Verslag van het Internationale R.I.LE.M.-Symposium 'Durability ofConcrete', Praag 1 t/m 3 augustus 1961door ir. . KreijgerAlgemeenHet symposium 'Durability of Concrete' werd gehouden te Praagvan 1 t/m 3 augustus 1961. Het totale aantal deelnemers bedroegcirca 270, waarvan uit Tsjecho-Slowakije 130. De overige 140 deel-nemers waren afkomstig uit 31 landen (Australi? 2, Belgi? 7, Bul-garije 3, Canada 1, Denemarken 3, West-Duitsland 13, Oost-Duitsland 10, Engeland 11, Finland 3, Frankrijk 14, Hongarije 6, _Ierland 2, Isra?l 3, Itali? 6, Japan 2, Lybanon 1, Marokko 1, Neder-land 4, Nigeria 1, Noorwegen 3, Oostenrijk 2, Polen 9, Portugal 3,Rusland circa 17, Spanje 1, U.S.A. 3, Joegoslavi? 1, Zuid-Afrika 2,Zweden 2, Zwitserland 4).Het is duidelijk dat dit uitgebreide internationale gezelschap vanspecialisten op allerlei gebied de gelegenheid bood tot intensiefonderling contact, waartoe ook de recepties en diners, die werdenaangeboden, veel bijdroegen. Dit zal eveneens het geval zijn ge-weest bij de excursies die na het symposium werden gehouden;een driedaagse excursie door West-Bohemen en een zesdaagsedoor Slowakije.De voorbereidende organisatie van het symposium mag uitstekendworden genoemd ; die van het symposium zelf was afhankelijk vande betreffende voorzitters, zodat teleurstellingen hier niet uit-bleven.Hoewel officieel Frans en Engels als talen voor het symposiumwaren aangewezen, hielden de deelnemers uit Rusland en Tsjecho-Slowakije zich hier niet aan, ook onttrok eenrnaal een deelnemeruit West-Duitsland tijdens de discussie zich hieraan. Helaas konin vele gevallen de vertaaldienst (koptelefoon, naar keuze opEngels, Frans, Russisch, Tsjecho-Slowaaks in te stellen) niet totzijn recht komen door het snelle spreken van de deelnemers.Indeling en werkwijze van het symposiumHet onderwerp van het symposium (de duurzaamheid van beton)was onderverdeeld in vijf thema's :?. Theoretische problemen betreffende de duurzaamheid vanbeton.2. Het mechanisme van de aantasting van de normale beton-structuur.3. Proeven en controle betreffende de duurzaamheid van beton.4. Samenstellen en vervaardigen van beton met grote duurzaam-heid.5. Ervaringen verkregen ten aanzien van de duurzaamheid vanbetonconstructies.De bijdragen voor de genoemde punten waren vooraf verzameldtot een preliminair rapport en enige losse bijdragen, terwijl voorelk der vijf thema's een algemeen rapporteur was aangewezen.De overzichtsrapporten die door deze rapporteurs waren ge-schreven, werden tijdens het symposium uitgedeeld en op de ver-schillende zittingen voorgelezen. De hiervoor nodige tijd varieerdevan 1 tot 2 uren zodat voor elk van de vijf zittingen van circa3 uren slechts weinig tijd overbleef voor de zogenaamde vrijediscussies.Ten slotte zij nog vermeld dat in 1962 het volledige overzicht vanhet symposium in druk zal verschijnen.In het navolgende zal een kort overzicht worden gegeven van debijdragen, de overzichtsrapporten van de vijf thema's en de vrijediscussies.Symposium 'Duurzaamheid van beton'a. Theoretische problemen betreffende de duurzaamheid van betonrapporteur: Prof. L. Palotas (Hongarije).Betreffende dit onderwerp waren acht bijdragen ingezonden:1. Durability of concrete made with hydraulic admix-tures and/or artificial aggregates- K. Szepesi (Hongarije)Volgens de auteur zal onder normale omstandigheden het port-landcement of liever het vrijgekomen calciumhydroxyde geduren-de de verharding geen chemische reactie vertonen met kwarts-toeslagstoffen, terwijl dit met de niet-kwartsachtige toeslag-stoffen meestal wel het geval is. In het laatstgenoemde geval be-tekent deze reactie meestal een vermindering in de bestaandehechting: cement-toeslag, zodat de sterkte van het hiermee ver-vaardigde beton in de loop der tijd vermindert. De auteur ver-klaart deze verandering op basis van theoretische overwegingen.Op grond hiervan kunnen de maatregelen dan worden afgeleidom de ongunstige reacties vrije kalk-toeslag (met betrekking totde duurzaamheid) te reduceren en zelfs door gedeeltelijke ver-vanging van cement door puzzolarien geheel te doen stoppen, teneinde zo bij te dragen tot verhoogde duurzaamheid.Ten slotte wordt gewezen op een speciale, door de auteur gepa-tenteerde, werkwijze om cementsoorten na verharding grotereduurzaamheid te verlenen.2. DUrabilit? de Ciments Alumineux --J. Talab?r (Honga-rije)Aan de hand van uitgevoerde proeven met verschillende soortenaluminiumcement wordt de duurzaamheid nagegaan van mortel-en betonsoorten van verschillende verwerkbaarheid, die met dezecementsoorten waren vervaardigd. Het bleek dat de gesinterdesoorten aluminiumcement (Citadur, Bauximent) zowel als de ge-smolten soorten (Lafarge) geen verschil te zien gaven, noch in desamenstelling van de hydratatieprodukten, noch in de samenstel-ling van de omzettingen die in de loop van de verhardingstijdplaats vinden. Deze transformaties van het aluminiumcement (diesterktevermindering ten gevolge hebben) maken het volgens deauteur niet raadzaam om aluminiumcement in constructiebeton tegebruiken,3. R?sistance ? la Corrosion des Ciments Mixtes --G. Babatchev en P. S. Pentchev (Bulgarije)De auteur beschrijft proeven betreffende de duurzaamheid vanportlandcementsoorten met ofzondertoevoeging van tras, perlite,vliegas en gegranuleerde hoogovenslak in 1 tot 5% oplossingenvan Na2S04, CaSOA, MgSOA, MgCU en mengsels hiervan.Het gedrag in een No2S04-opIossing "was het beste bij toevoegingvan 30-40% tras; perlite had geringe verbetering, tot gevolg;gegranuleerde hoogovenslak verhoogde de duurzaamheid alleenbij toevoegingen van 50 tot 70%. Alle toevoegingen verminde-ren de duurzaamheid (ten opzichte van die van portlandcementzonder toevoegingen) in yVlgC/2-oplossing. In de MgS04-oplossingwerd over het algemeen steeds onvoldoende duurzaamheidgevonden.De methode van onderzoek ('Kind-procedure') bleek bevredigendom het relatieve gedrag van de verschillende cementsoorten in deagressieve milieus vast te stellen.4. ThesignificanceoftheSaturation Degreeforestimat-ing the frost-resistance of concrete -- W. Schulze enW. Altner (Oost-Duitsland)In dit uitgebreide en uitstekende onderzoek hebben theorie enexperiment