O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eFunder ingenHet principe van de vibropaal iseenvoudig. Een zogenoemdecasing (stortpijp), voorzien vaneen bodemplaat, wordt op dieptegebracht met een lucht- of hydro-hamer (fig. 1). Na het inbrengenvan korfwapening en betonspeciewordt de casing weer uit de grondgetrokken zodat een betonkolomin de grond achterblijft. Demethode is snel, flexibel en veelminder belastend voor de omge-ving. Zo is er geen sprake vanwachttijden voor palen uit defabriek, is `koppen snellen' nietnodig en kunnen snel fluctuatiesin de ondergrond worden gecom-penseerd door tijdens het werklengte en diameter aan te passen.O n t w i k k e l i n g e nDe eerste mogelijkheid die werdonderzocht is het fenomeen datbij zeer onstabiele grondlagen,voornamelijk in het westen vanNederland, veel meer betonspeciein geboorde gaten moest wordenaangebracht dan op grond van deberekeningen en de gebruikteboordiameter zou worden ver-wacht. Dit wordt veroorzaakt doorhet `uitbuiken' van de specie inzeer onstabiele grondlagen. Omdit nadeel te ondervangen en eengelijkmatiger diameter van depalen te realiseren, is door Mebineen betonspecie ontwikkeldwaarbij gebruik wordt gemaaktvan speciaal ontwikkelde kunst-stofvezels van polypropyleen (Fi-bercrete?(K)). Belangrijkste voor-deel van deze toevoeging is eenbetonspecie met een verhoogde sa-menhang, waardoor het uitbuikencement 2004 468In de grond gevormde paal evenwaardig aan prefab fundatiepaalVezelbeton in vibropalendrs. L.J.G. Dekker, Mebining. A. Hoekstra, Bekaerting. W. Nohl, FugroVanwege de slappe bodemgesteldheid zijn de meeste bouwwerken inNederland gefundeerd op machinaal in de grond aangebrachte palen.Meestal gaat het hierbij om geprefabriceerde betonnen heipalen. Deze heb-ben bij het aanbrengen echter als nadeel dat veel hinder kan ontstaan doortrillingen naar de omgeving en door geluidsoverlast. In die gevallen bieden inde grond gevormde palen uitkomst. Het meest toegepast worden de zoge-noemde vibropalen. In de afgelopen periode werden mogelijkheden onder-zocht om deze fundatietechniek aantrekkelijker te maken en het uitvoe-ringsproces sneller en effici?nter te laten verlopen. De conclusies: ook in degrond gevormde betonnen palen met daaraan toegevoegd kunststofvezelsen/of staalvezels zijn van uitstekende kwaliteit, sterk genoeg, hebben vol-doende draagvermogen en tevens is CUR-Aanbeveling 35 voor deze toepas-sing te gebruiken.2 | Praktijkproef1 | Principe vibropaalO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eFunder ingenwordt voorkomen en een stabielehomogene fundatiepaal ontstaatmet een hoge kwaliteit. Hiermeewordt de snelheid van het uitvoe-ringsproces verhoogd en zijn dekosten per paal lager.Een tweede ontwikkeling betrefthet inbrengen van korfwapeningin vibropalen. Deze korfwapeningwordt, nadat de betonspecie isgestort, door de heistelling inge-bracht in de nog vloeibare specie.De korfwapening is bedoeld ombuig- en trekspanningen in de on-dergrond op te vangen. Het in-brengen van deze wapening kostveel tijd. Daarom is onderzocht ofhet mogelijk is de functie van dekorfwapening over te laten nemendoor staalvezelbeton. Ook hiervooris een speciale betonspecie ont-wikkeld (Fibercrete?