Twee trends in de woningbouw be?nvloeden het traditio-nele gietbouwproces in hoge mate. Enerzijds worden deontwikkelde series steeds kleiner, wat consequentiesheeft voor de financi?le haalbaarheid van gietbouw.Anderzijds wordt de invloed van de consument groter,waardoor ook het risico van laattijdige wijzigingen toe-neemt. In het werk gestort beton biedt wat betreft flexi-biliteit grote voordelen, maar de grote vraag is hoe deaannemer het bouwproces in de hand kan houden.De aannemer die gewend is grote series met giet-bouw te realiseren, zal daarmee ongetwijfeld doorwillen gaan. Het geeft hem zekerheid over zijn plan-ning en de samenstelling van zijn ploegen. Tevensweethijexactwathetbouwtempois.Doordegenoem-de trends zal hij zich in de toekomst toch ook metkleinschalige woningbouw moeten gaan bezighou-den.Hijzaloplossingenmoetenzoekenvoordecom-binatie van kleine series met de verlangde variatie.V a r i a t i e , e e n n i e u w e u i t d a g i n gDe variatie is zonder meer een bedreiging voor giet-bouw. Om een plaats op de markt te behouden, zalde branche de bijbehorende problemen moeten aan-pakken. Als binnen een project wordt gevarieerd,heeft dat invloed op de factoren kosten, arbeid, tijd,materiaal en materieel. De factor kosten is voor deaannemer vaak het belangrijkste keuzeaspect. Defactoren arbeid, tijd en materieel zijn verschillendvoor de diverse uitvoeringsmethoden, en daardoorte be?nvloeden. Bij materiaal daarentegen, kan menbijna niet `spelen' met hoeveelheden en dergelijke.De kosten voor het materiaal blijven, bij een giet-bouwwand, per eenheid gelijk.De kosten per vierkante meter wand fluctueren bijvariatie wel. Dit komt doordat er meer arbeid, tijd enmaterieelnodigis.Hierdoorwordteenwandmetbij-voorbeeld een extra sparing duurder, zeker wanneerdeze sparing eenmalig voorkomt.De variaties die in de woningbouw het meest voor-komen zijn (fig. 1): wandlengte, woningbreedte,wandhoogte, wanddikte, sparingen, toppen en voor-zieningen. De variatie in woningbreedte wordt in ditartikel niet besproken, omdat daarvoor de oplossingkan worden gevonden in bijvoorbeeld de bekisting-plaatvloer.Elke variatie brengt een aantal aandachtspunten metzich mee. Dit artikel beperkt zich tot de variatie inwanden.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2002 3 25Hogere wandLanger, dubbel spouwbladStandaard tussenwandLanger, enkel spouwblad Korter, dubbel spouwblad Korter, enkel spouwbladDikkere spouwbladenZadeldak Andere positie voorzieningLagere wandDunnere spouwbladenLessenaarsdak Meerdere voorzieningenStandaard eindwandAndere breedte sparing Andere hoogte sparing Andere positie sparing Aantal sparingenVariatie in lengteVariatie in hoogte Variatie in dikteVariatie in sparingenVariatie in top Variatie in voorzieningenStandaard wand1 | De meest voorkomende variaties in beeld2 | Variatie in woningdiepte in ??n bouwblok voor een ander gevelbeeldVARIATIE:LEUK OF LASTIG?*) Dit artikel is gebaseerd op een afstudeerproject aan de Techni-sche Universiteit Eindhoven, faculteit Bouwkunde, Afstudeer-richting Uitvoeringstechniek.Toine den Ouden en Marijn van Zelst *)Variatie in wandlengteAls men uitgaat van een standaard wand die voorbepaalde woningen groter moet worden gemaakt,dan moet hier extra materieel voor worden aange-voerd (foto 2). Vooral een eenmalige uitbouw kostveel geld, doordat men de kosten van de extra bekis-ting op ??n woning moet afschrijven.Het koppelen van de extra bekisting kost arbeid entijd. Hierdoor kan de stortcyclus in gevaar komen.Daarom moet de koppeling snel en eenvoudig temaken zijn.Omdat er strenge eisen zijn gesteld aan de ontkistewand met betrekking tot de vlakheid, moet de kop-peling niet alleen snel zijn, maar ook vlakheid kun-nen garanderen.Variatie in wandhoogteVolgens het nieuwe Bouwbesluit moet de vrijehoogte in woningen minimaal 2600 mm bedragen.De bekisting