aangetoond, dat de methode van het bepalen van deverzadigingsco?ffici?nt geen uitsluitsel kan geven ten aanzien vande vorstbestendigheid van beton, hoewel nuttige aanwijzingenkunnen worden verkregen betreffende de pori?nstructuur. Hetonderzoek verifieerde bovendien dat voor vorstbestendig betongestreefd moet worden: naar zo laag mogelijke water-cement-factor in combinatie met zo laag mogelijk cementgehalte; een be-paalde hoeveelheid lucht te verkrijgen door toevoeging vanluchtbelvormers; naar een gradering die gebaseerd is op dedichtste pakking met zo laag mogelijk specifiek oppervlak.5. The durability of hydrotechnical concretes madewith some Polish Cements-- W. G C C C (Polen)Op grond van laboratoriumproeven wordt een nieuwe onder-zoekmethode aanbevolen om de duurzaamheid van beton na tegaan: namelijk gelijktijdig onderzoek van chemische aantasting enhet onderwerpen aan vries-dooi cyclussen, waarbij de verminde-ring van druk- en buigsterkte werd nagegaan. Een zevendaagseperiode van deze vriesproef met zeewater (vijf-voudige con-centratie) kan als voldoende worden beschouwd om uitsluitselte geven over de duurzaamheid van het betreffende beton. Uit deproeven zou blijken dat indien op het ogenblik van de proef, dedruksterkte van het beton 250 kg/cm2bedraagt, dit beton als vol-komen stabiel kan worden beschouwd ten opzichte van agressiefzeewater, onafhankelijk van de gebruikte cementsoort. Over hetalgemeen bleken de gebruikte (Poolse en Hongaarse) soortenhoogovencement minder goed te voldoen dan de gebruikte port-landcementsoorten. Vergelijkende waarnemingen van maritiemeconstructies verricht gedurende 3 jaren bevestigden de resultatenvan de laboratoriumproeven volledig.Cement 13 (1961) Nr. 10 5836. The significance of the aggregate-cement bond forthe durability of concrete-- O. Valenta (Ts)echo-Slowakije)De experimenten verricht door Valenta zijn gericht op de hech-ting tussen cementsteen en toeslag. Om deze hechting na te gaanwerd de buigtreksterkte van de verbinding cement-toeslag na-gegaan, evenals de permeabiliteit en de vorstbestendigheid (aantalcyclussen nodig voor 50% sterktereductie); alle drie eigenschap-pen werden beschouwd als functie van de verhardingstijd. Zowelde hechting van cementsteen aan gebroken toeslagoppervlakkenals aan gepolijste oppervlakken werd op deze wijze voor 9 soortentoeslag onderzocht.De conclusies luiden: De hechting tussen cementsteen en toeslagis de bepalende factor voor alle hoofdeigenschappen van beton,met name de treksterkte, permeabiliteit en duurzaamheid.Bij verharding onder water werd een relatief lage hechting vast-gesteld. Volumeveranderingen tijdens uitdroging hadden eensterk reducerende invloed op de hechting. Naast de verhardings-omstandigheden zijn verder belangrijk de soort toeslag, opper-vlakteruwheid (gebroken oppervlak geeft betere hechting danglad oppervlak) en de aanwezigheid van verontreinigingen.7. Etude sur la comportement de fils ? haute r?sistanceutulis?s comme armature de frettage sous tensiond'?l?ments cylindriques en b?ton -- F. Riessauw (Belgi?)Proefstukken werden vervaardigd in de vorm van halve cilinderswelke na 28 dagen verharding, paarsgewijs werden omwondenmet 5 mm hoogwaardig draad en daarna onder 100 kg/mm2voor-spanning (treksterkte 167 kg/mm2) gebracht.Daarna werd een 7 cm dikke beschermingslaag van beton (kubus-druksterkte 380-580 kg/cm2na 20 dagen) over de draden aange-bracht; vervolgens werden de proefstukken buiten in weer enwind opgeslagen. Betonblokken en beschermingslaag werden ver-vaardigd met vele soorten cement.Elektrische weerstandsmetingen meer dan 3 jaar na de vervaardi-ging uitgevoerd, toonden aan dat in geen der gevallen draadbreukwas opgetreden. Het onderzoek wordt nog voortgezet.8. Experimental and theoretical relations between thestrength- and deformation characteristics of concrete,with special respect to the durability- L. Palotas (Hon-garije)De auteur beschrijft voor beton van verschillende sterkte debreukrek, de plastische rek en het --diagram. Voor een be-nadering van de langeduur-sterkte (endurance strength) wordtverondersteld, dat breuk optreedt voor een kritische sterkte(gekarakteriseerd door de prismadruksterkte) of voor een kriti-sche rek (gekarakteriseerd door de breukrek). De langeduur-sterkte wordt dus voorgesteld als een kruiplimiet en de waar-schijnlijke waarde van deze sterkte kan worden gekarakteriseerddoor combinatie van het --diagram van het betreffende betonen de kruipmaat. De theorie wordt toegepast op de knik vanbetonkolommen en gestaafd door proevenDe algemeen rapporteur (Prof. Palotas-- Hongarije) leidt eersteen definitie af voor de duurzaamheid (drukt een weerstand uittegen alle factoren die breuk van materialen of van constructieskunnen veroorzaken) en onderscheidt dan drie typen: construc-ties in weer en wind; de omgeving van de constructie is agressief;de constructie zelf bevat agressieve materialen of deze laatsteworden erin bewaard.Vervolgens worden de basisproblemen van de duurzaamheid vanbeton behandeld: de structurele samenstelling van het systeemcement-water; de rol van de toeslag en de hechting tussen cement-steen en toeslag, en ten slotte de eigenschappen van beton bezienuit het oogpunt van de duurzaamheid (chemische, fysische enmechanische karakteristieken).Na een kort overzicht te hebben gegeven van de bijdragen aan hetsymposium, worden aanbevelingen gedaan voor toekomstig werk:het uitwerken van een versnelde, betrouwbare corrosieproef enhet verrichten van systematische proeven ter bepaling van dekruip- en vermoeidheidssterkte van beton. Voorgesteld wordtdit in R.l.L.E.M.