(S)). Datmaakt het mogelijk het aanbren-gen van beton ?n wapening in ??narbeidsgang uit te voeren. Zo ont-staat een versnelling van het ar-beidsproces, waardoor meer palenper tijdseenheid kunnen wordenaangebracht.Om met name het weglaten vande korfwapening bij het gebruikvan staalvezelbeton in de praktijkte toetsen, hebben Mebin, Bekaert,Vroom en Fugro met ondersteu-ning van de sectie Grondmecha-nica van de Technische Universi-teit Delft en het Centraal OverlegBouwconstructies (COBc/Stads-werk) een grootschalig praktijkon-derzoek uitgevoerd (foto 2). Hetgrote aantal partijen was noodza-kelijk om draagkracht te krijgenvoor deze toepassing in de Neder-landse bouwwereld. De inbrengvan de TU Delft en COBc/Stads-werk zorgde voor wetenschappe-lijke ondersteuning en het cre?renvan draagkracht binnen de ge-meentelijke overheid.O n d e r z o e k s v r a g e nHet onderzoek was gericht opzowel de toepassing van kunststof-vezels, staalvezels en een combi-natie van beide. Hierbij zijn doorCOBc/Stadswerk de volgendevragen geformuleerd.Voor kunststofvezels en staalvezels1. UitvoeringKomt er voldoende beton onderinde paal?Kunnen bij in de grond gevormdepalen, gemaakt met kunststofve-zelbeton, dezelfde slankheid enminimum paaldiameter wordengerealiseerd als met normaalbeton?Hoe is silowerking en/of ontmen-ging en de vertaalslag naar tabel 4NVN 6724 voor kunststofvezelbe-ton?2. Sterkte-eigenschappenMogen we aan beton met kunst-stof- of staalvezels, toegepast bijin de grond gevormde palen, quadruksterkte dezelfde sterkteklassetoekennen als aan hetzelfde betonzonder vezels (B 25 of B 35)?3. Grondmechanisch draagvermo-genMogen we dezelfde rekenregelstoepassen voor een in de grondgevormde paal gemaakt metkunststofvezelbeton als voor eenin de grond gevormde paal, maardan zonder vezels?Mogen we rekenen met dezelfdewrijvingsco?ffici?nt en paaldia-meter voor het vaststellen van hetgrondmechanisch paaldraagver-mogen?4. Additioneel voor staalvezelsKun je met staalvezelbeton toege-past bij in de grond gevormdepalen ook paalmisstanden, mo-menten en dergelijke opnemen:gelden de regels voor het bepalenvan de mechanische eigenschap-pen, genoemd in CUR-Aanbeve-ling 35, ook voor dit toepassings-gebied?Geef aan, overeenkomstig NVN6724 art.10, wat de randvoorwaar-den bij toepassing van staalvezel-beton zijn.O n d e r z o e k s p r o j e c t e nOp locaties in Amsterdam en Enk-huizen zijn respectievelijk 16 en21 vibropalen met een lengte va-ri?rend tussen 17,5 en 24 m eneen diameter van 0,3 m aange-bracht met verschillende betonsa-menstellingen (tabel 1 en 2).AmsterdamOm onregelmatigheden en diame-terveranderingen in de geboordepalen op te sporen, zijn in Amster-dam geluidsmetingen uitgevoerdvolgens een gestandaardiseerdeakoestische methode. In geen vande palen werden afwijkende re-flexen waargenomen.Het verloop van de speciedruk alsfunctie van de tijd werd gemetenmet een druksensor die 1 m bovende voetplaat was aangebracht. Despeciedruk van betonspecie metvezels was in alle gevallen lager ofgelijk aan de blanco specie. Depalen met de hoogste doseringstaalvezels bleken gemiddeld een10% lagere speciedruk op televeren.Van elk mengsel zijn kubussengemaakt voor het bepalen van de28-daagse betondruksterkte. Daar-naast zijn vanuit de palen balkjesgezaagd voor het bepalen van debuigtreksterkte volgens zowel deCUR 35-methode (vierpuntsbuig-proef) als de RILEM-methode(driepuntsbuigproef). De karakte-ristieke sterkte van kubussen metkunststofvezels of staalvezels isgelijk aan de blanco mengsels. Deresultaten van de RILEM-methodecement 2004 4 693 | De paalschachten van degetrokken palen in dedraagkrachtige zandlaagO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eFunder ingengaven een aanzienlijk hogerewaarde dan de CUR 35-methode.De Dramix?