C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gLogi s ti ek40 cement 2008 1De nieuwe OV-terminal wordt aan-zienlijk groter dan het huidige sta-tion en krijgt een markante vorm.Centraal onderdeel is de grotestationshal met een golvend dak,die vanaf de Stationsstraat aan deoostzijde over alle treinsporen ende bus- en tramperrons doorloopttot aan de Jaarbeurszijde (fig. 1).De hal krijgt twee gelijkwaardigeingangen en wordt aan beidekanten ontsloten via verhoogdepleinen. De grote glazen gevels enramen in het dak zorgen voor veelbinnenvallend daglicht.De stationshal is verdeeld in tweezones. Het midden is de zone voorde reizigers (fig. 2). Hier komenonder meer alle roltrappen uiten wijzen informatiepanelen dereizigers naar treinen, bussen entrams. De commerci?le functieszijn aan de randen gesitueerd. Aande noordzijde komen grote blok-ken met winkels (foto 3) en aan dezuidzijde verschillende kleinerekiosken. Boven de winkels aan denoordzijde komen bovendien ho-recagelegenheden met terrassen.Het oppervlak aan commerci?leactiviteiten neemt fors toe, van dehuidige 3200 m2naar 7800 m2inde nieuwe stationshal.K o r t e o v e r s t a p r o u t e sVanuit de centrale hal hebbenreizigers toegang tot alle vervoers-modaliteiten. In het definitieveontwerp is gezorgd voor korte encomfortabele overstaproutes, of jenu te voet verder gaat of met trein,bus, tram, taxi of fiets. Aan beidekanten van het station zijn bij-voorbeeld dynamische busstationsvoorzien. Bij dit soort stationshebben bussen geen vaste haltes,maar maken ze gebruik van in- enUtrecht Centraal StationVerbouwen met de winkels open1 |De stationshal met hetgolvende dak komtboven perrons van trein,bus en tram te liggen.In het midden van hetdak zit een grote `lens'voor extra lichtinvalir. A.H. Rol en ir. J. Castenmiller, Movares Nederland BVUtrecht Centraal Station knalt uit zijn jasje. Het station met een berekendecapaciteit van 35 miljoen reizigers per jaar, verwerkt nu jaarlijks 55 miljoenreizigers. De prognose is dat het aantal reizigers tot 2025 toeneemt tot100 miljoen per jaar. Daarom is besloten het huidige station te vervangendoor een nieuwe OV-terminal. Een uitdagende klus, niet alleen omdat allebestaande activiteiten tijdens de bouw gewoon moeten kunnen doorgaan,maar ook omdat in de directe omgeving van het station verschillende grotebouwprojecten zijn gepland.C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gLogistiekcement 2008 1 41C o n t r a c t u e l e a f s p r a k e nVoor de realisatie van de OV-terminal hebben de rijksoverheid en degemeente Utrecht een uitvoeringsovereenkomst gesloten. Beide partijenfinancieren het project en hebben ProRail aangewezen als `projectleider'.Na een Europese aanbesteding heeft ProRail met Movares Nederland BVen Benthem Crouwel Architekten bna BV een raamovereenkomst gesloten,waarin is vastgelegd dat deze twee partijen het ontwerp maken en de uitvoe-ring begeleiden. Inmiddels hebben de gemeente Utrecht en ProRail eengemeenschappelijke uitvoeringsorganisatie (GUO) in het leven geroepen eneen projectovereenkomst gesloten. Deze overeenkomst biedt beide partijen deruimte aanpalende projecten - zoals de vernieuwing van de perronkappenof de bouw van het verhoogde stationsplein Oost - onder te brengen bij deGUO in de vorm van bijbestellingen. Belangrijk voordeel van deze aanpakis dat de aansturing van geografisch gerelateerde projecten onder ??n regiekomt.uitstapperrons rond een centraalgelegen eiland. Dat vergt nietalleen minder ruimte, maar zorgtook voor kortere loopafstanden eneen veilige en overzichtelijke situ-atie. De sneltram is in de nieuweplannen verplaatst van de oost-naar de westzijde van het station,waar de tram een eigen perronkrijgt.F i e t s / o p e n b a a r v e r v o e rAangezien de combinatie fiets +openbaar vervoer als uiterst be-langrijk wordt