-verband ter hand te nemen.In de vrije discussies wordt van Poolse zijde een mathematischeberekening gepresenteerd betreffende het optreden van micro-scheuren. Uit een vergelijking tussen theorie en experimentwordt geconcludeerd, dat beton een niet-lineair en niet nood-zakelijk orthotropisch systeem is. Door Tsjecho-Slowakije wordtnog bericht over proeven betreffende de invloed van temperatuurop de destructie van beton. Het blijkt dat de helling van het beton-constructieonderdeel ten aanzien van de maximaal optredendetemperatuurgradi?nt van belang is. Het grootste temperatuur-verschil werd gevonden voor een helling van circa 30? (maximalegradi?nt aan de zuid- en de zuidoostzijde).Van Bulgaarse zijde werd gewezen op het grote belang van hetgipsgehalte van cement, hetgeen aangetoond werd met metingenvan de hydratatiewarmte van cement. Op deze wijze was mengekomen tot een cementsoort met grote duurzaamheid (bij eeneerste beschouwing leken de vermelde resultaten overeen tekomen met die, welke gevonden zijn door Le rc h -- Kr.).Vervolgens werd van Tsjecho-Slowaakse zijde gewezen op hetbelang van vliegastoevoeging op de duurzaamheid van beton,vooral vliegas met een laag kalkgehalte was bijzonder gunstig, zo-als vriesproeven hadden aangetoond.Daarnaast werd gewezen op het grote belang van het opnieuw natmalen van cement. Hierdoor zou het cement betere hydraulischeeigenschappen verkrijgen. Indien aan een dergelijke 'reground'-cement nog natriumlignosulfonaat werd toegevoegd, bleek devorstbestendigheid zeer verbeterd te zijn (blanco cement 55 cy-clussen, reground cement 200 cyclussen en reground cement +luchtbelvormer'250 cyclussen).Van Deense zijde werd nog gewezen op het belang van het nagaanvan de alkali-toeslagreactie op toeslagkorrels alleen, ten einde opdeze wijze na te gaan in hoeverre een bepaalde soort toeslag inbeton bruikbaar is.I k (Australi?) vermeldde het onderzoek betreffende de groot-te van pori?n in beton. Het bleek (onderzoek volgens de kwik-methode met drukken tot 1750 kg/cm2), dat de verhardingswijzede grootste invloed had. Zo was de middelwaarde van de pori?nin beton verhardend aan de lucht circa 1 micron, terwijl die van depori?n in beton verhardend onder water circa 0,1 micron bedroeg.De wijze van verdichten be?nvloedde alleen de pori?n groter dan5 micron, terwijl noch de water-cementfactor noch de toeslag-cemetitfactor de grootte en de verdeling van de pori?n be?n-vloedde.Van Russische zijde werd gewezen op het verschillende gedrag vangewapend beton in corrosieve omgeving voor verschillende tem-peratuurtrajecten. De aantasting voor het traject-5 tot +60 ?Cverloopt anders dan die voor het traject groter dan+150-+200 ?C.Warris (Zweden), (in zijn bijdrage b.8, zie blz. 585), had, uit-gaande van de theorie van Powers, berekend dat een minimumpori?nvolume in beton aanwezig moest zijn om vorstbestendig-heid te geven. Dit zou wellicht tot vergissingen leiden na de bij-drage van Schulze en Altner (a.4, blz. 583), waaruit bleek datde verzadigingsco?ffici?nt geen maat voor de vorstbestendigheidzou zijn. De definitie van de verzadigingsco?ffici?nt was bij beideonderzoeken echter verschillend en Warris was hiervoor uit-gegaan van de verhouding:vriesbare hoeveelheid waterluchtpori?n + waterM os vi (Rusland) gaf een overzicht betreffende de corrosie vande wapening in beton en de aantasting van beton, waartoe in eer-ste instantie de agressieve milieus in 3 groepen worden ingedeeld:corrosie in beton onder invloed van water van geringe hardheid;corrosie in waterige oplossing van zouten en zuren; corrosie inbeton dat inwendige trekspanningen vertoont, bij voorbeeldten gevolge van kristallisatie van sulfaten en door alkali-toeslag-reacties (per groep worden gestandaardiseerde agressiviteitenvermeld).Wat dealkali-toeslagreactiebetreft bleek uit het Russische onder-zoek, dat niet de hoeveelheid alkali in cement de bepalende factor is 0maar de verhouding -^-- ; voorts dat deze reactie niet plaats vindtals geen vrije kalk wordt gevormd.Van belang voor de corrosie van de wapening is de dikte van decarbonatielaag, waar de pH daalt van 12,5 tot 9 en waardoorgunstige corrosievoorwaarden worden geschapen. Ditzelfde ishet geval van beton in lucht van 80-85% R.V. (licht beton 90-95%R.V.). Als inhibitor wordt in Rusland met succes NoN02 toegepast(2% ten opzichte van cementgewicht), wat vooral succes had Voordicht beton. Voor zeer agressieve milieus wordt de wapeningbehandeld met siliconen en daarna geverfd. Door vriezen endooien treden inwendige spanningen op die het corrosieprocesgunstig be?nvloeden. Door toevoeging van de organische siliconen-emulsie wordt een zeer gelijkmatige pori?nverdeling bereikt, zo-dat zeer weinig inwendige spanningen optreden. Als laatste wordtgenoemd de invloed van de mechanische spanningen op beton datonderhevig is aan corrosie. Het corrosieproces wordt versneldzodra trekspanningen optreden groter dan circa 0,35 ? 0,40 maalde breuk-trekspannihg (voor 0,6 ?s deze invloed reeds zeergroot).Pi rotte (Belgi?) kwam ten slotte op tegen de generaliserende op-merking van de algemeen rapporteur, dat hoogovencement min-der bestendigheid zou geven dan portlandcement.584 Cement 13 (1961) Nr. 10Dit hangt volgens spreker namelijk geheel af van de kwaliteit vande klinker en h?t percentage portlandcement; tegenover deslechte resultaten van Hongaarse en Bulgaarse zijde konden uit-stekende ervaringen uit Belgi? en Nederland worden gesteld. Inde laatstgenoemde landen geldt algemeen dat hoogovencement?n agressieve milieus betere duurzaamheid bezit dan portland-cement.b. Het mechanisme van de aantasting van de normale betonstructuurrapporteur: Prof. F. Campus (Belgi?)Betreffende dit thema werden veertien bijdragen ingezonden. Devraag rijst, of van een normale structuur van het verharde betonsprake kan zijn: indien de toeslag een chemische reactie vertoontmet het cement (bijdrage 1); indien expansieve toeslag wordt ge-bruikt in het beton (bijdrage 2); of indien zachte en sterke absor-berende toeslag wordt gebruikt (bijdragen 3, 4, 5). Naast een bij-drage over injectiespecie (13) behandelen de overige 8 bijdragenhet gestelde thema:1. Alcal i-si I ica reactions in concrete -- J. Jessing, A.Kjaer, G. Larsen en E. Trudsoe (Denemarken)Deze bijdrage geeft een goed overzicht van.de alkali-toeslag-reacties, het hoe en waarom hiervan, en de remedies hiertegenzoals deze thans in Denemarken worden toegepast.Zoals bekend treedt deze vorm van aantasting op door absorptievan water door het verharde beton. Bij beton onder constantdrogende omstandigheden treedt dus geen aantasting op. Maat-regelen afhankelijk van de heersende omstandigheden moetenechter worden genomen indien wateropzuiging plaats kan vinden(van