-vezel RC-80/60-BNheeft de meeste vezels per kubiekemeter en daarmee de beste vezel-verdeling.Alle palen zijn getrokken en vi-sueel beoordeeld (foto 3). Hierbijis vooral gekeken naar de diameterover de lengte van de paal (verdik-kingen, insnoeringen) en de op-pervlaktekwaliteit. Er warenslechts kleine, niet-significanteverschillen tussen de referentie-palen en de palen met kunststof-vezels of staalvezels.Om de homogeniteit van de vezel-verdeling te controleren, zijn vaneen aantal proefstukken r?ntgen-opnames gemaakt. Deze gavenduidelijk aan dat staalvezels goedin het beton worden verdeeld. DeRC-80/60-BN laat daarbij demeeste vezels per volume-eenheidzien.Tijdens de uitvoering is geregi-streerd hoeveel betonspecie perpaal is gebruikt. Dit werd gedaanom te verifi?ren of de hoeveelheidbetonspecie overeen kwam met delengte en diameter van de paal.Het werkelijk gebruikte volumebetonspecie lag tussen 98 en 113%van de theoretisch benodigde hoe-veelheid. Door de uitvoerendepartij werd dit als zeer acceptabelbeoordeeld.EnkhuizenVoor de beoordeling van de dia-meterontwikkeling van de paal-schacht in een draagkrachtigezandlaag zijn in Enkhuizen op hetterrein naast de bestaande beton-centrale in totaal 21 palen gemaaktmet diverse betonmengsels, waar-onder een traditioneel mengsel.Voorafgaand aan de proef zijnsonderingen uitgevoerd voor vast-stelling van de bodemopbouw(tabel 3).De geheide in de grond gemaaktepalen werden vervaardigd met eenheibuis met een uitwendige diame-ter van 300 mm. De palen zijnge?nstalleerd tot een diepte vancirca -17,5 m t.o.v. maaiveld.Na verharding zijn de palen getrok-ken, de omtrek gemeten en foto-grafisch vastgelegd (foto 4, tabel 4).Wat betreft de meetresultaten ende te verwachten diameterontwik-keling was de draagkrachtigezandlaag conform de verwachting,cement 2004 470Tabel 1 | Betonsamenstellingen en meetgegevens proeven Amsterdammengselcode A B C D EreferentiebetonB, mk, cg B 35, 2, 3 B 35, 2, 3 B 35, 2, 3 B 35, 2, 3 B 35, 2, 34-32/4-16 50/50 50/50 50/50 50/50 50/50superplast. nee ja ja ja jacementsoort en klasse CEM III/B 42,5N CEM III/B 42,5N CEM III/B 42,5N CEM III/B 42,5N CEM III/B 42,5Nvezelssoort - PP-vezel RC-65/60-BN RC-65/60-BN RC-80/60-BNdosering 900 g 25 kg 35 kg 30 kgverwerkbaarheidzetmaat (mm) 120 120 170 160 160schudmaat 440 440 530 520 520druksterkte28 dgn. (N/mm2) 45 44 42 45 44Tabel 2 | Betonspecificatie proeven Enkhuizenmengselcode A B Cbeton- sterkteklasse B 35 B 35 B 35- milieuklasse 2 2 2- cons. gebied 3 3 3cement- soort CEM III/B CEM III/B CEM III/B- sterkteklasse 42,5 N 42,5 N 42,5 Ntoevoegingen- soort 1 PP-vezels RC-80/60-BN Duo ? 100- hoeveelheid 900 g 30 kg/m3(10 kg/600 gr)- soort 2 - - RC-80/60-BN- hoeveelheid - - 30 kg/ m3hulpstoffen- soort superplast superplast superplasttoeslagmateriaal- korrelgroep 4-16 50% 50% 50%- korrelgroep 4-32 50% 50% 50%Tabel 3 | Bodemgesteldheiddiepte in m t.o.v. m.v. omschrijvingvan tot0,0 14,5 slappe lagen bestaande uit klei en veen, plaatselijkdoorsneden door een tussenzandlaag14,5 22,0 draagkrachtige zandlaag, vast tot matig vast zandO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eFunder ingendus minimaal gelijk aan de bui-tendiameter van de heibuis. Voorde doorsnede van de paalschachtin de slappe lagen werd eengrotere diameter verwacht. Uitmeetresultaten bleek dat de dia-meter in de