gezien, zijn in hetontwerp van de nieuwe terminalgrote fietsenstallingen opgeno-men met totaal 22 000 plekken.De grootste stalling komt aan deoostzijde. Hier verrijst boven hetbusstation een meerlaags stal-lingsgebouw met 9000 plaatsen(foto 4). Daarnaast wordt de onder-grondse stalling aan deze kant vanhet station uitgebreid en komt eraan de westzijde een meerlaagsestalling onder het voorplein.In de huidige situatie vormt destationshal een openbare verbin-dingszone tussen de binnenstaden het Jaarbeursplein en omge-ving. Om deze route in standte houden, maar tegelijkertijdde stationshal te ontlasten vandoorgaand publiek, komt aan denoordzijde van de stationshal, aan-sluitend op de beide voorpleinen,een aparte doorgaande looprouteover de sporen. Voetgangers kun-nen hier droog van de ene naarde andere kant van de stad lopen,omdat de route onder het overste-kende dak van de stationshal ligt.C o m p l e x e o p g a v eDe bouw van de nieuwe OV-ter-minal is een complexe opgave. Determinal komt immers middenineen intensief gebruikt stedelijk ge-bied. Zo `verwerkt' het station opeen doordeweekse dag ongeveer200 000 mensen. Daarbij gaat hetgrotendeels om reizigers die ge-bruik maken van trein, bus, snel-tram, taxi of `Kiss & Ride' (kortparkeren voor het afzetten vanreizigers). Daarnaast betreft hetmensen die op het station werkenof winkelen, passanten die door-steken naar de andere kant van destad en mensen die de voorzienin-gen op het station bevoorraden.De activiteiten van al deze mensenmoeten tijdens de bouwwerk-zaamheden zoveel mogelijk onge-stoord kunnen doorgaan. Fietsersmoeten hun fiets kunnen stallen,treinen, bussen en sneltrams moe-ten ongehinderd van en naar hetstation kunnen rijden en alle com-merci?le activiteiten in en om hetstation moeten mogelijk blijven.Dat lukt alleen door een slimmebouwfasering en doordachte logis-tieke processen.Movares heeft hiermee veel er-varing door zijn betrokkenheidbij veel projecten rond het spoor.Projecten waarbij vrijwel altijd ge-werkt moet worden met `de winkelopen'. Voor dat soort projectenzijn diverse aanpakken ontwik-keld. De aanpak die bij de bouwvan de OV-terminal centraal staat,is eerst extra ruimte cre?ren endan bestaande onderdelen aan-passen. Dus eerst extra stallings-ruimte bouwen en dan bestaande2 |De centrale reizigerszonemet de liften en roltrap-pen naar de perronswordt licht en overzich-telijkC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gLogi s ti ek42 cement 2008 1stallingen verbouwen of eerst eennieuw gebouw voor technischeinstallaties maken en dan hetbestaande aanpassen.Cruciaal voor een succesvolle ver-bouwing met de winkels open iseen goede sturing van de vier `M's'op de bouwplaats: menskracht,materialen, middelen en metho-den.V o o r r a a d b e h e e rGaat bouwen op een centrumloca-tie in het algemeen gepaard metnadelen, voor aan- en afvoer vanmenskracht, de bouwvakkers enander personeel is een dergelijkelocatie aantrekkelijk. Doordat debouwplaats een openbaarvervoer-knooppunt is, kan personeel mettrein, bus, sneltrein of eventueelspeciaal daarvoor gereserveerdeshuttles de bouwlocatie uitstekendbereiken. En moet er 's nachtsworden gewerkt, dan zijn er in dedirecte omgeving van het stationvoldoende parkeergarages omauto's en andere voertuigen testallen.De aanvoer van bouwmaterialenis minder eenvoudig. Door debeperkte ruimte op de bouwplaatszijn een scherp voorraadbeheer en`just in time' logistiek vanaf werk-plaatsen en depots aan de stads-randen noodzakelijk. Bouwdelenzullen zoveel mogelijk prefabworden aangevoerd en direct naaankomst op hun plaats wordengebracht. Voor de aanvoer zal vaakgebruik worden gemaakt van spe-ciaal vervoer. De verkeerswegennaar het station zijn hiervoor langniet altijd geschikt door een be-perkte hoogte of breedte, te nauwebochten of door de aanwezigheidvan