gebruik van cementsoorten met gering gehalte aan alkali-oxyden tot vermijden van het gebruik van de al kal ?gevoel ige toe-slag toe).2. The moisture movement of natural aggregate and itseffect on concrete- L. C. Snowden (Engeland)De bijdrage beschrijft proeven betreffende de invloed van devolumeveranderingen van Schotse toelagsoorten op de volume-veranderingen van betonsoorten die met deze toeslagsoorten zijnvervaardigd. Het blijkt dat verschillende toeslagsoorten een groteeigen volumeverandering bezitten, waardoor de duurzaamheidvan de hiermee vervaardigde betonsoorten sterk kan verminderen.3. Effect of coarse aggregate on the durability of con-crete- Y. Koh en T. Hattori (japan)In deze bijdrage wordt de nadruk gelegd op de invloed van dezachte stukken in de grove toeslag op de duurzaamheid.Met behulp van een breekproef (crushing test) kan de kwaliteitvan de toeslag worden onderzocht en de aanwezigheid van zachtefracties hierin worden vastgesteld. De limiet voor het toelaatbaregehalte aan zachte stukken in het toeslagmateriaal ten aanzien vande duurzaamheid van hiermee vervaardigd beton bleek 3%(absoluut volume) te bedragen.4. Behaviour of pu mi ce concrete when attacked by diluteid solution and salt solution-T. Nishi en H. Nagas hi?a(Japan)Uit proeven verricht met HC/-oplossingen en Na2S0.?-oplossingenom het gedrag en het mechanisme van erosie van betonsoortenvast te stellen bleek, dat geen verschil bestond tussen het erosie-mechanisme van bimsbeton en van grindbeton.5. Durability of pumice concrete -- T. Nishi en H.Naga-shina (Japan)Uit de genomen proeven bleek dat bimsbeton aanmerkelijkzwakker is dan grindbeton en ook een geringere duurzaamheidheeft dan grindbeton. De duurzaamheid van bimsbeton bleek nietverhoogd te worden door toevoeging van luchtbelvormers; des tehoger de druksterkte van het bimsbeton, des te hoger was ookde relatieve duurzaamheid; de verhouding van watergehalte tenopzichte van de mogelijke hoeveelheid absorptiewater is vanbelang gebleken.6. The influence of cement-kind and curing conditionson c'racking t e n d e n c y-- Minotu Kondo (Japan)Uit vergelijkende proeven met de mortelringmethode (scheur-proef) en krimpmetingen aan mortelproefstukken onder dezelfdeverhardingsomstandigheden werd geconcludeerd dat het langverharden van beton onder water evenals het gebruik van cementmet hoge aanvangssterkte leidde tot geringe rekbaarheid. Vooreenzelfde klinker gaf een hoger specifiek oppervlak van het cementeen grotere krimp en een kleinere rekbaarheid. Een hoog gips-gehalte van cement leidde tot grote expansie bij hydratatie, zodatonder drogende omstandigheden scheuren langer uitbleven.Werd een gedeelte van het cement vervangen door vliegas danbleek de krimp geringer te worden en de mogelijke rek groter.7. Principles of selecting surface active agents as air-entraining admixtures to concrete -- J. Mlodecki (Polen)De eigenschappen van luchtbelvormers die bij toevoeging bepa-lend zijn voor het gedrag van betonspecie worden behandeld:reductie van de oppervlaktespanning van water en de mogelijk-heid om stabiele schuimbelletjes te vormen.De beschreven methoden om deze eigenschappen vast te leggenen de aanbevolen dosering Ibv hieruit af te leiden, kunnen alleengebruikt worden indien de chemische structuur van de Ibv bekendis. Het artikel behandelt alleen anionogene Ibv.8. Hypothesis on frost-resistance of concrete --B. War ris (Zweden)De vorstbestendigheid wordt volgens de hypothese voornamelijkbepaald door de waterabsorptie, het luchtgehalte en de kritischeverzadigingsgraad (die meestal varieert van 0,6-0,9).De kritische verzadigingsgraad omvat dezelfde parameters alsdoor Powers gebruikt in diens hydraulische druk-hypothese,zodat de combinatie van deze theorie met die van de verzadigings-graad leidt tot de beschreven hypothese die de vorstbestendigheidbeter vast legt dan een van de beide afzonderlijke theorie?n.9. D?t?riorations des b?ton par actions conjug?esd'eaux sulfat?es sodiques et de conditions climatiquesparticuli?res-- P. L. Hopitalier, J. Rives en P. Stiglitz(Frankrijk)Proeven omtrent het mechanisme van de betonaantasting vanopen irrigatiekanalen, waarin zich sulfaathoudend water bevond,leidden tot de volgende verklaring van de desintegratie: capillaireindringing van het sulfaathoudende water in de pori?n van hetbeton ; verhoging van de zoutconcentratie ter plaatse van de zo?ieswaar de verdamping optrad, kristallisatie van No2S04 uit hetwater bij R.V. kleiner dan 80%; hydratatie van Na2SO4 totNa2SO4 . 10H20 indien de R.V. groter dan 80% werd en de tem-peratuur beneden 32 ?C bleef; ten slotte desintegratie van hetbeton ten gevolge van de volumeuitzetting die het gevolg was vande hydratatie.10. Biological corrosion of concrete -- E. Janczewski(Polen)Onderzoekingen van de auteur toonden dat de zwammen 'Meru-lius lacrymans' en 'Poria vaposaria', bekend als houtvernielers,ook beton kunnen aantasten. Bij gebrek aan voedsel en licht blekenze in staat door dikke betonwanden heen te dringen (tunnels enondergrondse in Warschau) en ten gevolge van deze mechanischeactie en de afscheiding van zuren, ernstige schade aan beton aante richten.11. Essais de r?sistance des mortiers et b?tons ? la mer(1934-1964) - F. a m p u s (Belgi?)Een groot aantal proefstukken van mortel en beton vervaardigdmet verschillende cementsoorten werd in 1934 te Ostende inzee geplaatst, eveneens in sulfaatoplossingen en in normaal drink-water. Resultaten betreffende de duurzaamheid na 5, 11, 23, 47maanden, 11 en 20 jaar worden beschreven.12. Durability of concrete in seawater -- I. Lyse (Noor-wegen)De werking van vries-dooiproeven met behulp van zeewater bleekaanmerkelijk vernielender te zijn dan indien zoetwater wordt ge-bruikt. Uit de proeven bleek dat de maximum korrelgrootte ende hoeveelheid fijn toeslagmateriaal voor wat betreft de vorst-bestendigheid in zeewater minder belangrijk zijn, evenals ditbleek te gelden ten aanzien van de tijd van nabehandeling. Hetuitdrogen van beton direkt voor het vriezen en dooien in zee-water deed de vorstbestendigheid aanzienlijk stijgen.Van het grootste belang voor de duurzaamheid in zeewater is dewater-cementfactor, gecombineerd