? utiliteitsbouw ? algemeen ontwerp?ir.O.G.Mans en J.RodenburgIngenieursbureau Grabowsky&Poort bv, Den HaagAmsterdam Arena zal in augustus 1996 haarpoorten openen. Datis dan het resultaat vaneen ontwerpproces dat zijn oorsprong heeft in de jaren 1983 - 1986, waarin Amsterdamzich kandidaat stelde voor de Olympische Spelen.Na een korte omschrijvingvan hetstadionprojectwordt ingegaan op enkele aspecten vanhet ontwerp van de hoofddraagconstructie (dilataties, stabiliteit, spanten), op het ont-werp van de tribune-elementen, de omloopvloeren en de ondersteuning van het dak.UITGEKIENDE BETONTOEPASSINGENIN AMSTERDAM ARENA8Hetthans uitgevoerde ontwerp is in hoofdlij-nen vastgelegd in 1990/1991. Aansluitendis een bouwteam gevormd met als opdracht-gever Stadion Amsterdam NV, als aannemereen combinatie van BAM Bredero en BallastNedam Utiliteitsbouw en als ontwerper Inge"nieursbureau Grabowsky&Poort BV in sa-menwerking met architect Rob SchuurmanBNA. Hetbouwteam legt in 1991 een prijsvast van 202 mijoen gulden en eenprogram-ma van eisen. De drie partijen in het bouw-team sluiten een contract op basis van eenbouwprijs-plafondgarantie. Een ieder is ver-plicht te presteren met als resultaat de over-eengekomen bouwprijs. Deze contractvormis het antwoord op de financieringsvorm be-staande uit vaste bedragen van overheid,founders en certificaathouders op een mo-ment dat een uitgewerkt ontwerp nog moetworden gemaakt.Ten tijde van de verdere ontwikkeling van hetproject wordt het bouwteam in het voorjaarvan 1992 nogmaals uitgedaagd nieuwe op-lossingen te zoeken. Noodgedwongen moeteen nieuwe locatie worden gekozen, waarbijhet stadion nu over de Burgemeester Stra-manweg en een transferium voor 2 000 au-to's wordt geprojecteerd. Hettransferium ende tunnel ten behoeve van de BurgemeesterStramanweg, bouwprijs 63 miljoen, wordenge?ntegreerd in het project.Beschrijving van het stadionHet stadion bevindt zich boven en ter weers-zijden van de Burgemeester Stramanweg inAmsterdam Zuid-Oost, in de directe nabij-heid van het station Amsterdam"Bijlmer. Hetcomplex is circa 250 m lang, circa 170 mbreed en circa 80 m hoog. Het grondopper-vlak bedraagt circa 32 000 m2, het speel-veld circa 8000 m2?Op niveau 0, het maaiveld (fig. 1), zijn 1200parkeerplaatsen gesitueerd, op niveau 1nog eens 800. Tezamen vormen deze 2000parkeerplaatsen het transferium.De Burgemeester Stramanweg ligt iets ver-laagd ten opzichte van niveau 1 en kruist hetstadion in dwarsrichting onder hetspeelvelden de middenstip door. De aldus ontstaneverkeerstunnel van 2 x 2 rijstroken is circa170 m lang.Boven niveau 2 bevinden zich het speelvelden het stadion met de diverse functies.Het stadion heeft 50 000 toeschouwers-plaatsen, gesitueerd op twee ringen.Op niveau 2 is onder de tribune het VIP-dekmet 550 speciale parkeerplaatsen gesi-tueerd, alsmede faciliteiten voor Ajax. Op ni-veaus 4, 6 en 7 bevinden zich de omlopenvoor het publiek en de toegangen tot de tri-bune. Niveaus 3 en 5 zijn gereserveerd voorkantoren, conferentieruimte, media, restau-rant enz. De omlopen lijn bereikbaar via intotaal tien trappenhuizen.Het stadion is geheel overdekt. Het middel-ste deel van het dak, gelegen boven hetspeelveld, kan in twee delen van elk 35 x120 m2 zijwaarts worden opengeschoven.De tribunes en de onderbouw zijn door mid-del van dilataties gesplitst in zes bouwdelen(fig. 2).Bouwdelen 1 en 3 omvatten de lange zijden,bouwdelen 2 en 4 de korte zijden en bouw-deel 5 het middenveld met onderliggendedelen. Het dak met de ondersteuningenvormt het zesde bouwdeel.Debouwdelen 1, 2,3 en 4 zijn opgebouwd uitin totaal 50 spanten (fig. 1, foto 3), waartus-sen devloeren en tribune-elementen liggen.Op bouweconomische gronden is gekozenvoor (voorgespannen) betonconstructiesCEMENT1996j6CD? Ondersteuning tribunes door 50 spantenBOUWDEEL 3MIDDENSTIP? Overzicht bouwdelenDe overkapping ontleent zijn stabiliteit aande vier dubbele trappenhuizen, waarop detwee hoofdliggers zijn afgesteund (foto's 4en 5).BOUWDEEL 1BOUWDEEL 5250leder bouwdeel voorziet in eigen stabiliteit.Bij de vier bouwdelen met de tribunes wordtde stabiliteit in het vlak van de spanten ver-zorgd door de spanten (ongeschoorderaamwerken). De