O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eVer bindingencement 2005 3 69Verbindingen vormen eenbelangrijk en misschien wel hetbelangrijkste onderdeel in(beton)constructies. Het is deplaats waar niet alleen verschil-lende onderdelen van een con-structie samenkomen, maar veel-al ook verschillende materialenen eigenlijk ook verschillendedisciplines. Het is ook de plaatswaar het veelal fout gaat bij cala-miteiten. Bovendien is het waar-schuwingsgedrag bij overschrij-ding van grenzen geringer danbijvoorbeeld bij op buiging belas-te liggers. Het is dan ook bijzon-der belangrijk om voldoende aan-dacht te besteden aan verbindin-gen. Vanuit de praktijk is er even-eens veel aandacht voor, hetgeenmoge blijken uit de goed bezoch-te cursussen `Constructieve ver-bindingen in beton' van deBetonvereniging en de vorig jaargehouden studiemiddag `Betongekoppeld' die in samenwerkingmet ENCI Media (zie het thema-nummer `De kunst van het ver-binden' [1]) was opgezet.De TU-Eindhoven beschikt methet nieuwe onderkomen voor hetPieter van Musschenbroek-labora-torium (foto 1) over prima facili-teiten voor experimenteel onder-zoek naar verbindingen.Regelmatig wordt direct voor depraktijk onderzoek uitgevoerd. Ditbetreft bijvoorbeeld hijsvoorzie-ningen in diverse betonelemen-ten, voegen tussen betonnenwegelementen en diverse typenankers, waarover we hier verderniet in detail kunnen rapporteren.Samen met studenten worden ookdiverse onderzoeken uitgevoerdnaar verbindingen die we zelfinteressant en belangrijk vinden.Veelal is daar ook een bedrijf bijbetrokken dat bijvoorbeeld debetreffende student een stage-plaats aanbiedt.R u b b e r o p l e g g i n g e nIn de huidige bouwpraktijk komtde toepassing van rubberopleggin-gen op diverse plaatsen voor.Soms wordt daarbij voor het ver-krijgen van samenhang ook nogeen stek toegepast die wordt aan-gegoten. De vraag kan wordengesteld of de combinatie van eenstijf onderdeel in deze minder stij-ve rubber voegverbinding wel zogelukkig is. Los van deze vraag isdoor ir. S.J.H. Vroomen onder-zocht wat het gedrag van een der-gelijke voeg tot aan bezwijken is[2] (foto 2). Over dit onderzoek isvorig jaar al in Cement gepubli-ceerd [3].TU/e onderzoekt verbindingenin prefab-betonconstructiesprof.dr.ir. D.A. Hordijk, TU-Eindhoven en Adviesbureau ir. J.G. Hageman B.V.prof.ir. C.S. Kleinman, TU-EindhovenEr is een tendens waar te nemen dat aan universiteiten en hogescholen steedsminder middelen en daarmee capaciteit beschikbaar zijn voor het verzorgenvan onderwijs en uitvoeren van onderzoek in constructieve vakken. Dit geldtook voor het betononderwijs en -onderzoek aan de Technische UniversiteitEindhoven. De ondersteuning die de TU-Eindhoven krijgt van het ENCI-Studiefonds en de BFBN is daarom ook bijzonder welkom. Door de financi?leondersteuning is het mogelijk de studenten gedegen kennis van het constru-eren in beton bij te brengen en samen met studenten onderzoek uit te voeren.E?n van de speerpunten in het onderzoek betreft verbindingen in geprefabri-ceerde betonconstructies. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van eenaantal uitgevoerde en lopende onderzoeken. Aansluitend hierop wordt intwee artikelen dieper ingegaan op respectievelijk een onderzoek naar demogelijkheden voor droog stapelen en een onderzoek naar de effectiviteit vanopruwmethodes bij aanstortvlakken in ZVB.1 |Pieter van Musschen-broeklaboratorium2 |Combinatie rubberoplegging met stekver-bindingO n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eVer bindingencement 2005 370N u m e r i e k o n d e r z o e kNaast het experimentele onderzoeknaar rubbervoegen heeft ir.Vroomen ook een literatuurstudieen numeriek onderzoek uitgevoerdnaar het gedrag van voegen met ofzonder stekwapening [2]. Met heteindige-elementenmethodepro-gramma DIANA zijn verkennendeniet-lineaire berekeningen uitge-voerd (fig. 3), waarmee het inzichtin het gedrag van dergelijke verbin-dingen kon worden vergroot. Hetonderzoek van mevrouw Vroomenheeft in het kader van de ENCI-Studieprijs in 2004 een eervollevermelding gekregen.L E V O - b l o k j eMet het doel de excentrischekrachtsinleiding van vloeren bijdragende wandelementen zoveelmogelijk te vermijden is doorAdviesburo Snijders het LEVO,-systeem ontwikkeld (foto 4). Doorde dragende wanden door te sta-pelen via het zogenoemde LEVO,-blokje kunnen de kanaalplatencentrisch op de wand wordenopgelegd. Aan de TU-Eindhovenis dit systeem al eerder onder-zocht en recent is door ir. S.P.H.Crommentuyn experimenteelonderzoek gedaan naar de eigen-schappen van het blokje en demogelijkheden om die door bij-voorbeeld de toepassing van staal-vezelbeton te verbeteren [4] en [7].D r o o g s t a p e l e nBouwen in geprefabriceerd betonis feitelijk een vorm van stapelenvan constructie-onderdelen. Omde op de constructie werkendebelastingen te kunnen weerstaan,zijn het de verbindingen dieervoor moeten zorgen dat degestapelde constructie als ??ngeheel gaat werken. Die verbin-dingen zijn dus zeer belangrijk,zoals voorgaand al is aangegeven.Ze moeten voldoende sterkte enstijfheid bezitten en de samen-hang onder normale belastingssi-tuaties en in geval van calamitei-ten garanderen. Hoewel hiermeeogenschijnlijk geheel in tegen-spraak, kwam desondanks devraag naar boven of het nietmogelijk is om in bepaalde geval-len toch gewoon droog te stape-len. Uiteindelijk is dat toch ook deoudste bouwmethode die er is. Ineen navolgend artikel wordt gerap-porteerd over een verkennendonderzoek dat hiernaar is uitge-voerd door ir. W. Savelkouls [5].A a n s t o r t v l a k k e n i n Z V BEen enigszins andersoortige ver-binding, maar wel als verbindingte beschouwen onderdeel, zijnaanstortvlakken. Met name in deprefab-betonindustrie komen aan-stortvlakken tamelijk veel voor.Door een betonelement nietgeheel in ??n keer te storten, kanmet eenvoudigere bekistingenworden volstaan (foto 5). Nadat deprefab-betonindustrie voor hetgrootste gedeelte is overgegaan opde toepassing van zelfverdichtendbeton, was ??n van de vraagpun-ten wat de beste methode is voorhet opruwen van aanstortvlakkenbij toepassing van ZVB. Alsonderdeel van hun afstudeerstu-die, is door ir. D. Janmaat en ir.M.J.P. Welzen experimenteelonderzoek verricht naar deafschuifsterkte van aanstortvlak-ken bij ZVB en toepassing vanverschillende opruwmethoden [6].Ook daarover wordt in een navol-gend artikel gerapporteerd.Hiermee verwant is het afstudeer-werk van M. Ooms [8]. Zij heeftmet het eindige-elementenmetho-depakket DIANA onderzocht watde consequenties zijn van opge-legde vervormingen door krimp,waarbij ook de kruip werd verdis-conteerd, als op een geprefabri-ceerd betonelement op de bouw-plaats een opstortlaag wordt