met het percentage inge-brachte lucht door een luchtbelvormer. Terwijl voor vorstbesten-digheid in zoetwater circa 3--6% lucht nodig is, bleek dit voorvorstbestendigheid in zoutwater 10-12% te moeten bedragen.Dit luchtgehalte, gecombineerd met een voldoende lage water-cementfactor, gaf de beste duurzaamheid, ondanks het feit dat dedruksterkte ten gevolge van de lbv-toevoeging tot circa 50% wasgereduceerd.13. The influence of grout injections on the durabilityof post- tensioned structures-- R. Korvalski en A. Slo-niewski (Polen)Uitgevoerde proeven zowel als waarnemingen aan constructiestoonden aan dat het water in de kabelkokers voldoende ruimtemoet hebben om expansie door vorst te kunnen opvangen. DitCement 13 (1961) Nr. 10 585werd bereikt/door het toevoegen van een luchtbelvormer be-staande uit: 35 gram colophonium hars; 5 gram natronloog en50 gram beenderlijm aangelengd met water tot 1 liter. De toe-voeging bedroeg 0,5-1,5% van het gewicht aan cement zodat circa.10% van het aanmaakwater van de injectiespecie werd vervangendoor lucht.14. Durability (especially carbon at ion) test ofconcrete-- K. Kosaka (Japan)Wanneer bij betonspecie de cementbinding intreedt, dan wordthet'bleeding' water ge?limineerd en het volume van het beton bestaatdan uit de som van de volumen van het toeslagmateriaal (opper-vlakte droog), ingebrachte of aanwezige lucht, het cement en hetoverblijvende water. Dit laatste bestaat uit niet- en wel verdamp-baar water, dat weer onderverdeeld wordt in 'bleeding'water vande cementpasta in het beton, gelwater en capillairwater. In proef-stukken voor onderzoek is vooral de verdeling van dit verdamp-bare water van belang en deze kan met een carbonatieproefworden nagegaan.De algemeen rapporteur (prof. Campus - Belgi?) stelt dat eennormaal beton ongeveer zal bestaan uit: 350 kg cement, 170 literwater, 420 liter rivierzand en 780 liter grind/m3; een luchtgehaltevan 2 tot 4%; een redelijke korrelverdeling met niet te veel zandnoch te fijn zand. Wanneer geen reacties tussen cement en toeslag-materiaal optreden, het grind en zand geen water absorberen, danzullen na verloop van tijd alleen modificaties optreden in het water-en luchtgehalte met als limieten volledige verzadiging en volledigeuitdroging.Per definitie dienen tevens voor normaal beton een aantal foutente worden geaccepteerd (ontmenging, grindnesten, holten, stort-voegen), die alle als effect een vermindering van de homoge-niteit, isotropie en plaatselijke dichtheid ten gevolge hebben.Desintegratie zal, behoudens bijzondere omstandigheden, plaatsvinden door ongelijke volumeveranderingen ten gevolge van hete-rogeniteit, die veroorzaakt w?rdt door wisselingen in tempe-ratuur en R.V.Vervolgens worden alle ingebrachte rapporten kritisch beschouwdten aanzien van het thema, en in dit verband worden ook vari-?rende omstandigheden (agressieve omgeving door lucht, waterof oplossingen) behandeld; in een zeer agressief milieu wordenoppervlaktebehandelingen (silicaten, siliconen, bitumen, harsen,lakken) aanbevolen. Roesten van de wapening in het beton ende invloed van carbonatie hierop worden behandeld. In de slot-beschouwing wordt de nadruk gelegd op het vervaardigen vanhomogeen beton van zo hoog mogelijke dichtheid.In de vrije discussie wordt door Canada de aandacht gevraagd vooreen speciaal desintegratie-verschijnsel, dat verwantschap ver-toont met de alkalitoeslag-reactieverschijnselen, echter niet op destandaard A.S.T.M.-proef reageert.Van Franse zijde (Brocard) wordt gewezen op het belang van deverhouding C3S/C3A ten aanzien van chemische aantasting, terwijlde tijdsfactor eveneens van groot belang is. Zo was voor betonmet portlandcement klasse A na 4 jaar slechts geringe aantastingwaargenomen terwijl 3 jaren later dit beton geheel gedesinte-greerd was. Men kan dus niet te snel conclusies trekken over aan-tastingsproblemen.Miro no (Rusland) behandelde de vorstbestendigheid van betonen cellenbeton, dat een warmtebehandeling had ondergaan (lage-,hogedruk -- stoom, elektrisch). Niet alleen de dichtheid is vanbelang maar ook de homogeniteit van de structuur. Toevoegingvan luchtbelvormers bleek gunstig te zijn. Ondanks de veranderdestructuur door de warmtebehandeling was vorstbestendig betonte verkrijgen mits v??r de warmtebehandeling enige tijd voch-tige verharding had plaatsgevonden. Voor licht(gewicht)betongaf autoclaafbehandeling grotere vorstbestendigheid dan lagedrukstoombehandeling; een lage water-cementfactor is voor licht-(gewicht)beton in dit verband minder nodig dan voor normaalbeton.Van Hongaarse zijde werd gewezen op ervaringen met gestoomdbeton, waarbij het oppervlak vlekvorming vertoont. Hierbij werdtevens vermeld dat een onderzoek plaats vindt naar de duurzaam-heid van reactorschilden onder invloed van gammastralen.Door Snowden (Engeland) werden ervaringen meegedeeld be-treffende de invloed van olie (afkomstig van machines) op beton.De zuurgraad van de olie is hierbij van belang evenals de tempera-tuur van de omgeving.Van Russische zijde wordt een mathematische berekening van devorstbestendigheid gepresenteerd, terwijl Denemarken aangeeftdat sinds 1959 een commissie voor vorstbestendigheid is gevormd,die gebruik maakt van eenheidsformulieren voor de beschrijvingvan aantastingsverschijnselen.c. Proeven en controle van de duurzaamheid van betonrapporteur: Prof. S. Shestopyorov (U.S.S.R.)Er werden zeven bijdragen ingediend:?. Evaluating the freezing and thawing durability ofconcrete by laboratory tests in the U.S.A. - H. T. Aznien R. Z. Blaine (U.S.A.)Een uitstekend overzicht w?rdt gegeven over de ontwikkelingvan vriesproeven in de U.S.A., als keuringsmethode voor deduurzaamheid van beton.2. Results of preliminary tests on frost resistance ofsteam-cured concrete-- G. Kunst (Hongarije)Voorlopige proeven werden uitgevoerd ten einde de vorstbesten-digheid na te gaan van niet- en wel gestoomd beton (lage druk),waarbij ook lengteveranderingen en verzadigingsco?ffici?nt?nwerden bepaald naast de sterktevermindering na vries-dooi cy-clussen. Indien stoomverharding leidt tot scheuren (te snel op-warmen) wordt de vorstbestendigheid verminderd; overigenswerd geen