stabiliteit loodrecht op despanten wordt verzorgd door schijfwerkingvan de tribunes, de vloeren en de wanden.tussen niveau 0 en 1, wordt opgenomendoorde kolommen; een aantal kolommen isscharnierend aan de fundering verbondenvoor het vergroten van Oe vervormingscapa-citeit.In figuur 2 zijn de gekozen dilataties enbouwoelen weergegeven. De onderbrekin-gen in de tribunes van de eerste ring op devier hoekpunten van het speelveld zijn be-nut. Het verschil in vervorming ten gevolgevankrimp-, kruip- en temperatuureffectenvoor spanten, tribune-elementen en vloerenen voor een staalconstructie voor de over-kapping.Dilataties en stabiliteitHet bouwwerk meet 250 x170 m2? De con-structie bevindt zich min of meervoliedig inde buitenlucht, zodat met grote tempera-tuurvariaties rekening moet worden gehou-den. Deze variaties hebben de grootste in-vloed op het deel van de constructie tussenniveau 0 en 1, omdat daar sprake is van ver-hinderde vervorming op niveau 0 en ooortemperatuur opgelegde vervorming van ni-veau 1 (en hoger).Bij de keuze van aantal en plaats van de dila-taties spelen onder meer de volgende facto-ren een rol:? de bouw- en onderhoudskosten en de kwa-liteit voor de gebruiker;? de mogelijkheden voor stabiliteitsvoorzie-ningen in de gedilateerde bouwdelen;? de opgelegde vervormingen en oe moge-lijkheio deze zonder schade te kunnen op-nemen;? de mogelijkheid van het cre?ren of benut"ten van 'zwakke plekken' in de bouwmas-sa.CEMENT1996/6 9? ?utiliteitsbouw ? constructiefontwerp?@@ De overkapping ontleent zijn stabiliteit aan de vier dubbele trappenhuizen, waarop de hoofdliggers zijn afgesteundSpanten en spantafstandDe keuze van de spantafstand hangt nauwsamen met het ontwerp van de tribune-ele-menten en vloeren, alsmede metde functio-nele eisen (parkeren en skyboxen). Ook deuitvoerings- en montagekosten wordensterk be?nvloed door deze keuze. Deze fac-toren hebben geleid tot een, ten opzichtevan vergelijkbare projecten, relatief grotespantafstand van 12,3 m. Bij deze spant-afstand behoeven aan de tribune-elemen-ten, door de constructiehoogte als gevolgvan de trapvorm en de gekozen uitvoering,geen extra voorzieningen te worden getrof-fen. De spanten worden relatief zwaar, maarhet aantal, alsmede het aantal knopen, isgeringer dan bij een kleinere spantafstand.De spantafstandis uiteraard ook een be-langrijk gegeven voor de verschijningsvormvan hetbouwwerk. In de hoeken verloopt de10afstand van 6,8 m aan de veldzijde tot 14 maan de buitenzijde.Uit het aanzicht van de spanten (fig. 1) is tezien dat de onder een helling geplaatste tri-buneliggersen kolommen als (nietvolmaak-te) schoren werken. Het geheel is te be-schouwen als een raamwerk met stijve kno-pen dat in het vlak de horizontale belastin-gen opneemt en de stabiliteit verzorgt. Degekozen structuur van het spant is het resul-taat van functionele eisen en constructievedimensionering.De uitwendige horizontale belasting OP despanten bestaat uit windbelasting en vooraluit 'remkrachten' van mensenmassa's. Alsinwendige krachten zijn te beschouwenscheefstand en normaalkrachten uit deschuine bouwdelen.In bouwdeel 1 is het hoofdgebouw opgeno-men. Dit heeftgeleid tot verbijzondering vande spanten. Een aantal spanten is hierdoorveel minder stijf bij horizontale verplaatsingen 'leunt' daardoor, door middel van deschijfwerking van vloeren en tribunes, tegennaastgelegen spanten.De kolommen en horizontale balken van despanten zijn tot niveau 4 in het werk gestort,daarboven en voor de schuine delen is geko-zen voor uitvoering in prefab. Daarmee werdeen optimale bouwtijd verkregen. De tribu-neliggers zijn ter beperking van de hijsmas-sa in twee delen uitgevoerd, die in het werkzijn gekoppeld (fig. 6). Het in hetwerkgestor-te deel kon na hetgroene licht op de investe-ring snel starten en vormde op zich een eco-nomische bouwwijze. De prefabricage vanhet bovenste deel leidde tot aanzienlijkebouwtijdwinst. Er was voor dit onderdeel vol"doende voorbereidingstijd en de visuelekwaliteitvan dit meervormgegeven deel wasverzekerd.CEMENT1996/6? Oplegging tribune-elementen op tribuneliggers en koppeling tribuneliggers\\\)TRIBUNELIGGER40 380360BL ._, .-/~B~,.~I BOUT M20 6.6. >