ir.-arch. J. Voncke, NV EurostationNiet alleen het monumentale Centraal Station vanAntwerpen wordt in het kader van het doortrekken vande hogesnelheidslijn van Brussel naar Amsterdam nieuwleven ingeblazen. Ook op en onder het Koningin Astrid-plein bruist het momenteel van de bouwactiviteiten. Hetplein wordt opnieuw aangelegd en ondergronds wordteen parking gebouwd.Het Koningin Astridplein ligt in het verlengde vande doodlopende sporen van het oude kopstation.RechtstreekseverbindingnaarNederlandwasslechtsmogelijk via een ondergrondse doortocht onder hetbestaande stationsgebouw en dus onder het Astrid-plein (foto 1). In dwarsrichting bevond zich hierevenwel reeds een ondergrondse metrolijn op degeplande route, zodat de nieuwe sporen meer dantwintig meter diep zouden moeten worden inge-pland om onder de metrokoker door te kunnenduiken. Dit aspect vormde enerzijds een handicap,maar anderzijds ook een kans. Door de grote diepteontstond in het station ondergronds een extra tus-senverdieping, waardoor de bestaande bovengrond-se sporen over twee niveaus konden worden herver-deeld en in het station een groot centraal atrium konworden uitgespaard.V o l u m eOnder het Koningin Astridplein zelf en boven dediepgelegen treintunnel kwam eveneens een grootvolume ter beschikking. Omdat het plein tot de tun-neldiepte moest worden opengegraven ? geboordebuizen waren immers niet mogelijk, want onder hetplein moest een wisselcomplex in de sporen wordeningebouwd ? kon men de vrije tussenruimte nuttiggebruiken.In plaats van hier eenvoudigweg, bijvoorbeeld, eenondergrondse parking te voorzien en dan het pleinterug dicht te leggen, werd er verder gedacht. HetA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pSt e d en b o u wcement 2003 3 9Nieuw leven op en onder Koningin AstridpleinVAN OBSTAKELTOT BINDENDE FACTOR 1 | Oorspronkelijke situatie:voorrang voor de autofoto: Coolens & Deleuiloude plein was in feite het domein van koning auto,waartussen ook het stedelijk openbaar vervoer opchaotische wijze zijn weg diende te zoeken. Daar-naast omvatte het plein nog een omheind groen`eiland', dat echter ongenietbaar was vanwege hetverkeer dat er omheen cirkelde.Besloten werd dat er hier meer kon gebeuren: hetAstridplein is immers ook eigendom van de Natio-nale Maatschappij der Belgische Spoorwegen en zo-doende kon binnen hetzelfde ontwerpteam en bin-nen hetzelfde aan gang zijnde project, in ??n grotebeweging ook het plein worden opgewaardeerd.O n d e r g r o n d s p l e i nDe eerste gedachte was het autoverkeer naar eeneerste ondergronds niveau te verplaatsen, wat aldaarde mogelijkheid cre?ert van een soort tweede plein(fig. 2). Dit tweede plein sluit direct aan op de tweebestaande ondergrondse metrostations en tevens ophet nieuwe ondergrondse treinstation.Vanuit deze gedachte is vervolgens een ondergrond-se `kiss-and-ride' zone ontwikkeld, evenals een be-waakte fietsenstalling en een bewaakte inrit naartwee dieper gelegen parkeerniveaus (fig. 3). Zodoen-de wordt het ondergronds plein een soort draaischijfin de overgang tussen priv? vervoer en openbaarvervoer.Belangrijk ontwerpvoordeel was dat de architect vanhet Centraal Station dezelfde is als van de onder-grondse parking. De ondergrond werd zo open enduidelijk mogelijk ontworpen: kolommen zo vermogelijk uit elkaar (tot 15,60 x 18,50 m2), een vlakplafond in zichtbeton zonder balken of consoles,vrije hoogte tot 4 m, totale lichtgevende wanden, eenzorgvuldig ingewerkte