aan-gebracht, zoals in het geval vaneen bekistingplaatvloer.D e m o n t a b e l e p o r t a a l -c o n s t r u c t i e sIn een viertal afstudeeronderzoe-ken [9,10,11,12] in de jaren negen-tig zijn de mogelijkheden onder-zocht voor demontabele, uitwen-dig voorgespannen portaalcon-structies (foto 6). Hierbij is veelaandacht besteed aan de demonta-bele verbindingen die hierin aan-wezig zijn. Hoewel onderzoek opdit onderwerp al geruime tijd stilligt, is het de intentie om ook ditweer een keer op te pakken.Verbindingen kwamen ook aan deorde in het onderzoek van R. Arts[13], die de mogelijkheden voorgeprefabriceerde schaalconstruc-ties heeft onderzocht.T o t b e s l u i tIn verschillende van de genoemdeonderzoeken naar verbindingenwaren ook bedrijven betrokken.Deze samenwerking met de prak-tijk geeft diverse voordelen. Hetbiedt enerzijds een garantie datvoor de praktijk relevant onder-zoek wordt uitgevoerd, terwijlanderzijds ondersteuning wordtverkregen bij bijvoorbeeld hetmaken van proefstukken. Bovenalgeeft deze wisselwerking met depraktijk de aankomend ingenieurvaak ook via een stageplaats demogelijkheid alvast een kijkje tenemen in de praktijk. Het is danook zeker de bedoeling in komen-de onderzoeken de link met depraktijk te behouden, waarbij het3 |Onderzoek naar hetgedrag van een gewa-pende mortelvoeg metbehulp van DIANA:scheurvorming in kwartvan verbinding metkolom- en stekwapening[2]4 |LEVO-systeem voor door-stapelen van wandele-menten met centrischopgelegde kanaalplaten[4]O n d e r z o e k & t e c h n o l o g i eVer bindingencement 2005 3 71onderwerp verbindingen voorlo-pig zeker als speerpunt zal wor-den gehandhaafd. L i t e r a t u u r1. De kunst van het verbinden.Cement 2004 nr. 6.2. Vroomen, S.J.H., Voegverbin-dingen tussen verticale beton-elementen; een numeriek enexperimenteel onderzoek. TU-Eindhoven, AfstudeerrapportA-2003.8, september 2003.3. Hordijk, D.A., S.J. de Boer,S.J.H. Vroomen en J.L.Gijsman, Rubberopleggingentussen prefab-betonelementenexperimenteel onderzocht.Cement 2004 nr. 6.4. Crommentuyn, S.P.H.,Onderzoek naar het LEVO,-blokje als onderdeel van hetLEVO,-systeem. TU-Eindhoven,Afstudeerrapport A-2005.9.5. Savelkouls, W. Droog stapelenbij geprefabriceerde betoncon-structies. TU-Eindhoven,Afstudeerrapport A-2005.5.6. D. Janmaat en M.J.P. Welzen,Schuifkrachtoverdracht in con-tactvlakken van zelfverdich-tend beton bij prefab elemen-ten. TU-Eindhoven,Afstudeerrapport A-2004.6.7. Alphen van, E.P.A.M., HetLEVO-systeem. TU-Eindhoven, AfstudeerrapportA-1999.5, deel 1, juni 1999.8. Ooms, M., Opgelegde vervor-mingen bij prefab betonnenvloeren met een opgestortelaag. TU-Eindhoven,Afstudeerrapport A-2002.17.9. Duisters, J.A.P.M.,Demontabele uitwendige voor-gespannen hoge sterkte beton-nen ligger. TU-Eindhoven,Afstudeerrapport A-1995.7.10. Luijten, F.J.M., Licht onder-spannen betonnen bouwsys-teem. TU-Eindhoven,Afstudeerrapport A-1996.1.11. Hofstee, R.G.W., Ontwikkelingvan een onderspannen beton-constructie. TU-Eindhoven,Afstudeerrapport A-1996.2.12. Zegers, S.F.A.J.G.,Ontwikkeling van een voorge-spannen portaalsysteem. TU-Eindhoven, AfstudeerrapportA-1999.4.13. Arts, R.J., Het ontwerp vaneen geprefabriceerde schaal-constructie. TU-Eindhoven,Afstudeerrapport A-2003.12.6 |Onderdeel van maquettevan de onderzochte por-taalconstructie5 |Voorbeeld van twee-fasenstort