verschil in vorstbestendigheid gevonden.3. Frost resistance of reinforced concrete structures --S. V. Shestopyorov (U.S.S.R.)Behandeld wordt de vorstbestendigheid van elementen van voor-gespannen beton. Het bleek dat verdichting door middel vanvacu?mbehandeling onder gelijktijdig trillen tot volkomen vorst-bestendigheid aanleiding kon geven (5000 praklijkcyclussen). Ookeen lage-druk stoombehandeling kan de vorstbestendigheid ver-beteren; er moet echter gezorgd worden voor een blijvend barsisch milieu rond de wapening.4. Durability of concrete and reinforced concrete andits rel at i ons t o the composition of cement, concrete andconstruction methods - S. V. Shestopyorov (U.S.S.R.)Classificaties zijn opgesteld voor cementsoorten ten aanzien vande duurzaamheid, die in punten wordt uitgedrukt. Verschillendenieuwe cementsoorten werden naar aanleiding van de proevenhierover ontwikkeld, onder andere de zogenaamde niet krimpen-de cementen, en die met plastificerende toevoegingen.5. The ?valu?t ion of the chemical capacity of resistan ceof cement and concrete-- . Wesche (West-Duitsland)Na fundamentele beschouwing van de verschillende inwerkingenvan agressieve vloeistoffen op cement en beton worden de ver-schillende onderzoekmogelijkheden behandeld; een bepaaldeweerstandswaarde om de chemische bestendigheid te karakteri-seren wordt voorgesteld. Eisen voor een uniforme proef wordenafgeleid, waarbij versnelde proeven mogelijk lijken door de poro-siteit van het beton te vergroten.6. Etudes et observations sur la tenue du b?ton et dub?ton arm? ? la mer-- P. Courcambeek, L. Duhoux en A.Tessier (Frankrijk)Proeven omtrent het gedrag van beton in zeewater werden ge-nomen met behulp van circa 1500 proefstukken. Na 3 (aren werdgeen aantasting gevonden bij de proefstukken met cementgehal-ten van 150--400 kg/m3, indien deze homogeen waren en decementsoort geschikt was (aangeduid als 'prise mer*). Voor po-reuze mortels werd na enige maanden reeds aantasting gevonden.Corrosie van de wapening bleef uit indien de proefstukken bui-gingsscheuren bevatten die kleiner waren dan 0,3 mm. Water-dichte coatings van synthetische aard bleken beton in zeewatervolledig te kunnen beschermen.7. Tests of chemical action of agressive waters on setcement-- P. Schimmelwitz (West-Duitsland)Voorgesteld wordt een versnelde proef voor chemische aantas-ting, waarbij continu de werking van agressieve oplossingen oppiramidevormige korrels verharde cementpasta (3x3x1,5 mm)oppervlakwaarvan de verhouding -^ --------------- ?-- 80 maal groter is dan van eeninhoudkubus 10x10x10 cm wordt nagegaan.Een glazen buis werd gedeeltelijk met deze korrels gevuld,; deagressieve oplossingen werden vervolgens hier met constantesnelheid doorgevoerd en de extracten geanalyseerd.De algemeen rapporteur (prof. Shestopyorov-- U.S.S.R.) geefteerst een kort overzicht over de ingezonden bijdragen, vervolgenseen overzicht van de huidige stand der studies betreffende decontrole van de duurzaamheid van beton (hoofdzakelijk in U.S.S.R.en in U.S.A.) en beveelt tenslotte gezamenlijk speurwerk inR.I.L.E.M.-verband aan, waarvoor de richtlijnen worden aan-gegeven.586 Cement 13 (1961) Nr. 10In de vrije discussie brengt Wright (Engeland) verslag uit over deaantasting van trottoirbanden. Op grond van theoretische over-wegingen werd een correlatie gevonden tussen de duurzaamheiden de vrijwillige waterverzadiging gedurende 10 minuten. Hetbleek dat voor duurzame trottoirbanden deze proef maximaal2,5% absorptie (bij 28 dagen ouderdom van de proefstukken)mocht geven.Van Russische zijde werd gewezen op het onderzoek naar deduurzaamheid van cellenbeton; naast de vorstbestendigheid (diemeestal wel goed is) dienen vooral carbonatieproeven te wordengenomen en proeven waarbij afwisselend wordt bevochtigd enuitgedroogd.Lobr y d e B ru yn (Nederland) bracht naar voren dat het onder-zoek naar de duurzaamheid moest steunen op fundamenteel on-derzoek naar het mechanisme; dat daarnaast inspectie gecombi-neerd met laboratoriumonderzoek moest plaatsvinden, terwijlvoorts buitenopstellingsproeven en speciale (ook elektro-chemi-sche) laboratoriumproeven het onderzoek naar de duurzaamheidmoesten completeren.Spreker wees nog op het verschil in aantasting van staal doorwelke in de lucht circa 50 maal sneller plaats vindt dan in water.Dit is de oorzaak van het soms goede gedrag van gewapendeproefstukken bij opstelling tussen eb- en vloedlijn, omdat derelatieve droogtijd dan te kort kan zijn. Bij langer drogen kan welaanmerkelijke roestvorming worden gevonden voor deze proef-stukken.Meijer (Oost-Duitsland) doet mededeling over een versneldeproef ter beoordeling van de sulfaataantasting waarvan het resul-taat goed overeenkwam met het gedrag van langeduur-buiten-proeven.Dut ron (Belgi?) doet mededeling over langeduur-buitenproevenover de duurzaamheid van beton (regen, wind, straling, vorst),waaruit bleek dat corrosie van de wapening afnam met toenemendcementgehalte en afnemende water-cementfactor en die corre-latie vertoonden met laboratorium-vriesproeven, waarbij op--5 ?C werd gevroren en op +32 ?C werd ontdooid.Czernin (Oostenrijk) wijst erop dat de verschillende onder-zoekingen op gebied van de duurzaamheid wel kunnen wordenvergeleken, mits slechts de porositeit van het betreffende ver-harde beton en verharde cement bekend zijn, waartoe de volgen-de gegevens in de rapporten moeten worden opgenomen: dewerkelijke water-cementfactor na 'bleeding' en het chemisch ge-bonden water (in absoluut volume). In Japanse rapporten gebeurtdit reeds.Van Engelse zijde wordt nog gewezen op het belang van de onder-zoektijd bij de sulfaatbestendigheid. Zo gaf bij voorbeeld na 4 jaareen bepaalde cementsoort minder aantasting door sulfaten te ziendan een andere cementsoort, terwijl tussen vier en zes jaar deeerstgenoemde soort plotseling sterk-begon te desintegreren;na 10 jaar bleek de laatstgenoemde cementsoort veel beter te zijndan de eerstgenoemde soort.d. Samenstellen en vervaardigen van beton van grote duurzaamheidrapporteur: prof. Kopycinski (Polen)Er waren zes bijdragen ingezonden:1. Czechoslovak experience with air-entrained con-crete--j. Jam or (Ts)echo-Slowakije)In