? ? uitvoeringsorganisatie ?ing.G. van Roekel, Holland Railconsult, Utrechting.J.P.C.Wagemaker, Adviesburo Wagemaker bv, RosmalenDe tijd dat technische kennis de enige voorwaarde was voor een goede kwaliteit, ligt ach-ter ons. Een uitgebalanceerde combinatie van een op de uitvoering afgestemd ontwerp,verwerking van uitvoeringstechnische eisen op gebied van logistiek, bouwplaatsmana-gement en projectorganisatie, alsook eisen die uit de gebruiksfase volgen, :z:oals voor-spelbaar onderhoud en eisen met betrekking tot functionaliteit, :z:ijn van invloed op hethuidige begrip 'Kwaliteit'. Alle betrokkenen aan hetbouwproces leveren hieraan hon bij-drage.Over de gewenste controle op nalevingvan de beschreven eisen, de invloed van certifice-ring en de veranderende rolverdeling van de bouwpartners, :z:ijn vele discussies gaande.Ener:z:ijds door gewij:z:igde maatschappelijke verhoudingen,ander:z:ijds door de hoeveel-heid aan projecten die de komende jaren in uitvoering :z:ullen komen. In bijgaand artikelwordt de invalshoek van 'Directievoering en toe:z:ichthouding door of namens de op-drachtgever' geko:z:en.VANTRADITIONEELTOEZICHTNAARBOUWMANAGEMENT@ De Nederlandse Spoorwegen hebben in,de ontwikkeling van directievoering in de ci-viele bouw een belangrijke rol gespeeldCEMENT1998/7/8De tijd ligt nog nietver achter ons dat een op-drachtgever zelf de zorg op zich nam voor di-rectievoering en toezichthouding. Wel waser onderscheid tussen bouwwerken in deutiliteits- en civiele bouw.. De utiliteitsbouw, waarbij organisatorischeen gebruiksaspecten een belangrijke rolspelen en vele partijen bij de bouw betrok-ken zijn, vraagt om een aanpak die voor eenbelangrijk deel bestaat uit co?rdinatie. Dit inveel sterkere mate dan in de civiele bouw. Bijciviele projecten ligt door het soort projec-ten en de gewenste levensduur (bouwenvoor de 'eeuwigheid') het accent op de tech-niek. Rijkswaterstaat en de NederlandseSpoorwegen (foto 1) hebben in de ontwikke-ling een belangrijke rol gespeeld.KennisoverdrachtDeze ontwikkeling was vooral gebaseerd ophet overdragen van technische kennis aande aannemingsbedrijven die de uitvoeringverzorgden. Het project werd feitelijk aange-stuurd door de directie in de rol van op-drachtgever. Niet alleen het geven van aan-wijzingen en het instrueren van de aanne-mer, ook de co?rdinatie met andere overhe-den en diensten behoorde tot haar taak.Veranderende rolverdelingen, certificering,de aanwezige kennis bij deaannemingsbe-drijven en niet in de laatste plaats het bouw-tempo en de grote financi?le belangen diemet de bouw gemoeid zijn, maken datde be-grippen directievoering en toezichthoudingnader moeten worden gedefinieerd. Hierbijmoet rekening worden gehouden met deverantwoording die partijen middels eencontractop zich genomen hebben, degaran-tie die een opdrachtgever wenst en nietin delaatste plaats het feit dat opdrachtgeversnietvoorvoldongen feiten wensen te wordengeplaatst. De werkwijze van alle betrokke-nen moet erop gebaseerd zijn dat zich geenonherstelbare afwijkingen voordoen. De di-rectievoerder kan hierin een essenti?le rolvervullen. Hoe valt deze rol te beschrijven?Directievoering en toezichthouding zijnmoeilijk meetbare diensten, die sterk wor-den bepaald door persoonlijk inzicht en be-trokkenheid. Er worden hoge eisen gesteldaan de kennis en ervaring van de directie-~55? ? uitvoeringsorganisatie ?? De moeilijkheidsgraad van een werk heeft invloed op de omvang van de directievoeringDe directie stemt haar werkwijze, alsmedede in- en externe communicatie af op de ge-maakte afspraken tussen opdrachtgever,aannemer en andere betrokkenen.Hulpmiddelen die bij directievoering kunnenworden gehanteerd, zijn:? risico-analyses, waarbij erper object ofon-derdeel wordt beoordeeld welke risico'sde opdrachtgever loopt en welke controle-maatregelen dit vereist;? een werkend kwaliteitssysteem waarbijhet aspect hulpmiddel de boventoonvoert;? check- en controlelijsten;? diverse soorten plannen (afhankelijk vanpersoonlijke behoefte en gewenste infor-matie bij de