slappe lagen in ditgeval iets groter was dan in dezandlagen (ca. 10 %), hetgeen nietongebruikelijk is.C o n s t r u c t i e v e a s p e c t e nPalen van staalvezelbeton wordenberekend volgens de principes vande breukberekening, rekeninghoudend met volgende aannames:? trek van beton wordt verwaar-loosd;? relatieve verlenging van staalve-zelbeton wordt beperkt tot 5;? maximale relatieve verkortingvan beton is 3,5;? doorsnede `bezwijkt' ofwel doortrek van staalvezelbeton ofweldoor stuik van beton. Breukwordt dus gekenmerkt doordatofwel de rek van staalvezelbeton(= 5) ofwel de inkorting vanbeton (= 3,5). Alle vervor-mingtoestanden die hiertoe aan-leiding geven, worden in be-schouwing genomen;? spanning-rekdiagram van staal-vezelbeton (fig. 5) wordtgenomen zoals in de `designguidelines' (p. 6) met deze wijzi-gingen:? tussen 0 en 2 wordt eenlineair verloop aangehouden;? tussen 2 en 3,5 wordt eenconstant verloop aangehou-den.Deze spanning-rekrelatie is inovereenstemming met de door hetRILEM in `TC162TDF test anddesign methods for steelfibre rein-forced concrete' gepubliceerdespanning-rekrelatie. Hier gaatmen zelfs tot een maximale rekvan 25 (fig. 6).De gehanteerde spanning-rekrela-tie in de bijgaande staalvezelbeton-berekeningen is gebaseerd op deDramix?-datasheetwaarden voor30 kg/m3RC-80/60-BN. Uit debalkjestesten bleek dat de waardenruimschoots werden gehaald.? voor elke deformatielijn wordt? gebaseerd op het spanning-rekdiagram ? het spanningsver-loop over de hoogte berekend;? dit spanningsverloop wordtge?ntegreerd over de cirkelvor-mige doorsnede en resulteert ineen normaalkracht N en bijbe-horend moment M;? voor elk van de deformatielij-nen, die aanleiding geven totbreuk, worden N en M bepaald.cement 2004 4 71type A A A C C C B B Btype A A A C C C B B B A A Atype referentie referentie referentie Mebin Duo Mebin Duo Mebin Duo Mebin I Mebin I Mebin I MebinFund MebinFund MebinFundrij 1 1 1 3 3 3 2 2 2 6 6 6dieptein m0.0 x x x x x x x x x x x 1040.5 x x 100 x x 98 98 x 97 105 99 1011.0 x x 96 x x 93 90 94 93 98 98 821.5 x 98 88 106 98 91 97 85 93 97 97 972.0 x 86 94 101 102 96 100 98 94 101 98 1382.5 x 90 109 95 98 101 103 105 102 113 117 1033.0 94 98 96 99 102 98 96 96 97 98 101 993.5 95 97 93 99 102 103 103 95 104 101 101 1024.0 106 94 96 102 98 107 103 96 101 99 101 1084.5 98 98 97 95 100 100 99 98 98 100 100 1005.0 97 97 95 109 98 100 99 98 98 101 100 995.5 102 x 93 9 102 97 98 95 98 99 100 1096.0 103 x 89 102 105 107 104 99 103 105 116 1166.5 98 x 101 102 100 110 104 104 106 105 118 1057.0 x 90 108 105 100 102 106 106 103 112 102 1027.5 x 106 99 106 106 98 97 104 102 99 99 1228.0 x 98 99 x 102 97 97 101 98 97 102 1068.5 106 97 99 99 100 97 97 104 98 98 107 1019.0 98 97 105 100 101 97 97 100 101 106 104 989.5 98 97 110 100 98 100 100 105 106 99 100 10110.0 97 94 95 103 91 94 95 97 93 94 96 9210.5 x 93 92 103 94 92 94 89 92 94 93 9111.0 x 91 91 93 94 95 95 91 96 96 93 9211.5 x 93 93 93 96 94 96 94 96 98 97 9512.0 x 93 95 96 97 97 96 95 97 99 97 9612.5 x 95 96 96 98 97 96 96 97 x 97 9713.0 x 95 98 97 100 98 97 97 97 100 97 9913.5 98 95 99 98 101 100 98 99 99 106 102 9614.0 98 x 100 99 101 96 98 100 7 100 98 9714.5 100 x 97 98 104 95 97 100 99 98 97 9715.0 98 x 97 98 124 97 97 101 96 100 102 9715.5 96 x 104 x 113 97 97 124 96 97 96 9716.0 98 x 99 98 99 97 97 114 96 97 96 9716.5 x x 97 97 98 97 97 97 96 97 96 9617.0 97 x 97 98 98 97 97 97 96 97 96 9617.5 98 95 97 97 99 97 97 97 