kruising.Hier tegenover stond dat hetontwerp op de grens van de toe-laatbare verticale en horizontaleboogstralen was gebaseerd (foto3). Dit `winnende' ontwerp is uit-gevoerd (foto 4).V o o r d e l e n D & CDe gekozen D&C-aanpak bleektijdens de aanbestedingsfase meervoordelen te hebben. Er heersteop dat moment krapte op despooraannemersmarkt en eenoverschot op de civiele aanne-mersmarkt. Het als apart contractaan te besteden bovenleiding- enspoorbeveiligingswerk werd2 |Overzicht Spoorzone Schenkstrook; in het midden de bouwlocatie vande vrije kruising, daarvoor (witte streep) het zandlichaam richting defietstunnel (kw3), op de voorgrond het in aanbouwzijnde kunstwerk Loolaan (kw2)3 |De vrije kruising nadert haar voltooiing4 |Aan de rechterzijde de nieuwe vrije kruising met de in aanleg zijndespoorconstructie (RandstadRail), in het midden de vier hulpbaansporen(let op het hoogteverschil), op de achtergrond de spoorlijn Leiden-Den Haag H.S. (met trein)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInfras tr uc tuur46 cement 2007 2beschouwd als een groot risico inde onderhandelingsfase waarinhet project zich inmiddels bevond.De kans op een (te) hoge prijs ofzelfs geen aanbieding werd re?elgeacht. De in de onderhandelings-fase overgebleven twee gegadig-den hadden beide een spooraan-nemer binnen het concern. Doordit spoorwerk in het D&C-contractte betrekken, kon zeker wordengesteld dat bij opdrachtverstrek-king aan de civiele aannemer ookal het bijbehorende spoorwerkkon worden gecontracteerd.Een ander voordeel van D&C waseen sanering op de bouwlocatie.Door de trage ontruiming vanenkele volkstuinen en het daaropvolgende grondonderzoek, bleekpas tijdens de overlegfase dat ersprake was van een ernstigelokale bodemverontreiniging. Hetdoor de opdrachtgever opgesteldesaneringsplan werd in de onder-handelingsfase ingebracht. Hier-door waren slechts zes maandenbeschikbaar tot de eerste kriti-sche buitendienststelling omzowel de sanering als de hulp-baan (incl. zettingstijd) en spoor-constructie uit te voeren! Bij hetverstrekken van de definitieveopdracht aan de enig overgeble-ven aannemer op 1 april 2004,kon letterlijk een dag later deschop de grond in.U i t v o e r i n gOp het moment van opdrachtver-strekking waren de eerste werk-zaamheden al gestart, want bo-men moesten voor start broed-seizoen (1 april) al gerooid zijn.En daarmee was de toon gezet,want met name in het voortrajectmoest een aantal zaken snellerdan gebruikelijk gedaan worden.Al tijdens de aanbiedingsfasewas bij de risicobeschouwingnadrukkelijk naar vorengekomen dat de periode tussengunnen van de Basisovereen-komst en het in dienst stellenvan de noodzakelijke hulpbaannogal aan de korte kant was: eenklein half jaar voor het aanbren-gen van een serieus baanlichaam(ophogingen tot 4 m) in een zet-tingsgevoelig gebied, met daarbovenop een volwaardige spoor-baan. Aan het eind van dezeperiode zou deze hulpbaan indienst worden gesteld en warenzettingen nauwelijks toelaatbaar.Voor de betreffende hulpbaanwas circa 40 000 m3zand beno-digd, aan te voeren door een tun-neltje van ongeveer 3 m breed en3 m hoog. Groot was derhalve deverrassing toen bleek dat er ooknog een sanering van circa20 000 m3binnen datzelfde tijds-pad moest worden uitgevoerd. Alsnel werd duidelijk dat alleenmet een gezamenlijke inzet dezeuitdaging het hoofd kon wordengeboden. Deze gezamenlijkeinzet is gebleven tijdens de uit-voering van het gehele project.5 |Betonstorten voor devloer van de ongelijk-vloerse kruising6 |Artist impression van defietstunnelC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInfras tr uc tuurcement 2007 2 47Het project Schenkstrook bestonduit twee hoofdonderdelen, dekunstwerken 1 en 3.Kunstwerk 1 betreft de ongelijk-vloerse kruising van de Randstad-Rail-sporen met de ProRailsporen.Het moest worden gerealiseerd terplaatse van het toenmalig ingebruik zijnde viersporige baanli-chaam, wat de reeds genoemdehulpbaan noodzakelijk maakte.Na aanleg en indienststelling vande hulpbaan kwam de ruimte vrijom de vrije kruising te bouwen.Door het ontgraven van hetbestaande baanlichaam ontstondeen vlak terrein. Vanaf dit terreinwerden de (lood)-palen geheid, hetmerendeel met oplanger. Om hetkunstwerk te maken was een rela-tief ondiepe bouwkuip noodzake-lijk. Deze bouwkuip kon geheelongestempeld worden uitgevoerd;in verband met het voorkomenvan waterbezwaar zijn de plankentot in de waterremmende laag opcirca m.v. -15 m getrild. Na ont-graven is het betonwerk uitge-voerd op traditionele wijze: vloer,wanden/kolommen, dak (foto 5).In de constructie is geen voor-spanning toegepast. Na gereedko-men van het betonwerk is debouwkuip verwijderd, het baanli-chaam aangebracht en het spoor-werk uitgevoerd.Kunstwerk 3 betreft de fietstunneltussen het volkstuinengebiedLoolaan en Den Haag Centrum(fig. 6). Deze tunnel loopt onderzowel de heavy-rail- als de light-railsporen door en is gebouwd opeen voorbouwlocatie. Tijdens hetindienststellingsweekend van hetnieuwe spoor is de fietstunnelingeschoven (foto 7).Hoewel vooral de eerste beeldbe-palend was voor het project, zijnzeker nog enige andere zaken tenoemen, zoals het ontwerp, omge-vingsmanagement, welstand engebruik van loodpalen.O n t w e r pBij het maken van het ontwerpzijn nogal voor de hand liggendeuitgangspunten gehanteerd:? zo min mogelijk de grond in,dus het kunstwerk zo hoogmogelijk leggen;? recht is beter dan krom, dus, zomogelijk, de alignementen bijde vrije kruising gestrekt uitvoe-ren;? grond is goedkoper dan beton,dus het kunstwerk zo kortmogelijk houden, ophogingenzoveel mogelijk in grond uitvoe-ren;? bij voorkeur in het geheel geenhulpbaan, dus als een hulpbaannoodzakelijk is dan niet aantwee zijden van de bouwplaats.Iets minder voor de hand liggend,maar wel van belang was het uit-gangspunt dat het zwerfstroom-probleem bij toepassen van stalendamwanden oplosbaar is.Al deze punten hebben in meer ofmindere mate te maken met hetalignementontwerp, zodat daaropin eerste instantie de focus heeftgelegen.Het consequent toepassen en uit-werken van deze uitgangspuntenheeft uiteindelijk geleid tot hetwinnende ontwerp.O m g e v i n gHet bouwwerk ligt ingeklemdtussen twee terreinen met volks-tuinen en een hoogwaardige kan-toorlocatie. Dwars over deze kan-toorlocatie liep de aanvoer van allemateriaal en materieel. Van beidevolkstuinterreinen moest een deeltijdelijk en/of definitief voor hetproject worden afgestaan. Een enander gaf de nodige weerstand.Om deze weerstand om te buigennaar begrip, en zo mogelijkbetrokkenheid, is zowel opformeel als informeel niveau eenforse inspanning geleverd; opformeel niveau en voor de watlangere termijn door de opdracht-7 |Tunnelkoker klaar omingeschoven te wordenC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gInfras tr uc tuur48 cement 2007 2gever, op informeel niveau en voorde korte termijn door de hoofduit-voerder/werkvoorbereider van deaannemer. Door op deze manierom te gaan met de omgeving ont-stond een werkbare tot zelfs pret-tige samenwerking.T e r r e A r m e eIn het ontwerp waren diversestalen damwandschermen voor-zien. Het merendeel van dezedamwanden is gewijzigd in TerreArmee (fig. 8, 9). Daardoor warenenkele belangrijke voordelen tebehalen in zowel beheersing vande prijs van de grondkeringen(staalprijzen, risico opdrachtne-mer) als de kosten door eisenvanuit de welstand (risicoopdrachtgever). Voor wat ditlaatste betreft: door het toepassenvan Terre Armee werd een vanuitwelstandsoogpunt acceptabeleoplossing gevonden met beplan-ting, waar anders schanskorvenmoesten worden toegepast. Inverband met risico op corrosiedoor zwerfstroom is de TerreArmee uitgevoerd met kunststofin plaats van stalen strippen.L o o d p a l e nEen van de kenmerkende eigen-schappen van het winnendeontwerp was het funderen van devrije kruising op alleen te loodgeslagen palen. Al tijdens de aan-besteding lag hier de nadruk opvanwege belangrijke voordelen inde uitvoering voor ruimtebeslagen vanwege plaatsingsnauwkeu-righeid bij verdiept heien.Omdat de constructie eenzijdigwordt belast, zijn loodpalen op heteerste gezicht echter niet de meestvoor de hand liggende keuze. Datbleek ook uit de zeer forse hoe-veelheid benodigde kopwapening.De keuze voor, en het vasthoudenaan het scherpe ontwerp metloodpalen, gemotiveerd vanuit deuitvoering, is een typisch voor-beeld van Design & Construct.Uiteindelijk heeft het afrondenvan het (paal)ontwerp een flinkeinspanning gevergd, maar is hetmet slechts geringe aanpassingen,doorgevoerd.T o t s l o tOndertussen schrijven we 2007 enis `Schenkstrook' opgeleverd.Door oog voor elkaars belang enhet, door een ieder, steeds vooropplaatsen van het projectbelang isdit project voor alle betrokken par-tijen succesvol verlopen. nProjectgegevensopdrachtgever:Gemeente Den Haag, Dienst Stadsbe-heer, Stedelijke Structuren, Projector-ganisatie RandstadRailgedelegeerd opdrachtgever:ProRailontwerpvoorbereiding:Arcadis Infraontwerp & uitvoering:Van Hattum en Blankevoort en Volker-Rail Contracting8 |Visualisatie van toepas-sing Terre Armee inplaats van stalen dam-wanden9 |Toepassing inTerre Armee