opdrachtgever).De omvangvan benodigdedirectievoeringDirectievoering kan in tijd, in hoeveelheidcontrolemaatregelen of in de omvang vande gewenste verslaglegging worden uitge-drukt. Altijd is er een relatie met de moeilijk-heidsgraad van hetwerk (foto 2), de deskun-digheid van de aannemer en de garantie diede opdrachtgever wenst. Helaas komt hetook nog teveel voor, dat de hoogte van deaanneemsom in relatie tot de kostprijs dekwaliteit be?nvloedt.voerende personen. Een methode om dezedienstverlening meetbaar te maken, kaneen positieve bijdrage leveren aan een zogoed mogelijke prijs-kwaliteitverhouding.Enige standpunten met betrekking tot di-rectievoering? Een adequate wijze van directievoerenneemt zorg weg bij de opdrachtgever, yoor-komt dat zij voor 'slikken-of-stikken'-situa-ties wordt gesteld en kan een bijdrage leve-ren aan lagere exploitatiekosten.Bij de NS geldt tevens nog dat bij alle voor-stellen van de aannemer, de belangen vanhet spoorbedrijf in acht worden genomen enwordt getoetst of er gevolgen zijn voor despoorwegexploitatie.? De bouwdirectie functioneert als interme-diair tussen enerzijds de opdrachtgever diegebruikseisen stelt en anderzijds de aanne-mer die de technische realisatie verzorgt. Zijvertegenwoordigt de belangen van de op-drachtge,ller, voorzover overeengekomen.? Directievoering wordt veelal nog in tijd uit-gedrukt (een inspanningsverplichting). Ditgeeftechter geengarantie op een effectieve56en deskundige uitwerking (kwaliteitsas-pect). In het kader van kwaliteitsbeheersingis het noodzakelijk dat ook de activiteitenvan directievoering meetbaar worden (in devorm van een prestatieverplichting).? De omvang van directievoering moet wor-den afgestemd op de gewenste kwaliteit,voorgeschreven toleranties, de herstelbaar-heid van geconstateerde gebreken c.q. af-wijkingen en op de vakkennis en kwaliteits-beheersing van de aannemer.Doelstelling van directievoeringBinnen de afspraken over inzet en tijdsduurdient een maximaal mogelijke garantie tebestaan op realisatie van het project con-form bestek en tekeningen (dus niet alleentechnisch, maar ook contractueel).De opdrachtgever moet worden behoedvoor onherstelbare afwijkingen aan het pro-ject. Tevens mag er voor de opdrachtgevergeen aansprakelijkheid of meerwerk ont-staan als gevolgvan directievoerendeactivi-teiten tijdens de uitvoering. De directiewaakt ervoor dat de opdrachtgever kan vol-doen aan de wettelijke verplichtingen tenaanzien van veiligheid en gezondheid.Het gebrek aan omschreven toleranties bijde gehanteerde kwaliteitsbegrippen, maarook het ontbreken van beloningen C.q. sanc-tionering, veroorzaken onduidelijkheid in hetvaststellen van de omvang van debenodig-de directievoering. Ze ontnemen de verte-genwoordiger van de opdrachtgever boven-dien een hulpmiddel van importantie.Welke taken behoren tot directievoeringen toezichthouding ?Voorbereiding taak 'Directievoering UAV'- Algemene voorbereiding-Hetopstellen van een projectkwaliteitsplanBeoordelen van bestek en tekeningen en hetgeven van inlichtingen-Controle op technische uitvoerbaarheid encontroleerbaarheid-Verifi?ren of publiekrechtelijke ontheffin-gen zijn verleend en verzekeringen zijn afge-sloten-Assisteren bij inlichtingenHet voeren van directie UAV-Vertegenwoordigen van de opdrachtgeveren het voeren van benodigd overleg-Goedkeuren, toestemmen, voorbereidenCEMENT1998j7j8? Kwaliteitsafname versus ontwerpleeftijd (bron: Cement 1997 nr. 1, blz. 12), waarbij to-leranties in een Gausskrommezijn weergegeven en dit naar de technische levensduuris ver-taald. Versmalling van de Gausskrommedoorbijvoorbeeld intensiever toezicht heeft invloedop de technische levensduur?Per (deel)project kan de gewenste c.q. ver-onderstelde directievoeringsklasse wordenaangegeven. Onafhankelijk van een projectkunnen per klasse de gewenste omvang vancontroles, de frequenties ervan en de ver-slaglegging worden bepaald. Hiermee kaneen duidelijke prestatieverplichting wordenbeschreven enwordtbij de opdrachtgever opverantwoorde wijze 'zorg' weggenomen.30 jrIij?