Tsjecho-Slowakije wordt uitsluitend de luchtbelvormer ge-naamd Vusal gebruikt (bestaande uit een luchtinbrengende com-ponent door een mengsel van natriumzouten van harszuren eneen dispersing component, die bestaat uit natriumlignine-sulfo-naat) die in 1951-1952 werd ontwikkeld. Het was gebleken uitproeven en praktische ervaringen dat de verwerkbaarheid vanbetonspecie door toevoeging van deze luchtbelvormer werdverbeterd, de weerstand tegen agressief water verbeterde en deduurzaamheid van het verharde beton enige malen werd verhoogd.2. Du rabil i t? de l'Hydro b?ton avec cendres volantes --M. Jirz?k en A. Kraus (Tsjecho-Slowakije)Gedeeltelijke vervanging van cement door vliegas bij de stuwdamOrlik bleek zeer succesvol, omdat de warmteontwikkeling aan-merkelijk gereduceerd werd en scheuren in het verharde betonniet bleken voor te komen. Sterkte, elasticiteitsmodulus en ookde homogeniteit van het vliegasbeton bleken zeer goed terwijl deverwerkbaarheid van de specie door de vliegasvervanging aan-merkelijk was verhoogd.De door middel van vriesproeven onderzochte duurzaamheid wasuitstekend en gelijk aan die van beton zonder vliegas; circa 23 000ton vliegas werd gebruikt en eenzelfde hoeveelheid cement werdbespaard.3. Communication sur la durabilit? du b?ton dans unfleuve pollu? par les d?chets industriels -- . Kopycinski(Polen)Het rapport beschrijft de proeven voor de bepaling van decementsoort en het merk luchtbelvormer, die gebruikt werdenvoor een betonnen stuwdam in het agressieve water van de rivierde Vistula. De uit proeven bepaalde betonsamenstelling kon naenige jaren worden waargenomen en voldoet tot nu toe aan deverwachtingen.4. Le b?ton du barrage de Miranda, conditionnementsde durabilit? dans sa composition --J. M. Oliveira Nunasen E, F, Pimental Machado (Portugal)Beschouwingen over de duurzaamheid van beton worden gegeven,de oorzaken van desintegratie worden nagegaan en de hiertegenaan te wenden middelen worden afgeleid. Als toepassing wordtde betonsamenstelling beschreven die gebruikt is bij de bouw vande Miranda-dam.5. Specifications for surface treatments on industrialconcrete floors-W. H. Taylor (Australi?)Oppervlaktebehandelingen ter verhoging van de duurzaamheidvan betonvloeren worden behandeld (respectievelijk op basis vansilicofluoriden, silicaten, chloor-rubber, gekookte lijnolie, syn-thetische harsen, bitumen en rubber latex).6. The influence of the water demand of aggregates onthe durability of concrete-- L. H. West (Z.-Afrika)De hoeveelheid aanmaakwater per volume-eenheid beton be?n-vloedt de fysische eigenschappen van het verharde beton. Dehoeveelheid water, nodig om betonspecie van een verlangde con-sistentie te verkrijgen, wordt bepaald door de fysische eigen-schappen van de toeslagfracties en door de hoeveelheid toeslag-fracties. De invloed van het watergehalte van betonmengsels op deduurzaamheid en de eigenschappen van de toeslagmaterialen,die het nodige aanmaakwater van het betonmengsel bepalen,worden besproken. Een berekeningswijze wordt aangegeven(gebaseerd op die van Zietsman, Journal of the American Con-crete Institute, juli 1959) om de hoeveelheid aanmaakwater vastte stellen en die tevens kan dienen als selectieproef voor de toe-slagmaterialen.De algemeen rapporteur (prof. B. Kopycinski) geeft geen over-zicht van de ingezonden rapporten, doch gebruikt alleen de con-clusies uit de rapporten die van belang zijn ten aanzien van hetthema. De betonsamenstelling dient gebaseerd te zijn op de me-chanische, fysische, chemische en biologische omstandigheden, dieop de plaats van het bouwwerk zijri te verwachten; een klasse-in-deling naar agressiviteit van deze omstandigheden wordt gegevenmet een analyse van de factoren die per klasse van belang zijn voorhet beton. Deze factoren worden vergeleken met richtlijnen voorde samenstelling van beton in de verschillende soorten agressievemilieus (U.S.S.R., U.S.A., Engeland, Duitsland).Het blijkt dat in Rusland voor alle klassen gedetailleerde voor-schriften bestaan ten aanzien van het te gebruiken beton.De keuze van de cementsoort wordt behandeld voor de verschil-lende klassen en omstandigheden ; evenzo gebeurt dit met de hoe-veelheid cement, water-cementfactor en daarop aansluitend desoort toeslagmateriaal en eventuele toevoegingen; hierdoorwordt een schat van goed ingedeelde gegevens verstrekt. Eenoverzicht wordt gegeven van de wijze waarop de zand-grind-verhouding kan worden vastgesteld en de waterabsorptie van hettoeslagmateriaal in rekening kan worden gebracht (en kan wordenbeoordeeld). Ook de controle van de duurzaamheid van de beton-kwaliteit (vorstbestendigheid) op statistische grondslag wordtaangestipt.Ten slotte wordt nog een overzicht gegeven van de oppervlakte-behandelingen op basis van bitumen, vernis en kunsthars.In de vrije discussie wordt van Japanse zijde een beschouwing ge-geven over de betondikte die als functie van de tijd door C02 uitde lucht wordt geneutraliseerd; empirische formules wordengegeven waarmee deze dikte kan worden berekend.Door Lobry de Bruyn (Nederland) wordt een dia-reportage ge-geven van de behandeling van betonoppervlakken met verven vanhet vernis- en het emulsie-type. Duidelijk blijkt door verven devermindering van de carbonatiezone.Door Portugal worden nog nadere mededelingen verstrekt overde Miranda stuwdam in verband met de duurzaamheid van hetgebruikte beton.e. Ervaringen verkregen ten aanzien van de duurzaamheid van beton-constructiesrapporteur prof. H ruban (Tsjecho-Slowakije)Er waren vier bijdragen ingediend:Cement 13 (1961) Nr. 10 5871. Observations on the durability of concrete appliedas buildingm at e ri al int he food industry --W. Muszynski(Polen)Voorbeelden van het gedrag van beton in agressieve milieusworden gegeven (zuivelfabriek, slachtfabriek, bietsuikerfabriek)en daaruit de maatregelen afgeleid welke aantasting kunnen voor-komen.2. Weather-exposed precast elements of the earlyR.B.M. Building System observed* -- J. Zwart (Nederland)De eerste waarnemingen aan tegels van buitenmuren volgens hetR.B.M.