voor een standaard wand zal dan mini-maal 2600 mm + de dikte van de afwerkvloer moetenbedragen. Het geeft problemen als er binnen eenproject veel variatie in verdiepingshoogte is, omdatdanspecifiekvoordievariatiesopzetstukkenmoetenworden gemaakt. Er kan ook worden gekozen voorhet toepassen van hogere bekistingen. Hierbij moetde stortstrip kunnen vari?ren in hoogte. Indien eenkim wordt toegepast, kan hierin de variatie in hoogteworden opgenomen.Niet alleen de bekisting, maar ook de kopschottenendespouwconstructiemoetenopdemaximalehoog-te worden afgestemd. Wanneer de maximale hoogteslechts een enkele keer voorkomt, zal dit de prijs vaneen, te lage, wandbekisting verhogen.Als wordt gevarieerd in lengte ?n hoogte van dewand, moet men ook rekening houden met despouwbekisting. Deze zal gezien de eis voor contact-geluidisolatie in de toekomst zeker toegepast gaanworden als woningscheidende wand. De spouwbe-kisting moet ook de variatie in hoogte en lengte vande wand kunnen opvangen.Variatie in wanddikteAls gevarieerd wordt in de wanddikte heeft dit gevol-gen voor de kopschotten en de afstandhouders. Dekopschotten, die tussen de stelkist en de sluitkistworden gemonteerd, zullen moeten worden vervan-gen, indien er een dikkere of dunnere wand wordtgemaakt. Voor iedere wanddikte heeft men een an-der kopschot nodig.Variatie in sparingenIn woningscheidende wanden worden geen sparin-gen opgenomen. Sparingen worden hoofdzakelijkteruggevonden in eindwanden en soms in een uit-bouw (foto 3). Sparingen geven dus geen problemenmet het oog op de spouwconstructie.Als een sparing in grootte wordt gewijzigd, is dat inde meeste gevallen een grote ingreep. De hele spa-ring wordt aangepast of vervangen en de nieuwe spa-ringen moeten (extra) worden uitgezet op de bekis-ting.Als een sparing van plaats wijzigt, moet de sparingopnieuw worden uitgezet.Als ten opzichte van de standaard wand extra spa-ringen worden opgenomen, moet voor elke sparingeen nieuwe sparingbekisting worden gemaakt. Ookin dit geval moeten de nieuwe sparingen opnieuwworden uitgezet.Variatie in toppenBinnen ??n project worden vaker verschillendetoppen toegepast. De meest voorkomende dakenzijn: een plat dak, een zadeldak en een lessenaars-dak. Al deze toppen moeten met dezelfde wandbe-kisting worden gestort. Een complicerende factor bijde variatie in toppen is, dat er speciale diagonale kop-schotten moeten worden gemaakt. Daarnaast moe-ten ook de toppen worden uitgevoerd als spouwcon-structie. Dit houdt in dat de spouwconstructie ookde vorm van de top moet aannemen of dat de spouw-constructie d??r de diagonale kopschotten steekt.Een andere oplossing is het in twee keer storten vande toppen. Dit vergt wel weer een extra handeling.Variatie in installatievoorzieningenDe bewoner krijgt steeds meer inspraak in de plaatsvandeinstallaties,zoalskeukenenbadkamer,inzijnwoning. Wandcontactpunten en leidingen moetendaarop worden aangepast. Hier biedt gietbouw goe-de mogelijkheden. Hoe meer verschillende opties,hoe meer tijd en arbeid nodig is voor het maatvoe-ren en plaatsen van de betreffende voorzieningen.De variatie met betrekking tot het aantal en de plaatsvan de voorzieningen kan het werktempo be?nvloe-den.Ditisechtergeenspecifiekprobleemvooralleengietbouw.A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2002 326K w a l i t a t i e v e w o n i n g b o u wConform het nieuwe Bouwbesluit dient een woning-scheidende wand een contactgeluidisolatie van Ico =+5 dB te halen. Aan deze eis is op twee manieren tevoldoen: enerzijds door een zwevende dekvloer toe tepassen, anderzijds door te kiezen voor een woning-scheidende wand met een ankerloze luchtspouw vanminimaal 60 mm. De betonwanden moeten dan eenminimale dikte hebben van 120 mm. Aangezien eenzwevende dekvloer duurder is, zal de voorkeur uit-gaan naar een ankerloze luchtspouw. Tevens kan hetwooncomfort