-III__ ---1tolerlantie II-- technische kwaliteitIIIResum?De ontwikkelingen rondom het bouwprocesmaken het gewenst, de dienst 'directievoe-ring entoezichthouding' meetbaarte makenen afte stemmen op de risico's die een op-drachtgever loopt. Een gerichte risico-analy-se, waarbij de positie van de opdrachtgevercentraal staat, is een instrument dat hierineen bijdrage kan leveren.Door de grafiek in figuur 3 te voorzien vanconcrete kosten of procenten, ontstaat bijde opdrachtgever de mogelijkheid om af tewegen op welk moment hij de kosten wil ma"ken. Vooraf, met begrote bedragen, in devoorbereidings- of uitvoeringsfase, of ach-teraf, met nauwelijks te begroten kosten, inde exploitatie- C.q. gebruiksfase.Op verschillende projecten zijn proeven ge-daan met meetbare directievoering, die toteen goed resultaat hebben geleid. Echter,ingenieursbureaus die de problematiek vandeze dienstverlening onderkennen hebbensamen metde belangrijke opdrachtgevers inde infrastructuur nogveel werk te verrichtenom aan de huidige behoefte tegemoette ko-men.10 jr 20 jrgetJruiksfaserealisalieQJ~~ If-----...J....__QJEUitgaande vaneen prestatieverplichtingkanop basis van de risico"analyses de gewenstekwaliteitsbewaking worden aangegeven, enwel in vier gradaties.Klasse 1: Uitvoering van een project waardagelijks toezicht noodzakelijk is.KlaSse 2: Uitvoering die toezicht in deel-waarneming toelaat.Klasse 3: Toezicht bij een uitvoering onderkwaIiteitsborging.Klasse 4: Bijzondere vormen van kwaliteits-bewaking c.q. keuring.waarneming, van dagelijks toezicht of metsteekproefsgewijze controles worden uitge-voerd.Altijd is voorhet bepalen van de omvang vandirectievoering en toezichthouding, een risi-co-analyse 'uitvoering' nodig, waarbij op ba-sis van vaktechnische kennis worden beoor-deeld:? constructieve aspecten;? administratieve en contractuele beheer-sing van het project;? technische aandachtspunten;? uitvoeringstechnische knelpunten;.kwaliteits-, arbo- en milieu-aspecten.Uitgangspunt is de positie van de opdracht-gever. Vragen die aan de orde komen, zijn:Welk risico loopt de opdrachtgever als de di-rectie bepaalde controles nalaat?Welke garantie biedt de aannemer op hetvoork?men van afwijkingen op het bouwbe-stek?Welke kosten ontstaan in de exploitatiefaseals de beschreven kwaliteit niet wordt ge-haaId?Evaluatie en terugkoppeling- Evaluatie van de dienstverlening in relatietot de risico-analyse-Terugkoppeling metontwerp en met uitvoe-ringDe kostenNaarverwachtingzullen de kosten van direc-tievoering als onderdeel van de totaalkos-ten van een project, voorbereiding, uitvoe-ringen onderhoud/beheer, een deel van hetbeslissingsproces vormen. De afweging vanrisico's op afwijkingen, toleranties in het be-schreven kwaliteitsniveau en de daarmeegepaard gaande kosten in de gebruiksfase,kunnen in relatie worden gebracht met dekosten van directievoering en toezichthou-ding in de uitvoeringsfase. Inspectie, alsme-de preventiefonderhoud zou hierbij in relatiemoeten worden gebracht met garantie (ziegrafiek).Afhankelijk van de risico's die de opdracht-gever loopt en de gewenste zekerheid die hijwil, kan directievoeringopbasis van deeltijd-Het beoordelen van detailtekeningen enwerkplannen-Beoordelingen die zijn afgestemd op decontractverplichtingen en UAVHet houden van technisch toezicht op de uit-voering van het werk?Technisch toezicht-Opneming van het werk ten behoeve vanbetalingstermijnen-Toetsen van de besteksbepalingen-Het vastleggen van maatregelen bij afwij-kingenen regelen van projectgebonden bijzonder-heden-Beoordelen van contractafwijkingen en hetadviseren van de opdrachtgever-Opneming van het werk-Het informeren en adviseren van de op-drachtgever-Hetvoeren van de besteksadministratie enhet verzorgen van de financi?le afwikkelingvan het contract-Voor de spoorwegwerken geldt als extrataak, het assisteren bij ingebruikneming enhet instrueren van het bedieningsperso-neelBewaken van de voortgang van het werk enplanning- Beoordeling en bewaking- Co?rdinatie- Bewaking tijdpadCEMENT1998/7/8 57