verlichting, duidelijke wan-delruimte met houten bevloering, geen kruising vanvoetgangers en auto's, enz. In geen geval wil men desfeer van een gewone doordeweekse parking oproe-pen.Ook de funderingen van het aanpalende monu-mentale treinstation worden vrijgemaakt en in hetzicht gelaten; in combinatie met aldaar toetredenddaglicht wordt zo een duidelijk referentieoppervlakgetoond van waaraf men zich kan ori?nteren.B o v e n g r o n d sVoordeinrichtingvanhetbovengrondseAstridpleinwerd de Spaanse architect Jordi Farrando ingescha-keld. Deze werkte als zelfstandig ontwerper of inteamverband reeds mee aan meer dan vierhonderdpleinen.Farrandosplitsthetpleinopineendeelvoorhet stedelijk openbaar vervoer en een volledig vrijdeel voor de voetganger. Hij hersitueert het groeneeiland in het midden van het plein, doch maakt hetA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pSt e d e n b o u wcement 2003 310Antwerpen Centraalmetro Diamantmetro Astrid2 | Routing op ondergrondsniveau -1: auto's (bruin)en voetgangers (beige)duurzaam gescheiden3 | Doorsnede over deparkeergarage`doorwaadbaar'. Rond het eiland leggen de trams enbussen aan, die in een lusvorm vanaf ??n zijde hetplein op- en afrijden (fig. 4).Bijzonder in zijn aanpak is dat het groene eiland nietmeer ? zoals voorheen ? op de as van het, excentrischop het plein staande stationsgebouw is ingeplant,maar op de symmetrieas tussen de wederzijdselangse bebouwing. Zodoende lijkt het alsof het pleinmeer tot de stad behoort dan tot het station. Verderwerkt hij zorgvuldig alles symmetrisch uit tot tegende voornoemde langsgevels. De beide zijden van hetplein krijgen dezelfde troeven... er is geen bena-deelde zijde meer, zoals vroeger het geval was.S a m e n w e r k i n gFarrando ontwierp dit alles uiteraard nauw insamenwerking met het ontwerpteam van het stationen het ondergronds plein, maar ook samen met deVlaamse Vervoermaatschappij De Lijn, die de tramsen bussen beheert. Vooral met deze laatste instantiewas het een kwestie van geduldig en minutieusschuiven en ineenpassen van details van sporen,bochten,wisselsenbovenleidingen,teneindetoteenevenwichtige oplossing te komen.Het concept van het plein is in feite niet alleen eentransferium tussen de verschillende vormen vanopenbaar vervoer, maar cre?ert ook een boeiendeopenbare ruimte die de activiteiten van de ene zijdevan de stad verbindt met de andere zijde (fig. 5, 6).Waar vroeger het plein veeleer een obstakel was inhet stadsweefsel, zal het nu een bindende factorworden tussen verschillende voetgangersgebiedenuit de buurt en zeker ook met de nieuwe winkelpro-menade die, vanop het Astridplein, dwars door hetgelijkvloers van het vernieuwde treinstation zal ver-trekken, ... maar dit is nog een ander verhaal. sA r c h i t e c t u u r & o n t w e r pSt e d en b o u wcement 2003 3 11Projectgegevensopdrachtgever:Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegenarchitect ondergrondse parking:NV Eurostation, ir.-arch. Jacques Vonckearchitect bovengronds plein:Jordi Ferrandoconstructeur ondergrondse parking:NV Eurostation, ir. Andrew Wattaannemer:Antwerpse Bouwwerken n.v.4 | Overzicht over het plein; links de ruimte voor het stedelijk openbaar vervoer, rechts ruim baanvoor de voetganger6 | Het Koningin Astridplein wordt een boeiende openbare ruimte met een bindendefunctie tussen twee stadshelftenIllustraties: NMBS Communicatie5 | Veilige voetgangerszone bij hoofd- en zijuitgang van het station