C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gKwaliteitscontrole56 cement 2007 1In de dagelijkse praktijk is een af-stemming van de vakgebieden tus-sen de tekenaar en de vlechter nietaltijd eenvoudig [1]. Een tekenaarvlecht niet en een vlechter tekentniet. Het goed lezen van wape-ningstekeningen is dus een bij-zonder doel van het vakmanschap.Daarnaast is het van belang datbouwplaatservaringen ter leringworden teruggekoppeld naar de te-kenaar. Bij het keuren van de wa-pening in het werk (bouwplaats offabriek) komen afstemmingsver-schillen snel aan het licht. Geluk-kig is er via de buigstaat en de wa-peningscentrale al veelgecommuniceerd om tot een prak-tische uitvoering te komen. Doorhet opstellen van een `WerkplanWapening' door de wapeningscen-trale of de aannemer kan voorafaan de uitvoering een goede af-stemming worden bereikt.In dit artikel wordt niet ingegaanop de speciale aspecten bij voor-spanwapening. Aandacht voor hetgebruikelijke vakmanschap is albelangrijk genoeg, leert de erva-ring met recente bouwproblemen.A n a l y s e v a n d e w a p e -n i n g s t e k e n i n gVooraf aan het keuren van de wa-pening in het werk heeft de vlech-ter, voorafgegaan door debuigstaatmaker al een analyse ge-maakt van de wapeningstekening.Ook degenen die belast zijn methet inspecteren, maken een analy-se van de uitvoering van hetvlechtwerk. Hierbij gaat het vooralom het herkennen van de hoofd-Vakmanschap bij keurenvan wapeningJ.H.M. Oude Kempers, ABT Adviseurs in Bouwtechniek bv*)Bij het aanbrengen en keuren van wapeningsstaal voor betonconstructies isveel vakmanschap nodig. Dat wil zeggen theoretisch vakmanschap over defunctie van wapening en praktisch vakmanschap over de wijze van uitvoe-ring. Even belangrijk is het vakmanschap van de tekenaar/constructeur die dewapeningstekeningen produceert. Vanuit deze informatiedrager wordt hetvlechtwerk van de wapeningskorf gemaakt. Het krachtenspel uit de bereke-ning wordt vertaald in staven en posities van het betonstaal op te nemen inde bekisting.*) In dit artikel zijn door de auteur ervarin-gen weergeven van meer dan dertig jaarbouwplaatsinspectie van betonconstructies.Ervaring en kennis moeten worden doorge-geven. Hij is betrokken bij diverse cursussenvoor de Betonvereniging, zoals de cursus`Buitencontrole' voor inspecteurs van Inge-nieursbureaus en Bouw- en Woningtoezicht.1 |Overzicht vloerveld metwapening2 |Onverantwoorde wape-ningsconcentraties (ont-werpfout)C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gKwaliteitscontrolecement 2007 1 57wapening en een analyse of allewapening uitgetekend is. De uit-gangspunten voor het wapenenzijn weergegeven in de beton-voorschriften; voor de uitvoeringin de VBU, hoofdstuk 10 [2].Bij complexe wapeningsconstruc-ties is het nodig om vooraf in een ri-sicoanalyse (met beheersmaatrege-len) aan te geven hoe het zit metmaakbaarheid. Deze analyse isvooral van belang indien er verschil-lende constructeurs betrokken zijnbij wapeningsconstructies. Denkbijvoorbeeld aan aansluitingen tus-sen ter plaatse gestort beton en pre-fab beton. Door de tekenaar moeteigenlijk al worden aangegeven ofhet vlechtwerk onder normale ar-beidsveilige omstandigheden kanworden uitgevoerd. Denk hierbijaan de gewichten (max. 25 kg) vanstaven (tillen, dragen, werkhou-ding). Ook moet de tekenaar zichinleven in een veilige beloopbaar-heid van het wapeningsnet. Eenmaaswijdte > 0,2 m is al onveilig.Moderne tekentechnieken makenhet mogelijk om wapening ook 3Duit te werken. Hiermee kunnencomplexe aansluitingen beterworden uitgewerkt. In de nabijetoekomst zal ook 4D-uitwerking,inclusief buigstaat, knipstaat enkostenstaat mogelijk zijn. Moge-lijk dat dan een directe digitale af-stemming tussen tekenaar en wa-peningscentrale mogelijk is [3].Moeilijk uitvoerbare wapeningde-tails (ontwerpfout?) of onduidelij-ke informatie moeten vooraf aande uitvoering worden teruggekop-peld met de constructeur. Het gaathier om:? weinig openingen voor stortenen verdichten;? moeilijke positie voor plaatsenvan stekken en ankers;? ontbreken van 1:1-details bijmoeilijke aansluitingen;? balkwapening op de plattegron-den;? onduidelijkheid over stortnaden(keuze uitvoerder);? versnipperde (aanvullende) in-formatie via e-mails, faxen enA4-tjes.V a k l i e d e n b i j h e t k e u r e nv a n w a p e n i n gDe eerste vakman die de wapeningkeurt, is de vlechter zelf. Hij heeftvanaf de tekening en de buigstaatde wapening in de bekisting ofmal gebracht. Hij is degene dieweet waar het nog knelt, waar nogwapening ontbreekt, waar de dek-king problematisch is of waargeen ruimte meer is in het net omte kunnen storten en verdichten.Maar gelukkig komt er een mo-ment dat hij de uitvoerder meldtdat het werk gereed is.De uitvoerder is de tweede vak-man die de wapening keurt. Deuitvoerder zal zijn aandacht bij hetkeuren vooral richten op de stort-datum (tijdsdruk), de afstemmingvan de stortgrootte en de plaats endetails van de stortnaden. Hij weetof er nog tijd is voor het stort omaandacht te schenken aan devlechter en zijn werk of restproble-men met het wapeningsnet.De derde vakman is de opzichterof de inspecteur van het ingeni-eursbureau (in dienst van ontwer-per of aannemer) of de inspecteurvan bouw- en woningtoezicht. Zijzijn de laatste schakel bij de keu-ring voordat de betonspecie de sta-ven gaat omhullen.Vaak is er al (bij grote storten) eengedeelte ? bijvoorbeeld het onder-net ? gekeurd. Ook zijn er als hetgoed is al knelpunten met het wa-peningsnet opgelost.Onderstaand is informatie uit eenABT-checklist weergegeven metaandachtspunten die bij het keu-ren van wapening aan de ordemoeten komen. Aan de hand vandeze checklist kunnen keurings-modellen worden gemaakt die, af-hankelijk van het kwaliteitssy-steem op de bouwplaats, moetenworden geregistreerd door devlechter, de uitvoerder of de in-specteur. Het is van groot belangmet een goede registratie aan tetonen dat alle knelpunten (afwij-kingsformulier) in het wapenings-net zijn opgelost en goedgekeurd.A a n d a c h t s p u n t e n b i j h e tk e u r e n v a n w a p e n i n gBij het keuren van wapening inbetonconstructies moeten onder-staande aandachtspunten in mo-3 |Draadbus waar stekanker(?25) ontbreekt; stortuitgesteld, eerst herstel-len4 |Onverantwoorde ombui-ging stekken door maat-foutC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gKwaliteitscontrole58 cement 2007 1dellen en keuringsformulierenworden opgenomen. De aangege-ven aandachtspunten zijn (op ba-sis van de VBU) beschreven voorter plaatse gestort beton, maar gel-den in grote lijn ook voor prefabbeton.Algemeen/informatie? Is er een werkplan (inclusiefkeuringsplan) wapening be-schikbaar?? Is de wapening afkomstig vaneen gecertificeerde wapenings-centrale (BRL 0503)?? Wat is de laatste (eventueel ge-wijzigde en goedgekeurde) wa-peningstekening?? Zijn berekeningen en tekenin-gen van het onderdeel goedge-keurd door gemeentelijk Bouw-toezicht?? Is de vlechter gereed met vlecht-werk en eigen keuring?? Heeft de uitvoerder en/of op-zichter al gekeurd?? Komt de inspecteur gemeente-lijk Bouwtoezicht keuren?? Zijn de stortnaden (plaats, de-tail, stekwapening) besproken?? Wat is de staalkwaliteit (contro-leer walsmerk aan hand van cer-tificaat; KIWA-boekje)?? Zijn de sparingen geplaatst metgoedkeuring constructeur (spa-ringstekening akkoord)?? Zijn er buigstaten beschikbaar(merkentekening)? Wie contro-leert deze?? Let bij voorspanstaal (VZA,VMA) op de speciale eisen envoorschriften!Controle in het werkA. Functie van de wapening? Ori?nteer je op functie van wa-pening (kolom, wand, balk,vloer, nok/tand).? Waar zijn de trekzones/hoofd-wapening, waar de dwarskracht/beugels?? Waar zijn de steunpunten c.q.opleggingen (palen, stortnadenmet wanden/kolommen)?? Wat is de functie van de opleg-ging (vaste- of glijdoplegging,opleglengte)?? Zijn er maatafwijkingen bij desteunpunten (ontbreekt eensteunpunt/paal, scheefstandpaal)?B. Uitvoeringswijze wapenings-korf/-net; controleer...? of alle wapening aanwezig is(diameter, afstand, positie, juistelaag);? of er overal wapening aanwezigis (eis; max. afstand vaak0,25 m);? of de wapening niet te dicht ligt(eis; min. afstand vaak 50 mm);? de hoogteligging van de boven-wapening (maat kistbodem-bo-venkant net/korf);? of bovenwapening horizontaalligt (vooral bij gevlinderde vloe-ren);? de hoogte van de korf; maat kist-bodem-bovenkant net/korf (in-wendige hefboomsarm);? of het