files. De vrije busbanen ken-nen deze bezwaren meestal niet.En aangezien de afhandeling vanhet busvervoer onderdeel is vande totale (bouw)fasering is directeafstemming over het gebruik vande busbanen voor speciaal vervoergoed mogelijk. Voor de aanvoervan bulkmaterialen zijn de busba-nen niet geschikt. Dergelijke ma-terialen kunnen echter uitstekendvia het spoor worden aangevoerd,zeker omdat er aan de westzijdeeen werkspoor beschikbaar is voorladen en lossen.L o g i s t i e k e m i d d e l e nDe bouwmethoden worden sterkbepaald door de beschikbare entoepasbare logistieke middelen zo-als bouwkranen. Aangezien twee-derde van de nieuwe stationshalvanaf de westzijde moet wordengebouwd, zijn kranen nodig meteen grote reikwijdte die bouwde-len over de sporen heen kunnen3 |Op basis van hetdefinitief ontwerp is inMadurodam de nieuweOV-terminal gebouwd(Foto: ProRail)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gLogistiekcement 2008 1 43tillen. De grootste mobiele kranendie vandaag de dag in Europa be-schikbaar zijn, hebben nauwelijksvoldoende bereik. Daarom wordtals alternatief gedacht aan de toe-passing van kleinere torenkranenboven de in gebruik zijnde sporen.Dat kan alleen als het mogelijk isde veiligheid voor mens en materi-eel te garanderen.Een andere logistieke uitdaging isde uitbreiding van de halvloer aande noordzijde van de bestaandestationsvloer. Deze uitbreiding,waarop onder meer de nieuwelooproute komt te liggen, gaat overde sporen heen die in gebruikzijn. Toepassing van kranen op deperrons is in dit geval geen optie,omdat de vloerdelen hiervoor tezwaar zijn; ze wegen namelijk tot500 kg/m2. Bovendien levert degrootte van deze delen - maximaal24 m lang en 2,5 m breed - proble-men op door de aanwezigheid vande elektrische bovenleiding.U l t i e m e u i t d a g i n gDe ultieme uitdaging is de ver-bouwing van de stationshal. Dezewordt niet alleen aangepast maarook uitgebreid van 10 000 m2naar 20 000 m2. Anders dan bijde meeste andere grote stations-projecten is het in Utrecht nietmogelijk de reizigersstromen omte leiden. De complexiteit van hetstation en het grote aantal reizi-gers staan dat niet toe. Bovendienis de bestaande hal te klein ombepaalde delen buiten gebruik testellen. Om te zorgen dat er tochoverzicht en rust zijn voor de reizi-gers in de stationshal, is gekozenvoor een gefaseerde bouw. Aan dezuidwestzijde wordt eerst 4500 m2hal bijgebouwd. Daarna wordttelkens een deel van de bestaandehal aangepakt. Terwijl alle stati-onsprocessen gewoon doorgaanwordt steeds een stuk van het be-staande dak gesloopt en een stukvan het nieuwe dak aangebracht.G o e d e a f s t e m m i n gBij het ontwikkelen van de bouw-fasering en logistieke processen isvoorlopig alleen uitgegaan van debouwopgave voor de OV-terminal.Bekend is dat dit in de praktijkniet voldoende is. In de directeomgeving van het station staatnamelijk een groot aantal andereprojecten op stapel, die voor eendeel gelijktijdig zullen wordenuitgevoerd met de bouw van denieuwe OV-terminal. Denk aande bouw van de twee voorpleinen,de realisatie van een stadskantoordirect naast de stationshal aan deJaarbeurszijde, het terugbrengenvan water in de Catharijnesingel,voorbereidende werkzaamhedenvoor de bouw van de Westplein-tunnel en de herinrichting vanhet Jaarbeursplein en omgeving,inclusief de bouw van een me-gabioscoop en de sloop van deparkeergarage naast het NH-hotel.Om de afstemming goed te latenverlopen hebben ProRail als ont-wikkelaar van de OV-terminal ende gemeente Utrecht als ontwik-kelaar van allerlei projecten in dedirecte omgeving van het station,een opdrachtgeversalliantie geslo-ten. nProjectgegevensopdrachtgever:ProRailarchitect:Benthem Crouwel Architecteningenieursbureau:(constructie, installatie en bouw-fasering) Movares Nederland4 |Boven het busstationkomt een meerlaagsefietsenstalling.