deze keuze voor een ankerloze lucht-spouw in positieve zin be?nvloedenO p l o s s i n g s r i c h t i n g e nWanneer binnen een project veel wordt gevarieerdin wandlengte, dan werkt het vaak gemakkelijker alsde wandbekisting uit elementen is opgebouwd. Metdeze elementen kan in principe iedere wandlengteworden gemaakt. Per wand wordt dan gekeken of erelementen moeten worden aan- of afgekoppeld.Op dit moment worden de elementen waaruit eenbekisting bestaat over het algemeen met bouten aanelkaar gekoppeld tot ??n wandbekisting. Soms wor-den ze aan elkaar gelast. Als er een koppeling wordtgebruikt die snel, veilig en vlak is, kunnen de losseelementen op elke plaats worden ingezet. Als er eenkleine wand moet worden gerealiseerd, hoeft delange standaardbekisting niet te worden ingezet,maar kan men gebruik maken van een bekisting opmaat. Bij de koppeling valt te denken aan een hendeldie vast op de bekisting zit, wordt overgehaald en zode bekistingen tegen elkaar trekt en direct uitvlakt.Met betrekking tot de spouwbekisting kan wordengedacht aan een verloren bekisting. Ook kan wordengedacht aan een tijdelijke bekisting van staal ofvarianten hierop. Bij beide typen bekisting valt tedenken aan alternatieve materialen. De spouwbe-kisting moet uit delen zijn opgebouwd om zo devariatie in wandhoogte en wandlengte te kunnenbekisten.Oplossingen met betrekking tot de plaats van de kop-schotten, sparingen en voorzieningen kunnen wor-den gevonden in een modulair systeem. Als er eenraster is aangebracht op de bekisting van bijvoor-beeld 300 x 300 mm, vergemakkelijkt dat onder meerde maatvoering.De sparingen moeten beter aanpasbaar worden ge-maakt. Als de sparingen worden opgebouwd uit vierdemontabelelangszijdenenvierhoekdelen,kanelkewillekeurige sparing worden gemaakt. De hoekde-len worden bij een andere sparing losgekoppeld, erworden andere lengten langszijden tussen geplaatsten weer gemonteerd. De combinatie van de hoek-delen en langszijden wordt vormvast uitgevoerd.C o n c l u s i eDe projecten worden steeds kleinschaliger en geva-rieerder. Alle bouwpartners worden daarmee gecon-fronteerd. Dat betekent dat bij de start van elk nieuwproject, nu meer dan in het recente verleden moetworden nagedacht over hoe het project slim kanworden ontworpen, afgestemd op nieuwe en moder-ne technische mogelijkheden voor proces, uitvoe-ring en toekomstig gebruik. Zo zal een architect nietzomaar iedere maat op papier kunnen zetten, maarzich aan bepaalde maatafspraken moeten houden.Wanneer de architect zich daaraan houdt, wordt hetvoor de uitvoerende partij een stuk gemakkelijker.De samenwerking tussen de bouwpartners zaldan, ook binnen een project met variatie, makkelij-ker verlopen.De aannemer moet ervoor zorgen dat hij bij eenproject met veel variatie een planning, de bijbeho-rende organisatie goed voor elkaar heeft. Als menzich op de bouwplaats aan deze planning houdt,zal een dergelijk project haalbaar zijn. Wanneer dearchitect rekening heeft gehouden met een hogemate van standaardisatie, zal de aannemer mindermaterieel op zijn bouwplaats hebben staan.De bekistingleverancier/aannemer zal deze stan-daardisatiemoeteninvoeren,metinachtnemingvande wensen van de architect.Door de steeds vaker voorkomende variatie in dewoningen zal binnen een project steeds kleinschali-ger moeten worden gedacht om economischer bezigte zijn. Variatie zet veel onder druk en het vraagt cre-atief en innovatief omgaan met basiskennis en ver-worvenheden, maar het vraagt ook om lef.Leuk of lastig? De bouwpartners bepalen zelf hoeleuk of lastig het is. Uiteindelijk gaat het echter omeen tevreden klant en dat is altijd leuk, niet? A r c h i t e c t u u r & o n t w e r pWo n i n g b o u wcement 2002 3 273 | Optredende variatie insparingen. Bij dit projectis te zien dat twee naastelkaar gelegen wonin-gen een geheel anderegevelindeling kunnenhebben