96 97 96 9718.0Tabel 4 | Resultaten van omtrekmetingen [cm] proefpalen Enkhuizenx geen meting beschikbaar4 |Overzicht paalschachtenin slappe bodemlagenO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eFunder ingenDaarna worden deze N en M uit-gezet in een momenten-normaal-krachtendiagram (fig. 7).In dit diagram is snel af te lezen ofde paal optredend moment en nor-maalkracht kan opnemen. Op dezewijze kan voor elke paaldiametereen diagram worden gemaakt, watlegio mogelijkheden geeft om eenfundering met vibropalen van staal-vezelbeton te ontwerpen.C o n c l u s i e s o n d e r z o e k s -v r a g e nUit het onderzoek kunnen de vol-gende conclusies worden getrok-ken:1. UitvoeringDe palen met kunststofvezels (poly-propyleen) en staalvezelbetonwaren uitstekend van kwaliteit.Ondanks een centrale wapenings-staaf (voor het uittrekken van depalen) is het beton goed tot onderaan de paal doorgestroomd. Gecon-stateerd is dat in de grond ge-vormde palen met een lengte vancirca 16 m en een diameter vancirca 300 mm onder de gegeven bo-demomstandigheden uitstekendmet deze twee betonmengsels zijnte maken. Er was geen sprake vansilowerking en/of ontmenging.Tabel 8 NVN 6724 mag wordentoegepast voor het kunststofvezel-mengsel. Voor staalvezelbeton isdeze tabel niet van toepassing.Bij de palen met staalvezelbetonwas een uitstekende verdeling vande staalvezels waar te nemen.In andere bodemomstandighedenkan vezelbeton daar wordeningezet waar een vibropaal meteen traditionele betonspecie magworden ingezet.2. Sterkte-eigenschappenDe kubussen met kunststofvezelsen staalvezelbeton vertoonden ka-rakteristiek dezelfde waarden alsde kubussen die worden gemaaktmet het voor deze toepassing ge-bruikelijke beton.3. Grondmechanisch draagvermogenEr zijn geen aanwijzingen gevon-den dat de palen afwijken vanpalen met de gebruikelijke beton-kwaliteiten. De gronddruk onderinde paal is bij de referentiepalennagenoeg identiek aan de palenmet kunststofvezels en met staal-vezelbeton. Ook het uiterlijk vande uitgegraven palen met de drieverschillende betonspeciemeng-sels is nagenoeg identiek.De grondmechanische rekenre-gels kunnen als bij traditionele be-tonmengels worden toegepast!Deze proef heeft in de praktijkaangetoond dat de met staalvezelversterkte doorsneden (30 kg RC-80/60-BN) qua waarborging vande prismatische afmetingen enqua levering van de vereiste mo-mentcapaciteit een met conventio-nele wapening versterkte door-snede ten minste evenaart. Eenkorfwapening is derhalve nietaltijd noodzakelijk.cement 2004 472ffcvereenvoudiging0,4 ffc als ffct, eq, 30010is niet bekend1E fc, nom0,37 ffct, eq, 1500,37 ffct, eq, 300ffct, axfc1 fcu spanningdrukffcdfftd, 3fftd, 2fftd, 1rekc,1 c,2 t,2trek25-60,00-40,00-20,000,0020,0040,0060,00-1600-1200-800-4000400normaalkracht (kN)buigendmoment(kNm)ongewapend beton gewapend beton7 | Moment-normaalkracht-diagram6 |Spanning-rekdiagramstaalvezelbeton volgensRILEM in TC162TDF5 | Spanning-rekdiagramstaalvezelbeton volgens`design guidelines'O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eFunder ingenDe reden voor een korfwapeningis om belastingen door bouwacti-viteiten op het bouwterrein en ho-rizontale bewegingen op de paal tekunnen opvangen. Het staalvezel-beton heeft minimaal dezelfdemomentopnamecapaciteit. NVN6724 artikel 10.2.1 is derhalve nietvan toepassing indien van staalve-zelbetonmortel gebruik wordtgemaakt.Met betrekking tot het draagver-mogen van de palen is beslotenom