VEILIGHEID;DATKUNJEBEKIJKEN!Een stalen caseOngeveer tegelijkertijd, rond 1890, werden twee indrukwekkende stalenbouwwerken ingehuldigd. Dat waren de Eiffeltoren, toen nog 'La tour de300 m'en de Firth of Forth spoorwegbrug met twee hoofdoverspannin-gen van 520 m. Bij die gelijktijdigheid en allure houdt de vergelijking on-geveer op.Voor de bijna 9000 ton zware Eiffeltoren, bestaande uit 18.000 geprefa-briceerde elementen, waren voor de meer dan2.500.000 klinknagels, de gaten met behulpvanlogaritmentafels, tot 0,1 mm nauwkeurig uitge-rekend. Dat was op 1700 tekeningen en 3629shop drawings voorbereid. Tijdens de 15 maan-den durende montage van de maximaal 3 tonwegende, in een werkplaats van Eiffel geprefa-briceerde elementen, heeft geen enkel dodelijkongeval de 250 man tellende montageploeg getroffen, ondanks het feitdat een derde van de klinknagels in het werk moest worden aangebracht.De 58.000 ton staal, die in de hoofdoverspanningen van de Firth of Forthbridge zijn verwerkt, werden als plaatmateriaal op de bouwplaats aange-voerd, daar gebogen en in proefmontages van gaten voor de klinknagelsvoorzien. Tijdens de 7 jaar durende bouw van de brug, inclusief de vanveel hulpconstructies gebruikmakende eindmontage in het werk, waarbijop de top 3800 man aan de brug werkten, zijn in totaal 57 mensen dodelijkverongelukt. Over aantallen tekeningen en andere zaken betreffende debouwvoorbereiding is weinig bekend.In deze vergelijking ligt, zonder de spelers te kwalificeren, zeker eenvroege aanwijzing over de invloed van visualisatie en goede werkvoorbe-reiding opgesloten.BouwprocesbesluitMeer dan honderd jaar later, op 4 augustus 1994, keurde onze koninginhet door de ministers van economische zaken en justitie, destij ds de herenAndriessen en Kosto, ondertekende Bouwprocesbesluit Arbeidsom-standighedenwet goed.Wat vroeger een wet was, heet nu ineens een besluit. Dynamischer kan hetniet. Elk bouwwerk boven een zorgvuldig gedefinieerde minimum om-vang behoort volgens het besluit een veiligheids- en gezondheidsplan tehebben. Daartoe is een aparte co?rdinator in de ontwerpfase en in de uit-voeringsfase vereist. In generieke termen worden verantwoordelijkhedenvoor het werk van de nieuwe functionarissen tussen opdrachtgever en an-dere betrokkenen verdeeld in het 8 pagina's tellende besluit en de 37 pagi-na's tellende toelichting. In termen van algemeen management een prach-tig stuk dat in de praktijk zeker werk zal genereren in kringen van juristenen verzekeraars. In termen van concreet aanpakken van verbeteringenmet betrekking tot het vermijden van gevaarlijke en ongezonde situatiesin de bouw is een dergelijk stuk vooreerst slechts een prikkel om het den-ken en het onderzoek ten aanzien van deze materie in een stroomversnel-ling te brengen.Toch wordt, als gezegd, impliciet een aanwijzing gegeven naar concreteverantwoordelijkheden ten aanzien van arbeidsomstandigheden van op-drachtgevers, constructeurs, architecten en andere betrokkenen bij eenbouwwerk.Het is jammer dat bij relevante gebeurtenissen in het verleden, niet veelgeld en onderzoeksvolume is vastgesteld om fundamenteler te onder-bouwen wat nu als verantwoordelijkheid wordt toegeschoven naar deontwerp- en uitvoeringsco?rdinatoren ten aanzien van veiligheid in debouw. Een duidelijk gemiste kans is daarbij de snel in de CAO-bouwgeabsorbeerde compensatie van de WAO lacune, zonder dat daar expli-ciet ook in de vorm van onderzoek aandacht werd besteed aan het terug-dringen van de verhouding van 80.000 arbeidsongeschikten versus230.000 werkenden in de bouw.Kortom, aan het goed bekijken van de oorzaken van ongezonde en ge-vaarlijke omstandigheden in de bouw valt nog wel wat te doen.Japan; voor de zoveelste maal Japan!Gedurende de afgelopen jaren hebben de vijf grote Japanse aannemers debouwwereld ge?mponeerd met het volledig ge-robotiseerd bouwen van kantoren in de orde vantien verdiepingen. Insiders menen dat het hierniet gaat om de start van een niet meer te stuitenrobotisering, maar om een logistieke studie,waarbij het uiteraard nodig was het gehelebouwproces minitieus in kaart te brengen, alvo-rens de robots veilig hun gang konden gaan invoor robots gezonde omstandigheden.De feiten liggen in de vorm van video's en congrespapers op tafel. Een im-ponerende visualisering met perfecte animatie ligt overduidelijk tengrondslag aan de werkvoorbereiding voor de robots. Heel duur, maar opzich niets nieuws bij de voorbereiding van gerobotiseerde produktiestra-ten in de auto-industrie.Vanuit de resultaten werken de Japanse bouwers nu terug. De vraag, Vatkan er beter en goedkoper', deels ge?mproviseerd, ofwel optimaal ge-bruikmakend van het menselijk perceptie- en anticipatievermogen, metde hand gebeuren', wordt nu bestudeerd. Ook in Japanse studies naar vei-ligheid en arbeidsomstandigheden, komt het wijzen op visualisatie enanimatie veelvuldig voor.Het valt te bekijkenDe mogelijkheden van de moderne CAD-systemen reiken de bouwvoor-bereiding steeds krachtiger hulpmiddelen aan om fouten en problemendie normaliter pas op de bouwplaats aan het licht komen, in een vroeg sta-dium te ontdekken en te neutraliseren. De tekening zal daardoor steedsmeer een produktiehulpmiddel, informatie namelijk, worden in plaatsvan een noodzakelijke onkostenpost in de vorm van een selectief stukzwart gemaakt papier.Niet alleen de planning en de inzet van materieel kunnen daardoor effec-tiever worden voorbereid. Ook de veiligheid en de daaraan ten grondslagliggende arbeidsomstandigheden kunnen nu beter worden geanalyseerd,alvorens tot definitieve keuzes wordt gekomen.In het kader van de taken van de in het bouwprocesbesluit genoemdeco?rdinatoren zou het weleens wenselijk kunnen zijn richtlijnen te gaanmaken voor minimale hoeveelheden, schalen en andere perceptieverho-gende aspecten van tekeningen, zoals 3-D in plaats van 2-D voor sommi-ge aspecten en kleurcodes voor bepaalde vitale zaken.Het door gebrek aan training sterk afgenomen ruimtelijk voorstellings-vermogen van de in de bouw instromende hoger opgeleiden, dat zich on-der andere uit in het onvermogen tekeningen in orthogonale projectie tekunnen lezen, zou die trend in een stroomversnelling kunnen brengen.29