-systeem, die 10 jaar aan weer en wind zijn blootgesteld,worden gegeven. De betonsamenst?lling en de wijze van vervaar-diging zijn eveneens vermeld.3. Mechanical properties of concrete and steel in a 36year old reinforced concrete road bridge-- M. Ciganek(Tsjecho-SIowakije)Een 650 ton zware betonbrug met 41 m overspanning moest wor-den vernietigd in verband met het plaatsen van een nieuwegrotere brug. De 36 jaar oude brug was nog geheel in orde zonderenige aantasting of scheurvorming. Uit een uitvoerig laborato-riumonderzoek bleek dat: het volumegewicht van het beton2230 kg/m3bedroeg; de toeslag-cementfactor 4,6 (circa 350 kgcement/m3); de variatieco?ffici?nt in de kubusdruksterkte be-droeg 10,4% door ultrasonische metingen bepaald; de elastici-teitsmodulus (bepaald uit een buigproef) varieerde van 130 000tot 160 000 kg/cm2; de dynamische elasticiteitsmodulus 353 000kg/cm2bedroeg; voor de wapening de vloeigrens gemiddeld 2810kg/cm2en de treksterkte gemiddeld 3935 kg/cm2gevonden wasmet variatieco?ffici?nten van respectievelijk 3,1 en 4,2%. Dekubusdruksterkte van het beton, die 250 kg/cm2moest bedragenin 1924, bleek in 1961:374 kg/cm2te zijn.4. Observations et exp?riences technologiques sur leb?ton des bajoyers des ?cluses du canal de Neckar --T. Wisotzky (West-Duitsland)Het 30 jaar oude beton van sluiswerken in de Neckar was nog inuitstekende conditie dankzij de goede dichtheid. Alleen wandenmet een 10 tot 20 cm dikke betonafdeklaag van andere samen-stelling waren beschadigd. Deze deklaag werd in 1949 in verschil-lende stadia vernieuwd.Verschillend uitgevoerde oplossingen ter verkrijging van eengoede aanhechting aan het oude beton worden beschreven. Denadruk wordt gelegd op scheuren die ontstaan zijn ten gevolgevan hydratatiewarmte-ontwikkeling; hierbij kan de thermosfles-methode goede diensten bewijzen. De invloed van curing com-pounds (paraffine-emulsie) wordt eveneens behandeld. Ten slottewordt een suggestie gedaan voor het storten van stijve beton-specie onder water bij gebruik van de contractor-methode.De algemeen rapporteur (prof. H ruban - Tsjecho-SIowakije)geeft eerst een analyse van de factoren die tot destructie vaneen betonwerk kunnen leiden (ontwerpfouten; slechte uitvoe-ring; volumeveranderingen ten gevolge van kruip, krimp, tem-peratuur en vocht; doordringend water; herhaald droog envochtig worden; herhaald vriezen en dooien; erosie; cavitatie;* zie blz. 572/574 in dit nummer van CEMENTagressief water; ongelijke zetting; destructieve verschijnselen inhet beton zelf bij voorbeeld door alkali-toeslagreacties). Vervol-gens worden voorbeelden genoemd van constructies die langetijd uitstekend bestand bleken tegen weersinvloeden, zoals eenhuis dat te New Castle in 1865 van beton gebouwd werd (in 1954afgebroken ten behoeve van moderne bouwprojecten); een gas-houder van beton gebouwd te Greenwich in 1892 en nog steedsin gebruik. Het moet dus mogelijk zijn betonconstructies temaken die door de eeuwen heen bewaard blijven.Vervolgens werden de ingezonden bijdragen besproken. Tenslotte wordt geconcludeerd dat men door de huidige kennis van debetontechnologie in staat is betonconstructies te bouwen die deeeuwen kunnen doorstaan; de omstandigheden dwingen daarbijsoms tot bescherming tegen zeer agressieve milieus. Aan de uit-voering dienen de hoogste eisen te worden gesteld.Van Hongaarse kant wordt in de vrije discussie gewezen op hetvoordeel van voorgespannen betonbruggen boven stations enspoorlijnen in verband met aantasting door rook, omdat voor-gespannen beton een hoge beton kwaliteit heeft terwijl er geenscheurtjes in voorkomen. Uit vertoonde dia's bleek inderdaad hetbetoogde.Snowden (Engeland) gaf een aanvulling op het onder vermel-de expos? van Wright betreffende de aantasting van trottoir-banden. Statistisch bleek, dat de aantasting het grootst was naastde voegen.Van Franse zijde wordt erop gewezen dat recent, nog niet afge-sloten speurwerk aangaf dat de omkristallisatie van aluminium-cement bij temperaturen boven 25 ?C niet gevaarlijk is voor deduurzaamheid, omdat de mechanische sterkte voldoende groot isom dit op te vangen; hierdoor kan met aluminiumcement duur-zaam gebouwd worden mits de water-cementfactor klein (:? 0,45),en de toeslaggradering goed is. Dit is dus in tegenspraak met debijdrage van Talab?r (zie o. 2).Idorn (Denemarken) vertoont een serie dia's betreffende schadedoor alkali-toeslagreacties.Zarionova (U.S.S.R.) geeft de resultaten van zeer groots opge-zet speurwerk betreffende het bewust vormen van aluminaat-sulfaat-verbindingen gedurende de binding van cement. Toepassingvindt plaats in de expansieve cement- en in sulfaatbestendigecementsoorten, waarvoor verschillende modificaties van desulfo-aluminaten nodig zijn.Door Zwart (Nederland) worden aanvullingen gegeven op zijnbijdrage onder vertoning van dia's.Legget (Canada) laat dia's zien van de speciale aantastingsvormdie veel overeenkomst vertoonde met die van de alkali-toeslag-reacties en waarvoor hij in de discussie van thema reeds aan-dacht had gevraagd.Het symposium werd ten slotte na de verschillende dankbetui-gingen gesloten, nadat nog was meegedeeld dat een specialewerkgroep zal worden geformeerd om na te gaan in hoeverre ge-combineerd onderzoek onder auspici?n van de R.l.L.E.M, kanworden uitgevoerd ter bevordering van de kennis over een blij-vende duurzaamheid van beton.RectificatieIn de fotoreportage 'Betonnen schaalconstructies in Nederland' diegepubliceerd is in Cement 13 (1961) Nr. 8, is op blz. 426 onder demaquettefoto van de koepel, Hotel de Cocagne te Eindhoven eenfoutief onderschrift geplaatst.Thans volgt het gewijzigde onderschrift van het definitieve ontwerp:De bolschaal bezit een straal R = 12 m en een hoogte h = 8 m.Aan vier zijden zijn van deze bolschaal delen afgesneden, waarvan hetsnijvlak een hoek maakt van 15? met de verticaal. Op deze wijze ont-staat dus een bolsegment waarvan de vier steunpunten in de hoekenvan een vierkant met zijde van 17 m geplaatst zijn. De schaaldikte ver-loopt van 8 cm in de kruin van de bolschaal tot 30 cm aan de voet vande steunpunten.arch.: H. D. Bakker BNA, Rotterdam.constr.: prof. dr. ir. A. M. Haas, 's-Gravenhage, en ir. A. van deWerf, Leidschendam.uit te voeren: N.V. Ing. Bureau v. d. Bouwnijverheid, Oestgeest.588Cement 13 (1961) Nr. 10