net stevig is (binddraad,hechtlas, VBU art. 10.4);? of het net beloopbaar is (suppor-ten, steigerplanken);? de buigstralen en bochten; 2,5 xstaaf (VBU art.10, VBC art. 9.5en 9.6);? op extra fijne wapening bij grotebuigstralen;? op knikken in de staaf/stek; tothalve diameter toelaatbaar;? of de lassen in het net versprin-gend zijn aangebracht;? of geen vuil, zand, olie, klei, ofijs op wapening zit;? en verwijder (en voorkom) ver-harde mortelresten van de wa-pening;? beugeldiameter en -afstand(dwarskracht);? extra bijlegwapening bij sparin-gen;? stort- en trilopeningen in hetnet (zonodig staven bundelenna overleg);? de (hecht-)lassen van de korven(geen inbranding);? bij gelaste wapeningsnetten opoverlappen en stapeling lagen;? bij gelaste wapeningsnetten oppuntlassen of hechtlassen(BRL 0501 en BRL 0503);? maat betondekking en aantal/soort dekkingsblokjes (elke me-ter);? maat betondekking bij grote sta-ven; min. 1,5 x staafdiameter;? de maatvoering van korf/net;VBC art.5.2.3. afwijking in posi-tie van staven tot 10 mm (!!) ac-ceptabel (anders is herbereke-ning nodig).C. Uitvoeringswijze aansluitin-gen/verbindingen; controleer...? of bijzondere stalen verankerin-gen moeten worden ingestort(afmeting, positie);? of de stekkenbakken op de goe-de hoogte zijn afgesteld;? of de stekken in de bakken dejuiste diameter en las-/veranke-ringslengte hebben;? bij kolommen en wanden desteklengte, -diameter, laslengteen positie;? bij stortnaad of stekken passen5 |Stekkenbak voor beton-nok met onverantwoordslijpen aan bovenwape-ningC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gKwaliteitscontrolecement 2007 1 59in stortafzetting (haringgraat-staal o.i.d.);? of bij laslengte (min. 0,30 m) destaven max. 50 mm van elkaarliggen;? positie en afmeting van ankers,ankerbussen en mechanischekoppelingen;? of mechanische verbindingenzijn getoetst aan BRL 0504;? of stekankers (met de hand) nogkunnen worden ingedraaid;? of indraaidiepte van stek indraadbus voldoende is;? of het betonoppervlak bij stort-naden/stekken is opgeruwd(vooraf aan vlechten);? bij breedplaatvloeren de tralie-hoogte (en op schade door slij-pen);? bij smeltlasverbindingen vol-gens NEN 6008 en NPR 2053(BRL 0503);? vergeten of verkeerde wape-ning/stekken; verlijmen volgensCUR Aanbeveling 25 of 91.Resultaten van keuringen (keu-ring- en afwijkingformulieren) af-handelen in een periodiek kwali-teitsoverleg en indien nodigterugkoppelen met de construc-teur.T o t s l o tEr is veel vakmanschap nodig bijhet vakkundig uitvoeren en keu-ren van wapening. Alles moet eropgericht zijn de trekkrachten in destaven van het betonskelet over tebrengen op en te laten omsluitendoor een goed verdicht beton. Hetis raadzaam dat onze bouwprak-tijk van de uitvoering en keuringvan wapening zich gaat ori?nterenop een praktische richtlijn. Zekernu ook in de (aanstaande en ver-nieuwde VBU) betonvoorschriftensteeds minder wordt weergegevenvan dit vakmanschap. Het zou eenrichtlijn voor de bouwplaats moe-ten zijn de ervaringen en de suc-cessen met goed uitgevoerde encomplexe wapeningsconstructiesdoor te geven. Een CUR-Aanbeve-ling `Het keuren van wapening' zouin de Nederlandse bouwpraktijkniet misstaan. Het kan een voorlo-per zijn voor een beoordelingsricht-lijn (BRL) voor het certificeren vandeze zo belangrijke bouwactiviteit.Mogelijk dat dit artikel hiervoor eenbijdrage kan zijn. nL i t e r a t u u r1. Wagemaker, J.P.C., Tekenaarof constructieprogrammeur?Cement 2006 nr. 4.2. NEN 6722, Voorschriften be-ton. Uitvoering. NEN, Delft,2002.3. Wapperom, Henk, Wapeneneen vak apart? Cement 2006nr. 4.4. Driel, H.J. van, J. Huibers, J.Kors et al., Handboek Prak-tisch Wapenen. Betonvereni-ging, Gouda, 2003.5. Criteria 73-06 voor constructiefprefab beton (2006), aanhang-sel bij BRL 2813, Nationale be-oordelingsrichtlijn voor hetKOMO attest-met-productie-certificaat voor Bouwelemen-ten van beton. KIWA, Rijswijk,2006.6. Stubeco-rapport B07; Bijzon-dere Wapening; concept. Gou-da, 2006.7. Plan van Aanpak Constructie-ve veiligheid. Betonvereniginge.a., Gouda, 2006.8. Toezichtsprotocol. VerenigingBouw- en woningtoezicht Ne-derland, 2005.6 |Ontwerpfout: wape-ningsconcentraties (niette storten en te verdich-ten)