nog een proef te doen in Enk-huizen met palen met een stan-daard betonmengsel en staalvezel-beton voor beoordeling van dediameterontwikkeling in de draag-krachtige zandlaag. In de eersteproef in Amsterdam is alleen dediameter in de slappe lagen in be-schouwing genomen. Deze aan-vulling werd noodzakelijk geachtals onderbouwing daar de beton-druk van de palen met staalvezel-beton circa 10% was achtergeble-ven bij de standaardpalen. Opbasis van deze proeven kanworden geconcludeerd dat de dia-meterontwikkeling van de palenvan vezelbeton vergelijkbaar ismet palen van traditioneel beton,zodat voor de draagkracht van ve-zelbetonpalen dezelfde rekenre-gels mogen worden gehanteerd alsvoor standaard vibropalen.4. Additioneel voor staalvezelsDe CUR-Aanbeveling 35 is ookvoor deze toepassing te gebruiken.Aangetoond is dat de staalvezels30 kg RC-80/60-BN dezelfde capa-citeit hebben als de minimale wa-pening 4 ?10 mm. In de normNVN 6724 wordt verwezen naarwapening 4 ?12 mm. De functiehiervan is om vormvastheid vande korf tijdens het inbrengen tegaranderen en niet om te voldoenaan een momentcapaciteit. Eenvergelijking van staalvezelbetonmet 4 ?12 mm gewapend is der-halve niet zinvol.- ExcentriciteitIn de praktijk is de dekking op eenwapeningskorf in een traditioneelgewapende vibropaal minimaal50 mm en daar komt dan na hettrekken van de buis nog de diktevan de buis bij (+10 mm). In totaalis dus minimaal 60 mm dekkingnodig bij een traditioneel gewa-pende vibropaal.De momentcapaciteit van eenstaalvezelbetonpaal, gewapendmet 30 kg/m3RC-80/60, komtovereen met de capaciteit van eentraditioneel gewapende vibropaal,gewapend met 4 ?10 met eendekking van 40 mm. De moment-capaciteit van een staalvezelbeton-paal is dus minimaal net zo grootals van een traditioneel gewa-pende paal. Om de momentcapa-citeit over te dragen op de funde-ringsbalk is minimaal eenverankeringslengte conformartikel 9.6 van de VBC (circa 25 tot40 x ?k) nodig. De verankerings-lengte in de paal is afhankelijk vande grondslag en de optredende be-lastingen. De wapening dient tenminste door te lopen tot hetniveau waarop het staalvezelbetonvoldoende capaciteit heeft om debelasting over te nemen.Voor een staaf ?10 geldt dat deverankering in een funderingsbalkminimaal 400 mm moet bedragenmet een dekking van 40 mm. Inde paal is deze afhankelijk van degrondslag en de optredende belas-tingen met een minimum van1 m.- RandvoorwaardenTabel 8 is voor staalvezelbeton nietvan toepassing. Verder zijn geenadditionele randvoorwaarden testellen. De gebruikelijke randvoor-waarden zijn van toepassing.Voor het minimale cement-/bind-middelgehalte wordt verwezennaar de norm NVN 6724:2001.Voor B 25 wordt aangegeven350 kg/m3en voor B 35380 kg/m3. De palen in deze testzijn gemaakt met B 35 waarin350 kg/m3is verwerkt.Op basis van de beproevingsresul-taten CUR 35 heeft de commissiegekozen voor een staalvezeldose-ring van 30 kg/m3RC-80/60-BN.De redenen om te kiezen voor30 kg/m3RC-80/60-BN in plaatsvan 35 kg/m3RC-65-60-BN zijn:? een betere egale vezelverdeling,zoals bleek uit de r?ntgenfoto's;? een hoger aantal vezels per m3beton (35 kg/m3RC-65/60-BN is112 000 vezels/m3, 30 kg/m3RC-80/60-BN is 138 000vezels/m3);? door betere vezelverdeling is hetverantwoord met een materiaal-factor van 1,15 te rekenen.Andere doseringen met de vezelRC-80/60-BN zijn toepasbaar,mits constructief minimaal gelijk-waardig aan de traditioneel gewa-pende vibropaal. cement 2004 4 73