C o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gTu n n el b o u wcement 1999 630Debouwlocatieligtglobaaltussende bestaande wijken Overschie enSchiebroek, ten zuiden van hetvliegveld Zestienhoven (fig. 1). Inhet begin van de volgende eeuwgaat de gemeente Rotterdam ditgebied ontwikkelen als een hoog-waardig stedelijk gebied met inhet zuiden wijken met hoge enlage woondichtheid en in hetnoorden bedrijfsterreinen.T r a c ? k e u z eDe trac?-mogelijkheden tennoorden van Rotterdam warenzowel geografisch als planolo-gisch beperkt:- in horizontale zin (geluidover-last) door de diverse VINEX-woningbouwlocaties en debestaande bebouwing in Rot-terdam, Bergschenhoek enRodenrijs;- in verticale zin door de krui-singen met de Hofpleinlijn ende Doenkade en door de aan-vliegroute van Zestienhoven;- in technische zin door deligging van Zestienhoven, eenrekencentrum van een grotebank en de intakkingsmoge-lijkheden op het bestaandespoor nabij Rotterdam-CS.In de Planologische Kernbeslis-sing van het kabinet van 23 mei1996 is een aantal trac?-variantenin dit gebied zorgvuldig gewogen.De VINEX-locatie RotterdamNoordrand zou te allen tijde door-kruist moeten worden. Het hui-dige trac? is gekozen uit oogpuntvan exploitatie van de treinen,omdat deze een kortere routekunnenrijden.Bovendienheeftdittrac? qua ruimtelijke ordening eenhogere toekomstwaarde.R e f e r e n t i e o n t w e r pDe opdrachtgever maakte voor deaanbesteding een referentieont-werp op het niveau van vooront-werp, op basis van het functioneleProgramma van Eisen.Het referentieontwerp toont dehaalbaarheid en maakbaarheidaan, beschouwt de effecten vanruimtelijke ordening en inpas-singendientvoorbudgetbepalingen risicoanalyse. Bovendien is hetbasis voor het vooroverleg over debenodigde vergunningen.PrincipeIntegenstellingtotanderetunnelsin het HSL-trac? is dit tunnelstel-sel geen boor- of zinktunnel, maareen zogenoemde Cut & Cover-tunnel (fig. 2): een diepe openbouwput met twee onderling af-gestempelde damwandschermen,10 m onder maaiveld een 1 mdikke onderwaterbetonvloer op20 m lange geheide trekpalentegen de grondwaterdruk. In dezebouwput worden de tunnelmotengestort. Na afloop kunnen dedamwanden worden getrokkenvoor hergebruik.Wegens de hoge grondwater-stand en de grondopbouw zijnprefab palen plaatselijk niet toe-pasbaar en worden vibro-combi-natiepalen toegepast.VeiligheidsconceptVoor het HSL-trac? is het mini-mum-veiligheidsniveau vastge-Cut & Cover-Tunnel Rotterdam NoordrandTrac? met toekomstwaardeir. J.C.M. Castenmiller, Projectorganisatie HSL-Zuid, projectbureauZuid-Holland MiddenIn het noorden van Rotterdam zal de hogesnelheidstrein door een tunnelrijden, of eigenlijk een tunnelstelsel van gesloten tunneldelen en open tunnel-bakken, met twee toeritten. Dit tunnelstelsel met een totale lengte van 4040m is gelegen onder een nog te bouwen woonlocatie `Rotterdam Noordrand'.Voor het tunnelstelsel is een referentieontwerp gemaakt. Enkele aspectendaaruit worden toegelicht.steld op basis van een norm voorspoorwegveiligheid in Neder-land. Dit niveau is 25% strengerdan voor bestaande spoorwegen.Met waarschijnlijkheidsbereke-ningen is vervolgens voor alledelen van het trac? een `risico-budget' bepaald, dus ook voordeze tunnel. Hieruit volgden de tetreffen maatregelen om aan denorm te voldoen.Daarnaast is met regionale hulp-verleningsorganisaties (brandweeren GGD) overleg gevoerd overhun veiligheidseisen zoals rook-afvoermogelijkheden in geval vanbrand en vluchtwegen vanuit detunnel naar het maaiveld.Resumerend heeft dit geleid toteen tunnel met twee gescheidenbuizen met om de 300 m trap-penhuizen naar het maaiveld enom de 150 m rookluiken in hettunneldak om bij brand rook enhitte door natuurlijke ventilatie afte voeren.cement 1999 6 31BAC DEC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gTu n n el b o u wcement 1999 632DrukgolfproblematiekEen trein die een tunnel binnen-rijdt veroorzaakt een drukstoot.Hoe kleiner de tunneldoorsnede,hoe groter de drukstoot. Dezedrukstoot veroorzaakt discomfortvoor de reizigers (`klikken' van deoren) en in extreme gevallen zelfshet indrukken van de treinhuid.Door het aanbrengen van perfo-raties in de tussenwand tussen detwee tunnelbuizen en door lucht-schachten naar het maaiveld, isvoor het referentieontwerp eenredelijk compromis gevonden.De luchtschachten met een door-snede van 6 m2zijn opgenomenin de trappenhuizen. Mede hier-door kon met een minimale tun-neldoorsnede worden volstaan.Ruimtelijke ordening en inpassingOmdat het gebied als woning-bouwlocatie wordt ontwikkeld,moet de tunnel zorgvuldigwordeningepast.Zoweldetunnelzelf als alle zichtbare delen bovenmaaiveld dienen te passen in deverkavelingsstructuur.Ook worden eisen gesteld aan detunnel-installatiegebouwen(fig.3).Afstraling van geluid uit de lucht-schachten en trappenhuizendient te worden beperkt. Hetnuttig gebruik van de grondboven de tunnel in dit hoogwaar-dig stedelijk gebied is een voor-waarde. Zettingsverschillen bovenennaastdetunnelbeperkenechtereen vrije inpassing. De verwachtetrillingen bij treinpassages verei-sen zorgvuldige uitvoering vanwoningen dichtbij de tunnel.Constructieve diepwandmethodebij ZestienhovenHet bouwen in het verlengde vande start-/landingsbaan van Zes-tienhoven maakt door de vereisteobstakelvrije ruimte voor hetvliegverkeer een conventioneleoplossing onmogelijk. Dit veroor-zaakt een hoogtebeperking totmaximaal 5 m boven maaiveld,waardoor gebruikelijke technie-ken zoals heien en inbrengen vandamwanden niet mogelijk zijn.Het referentieontwerp voorzietdaarom in toepassing van con-structieve diepwanden. Deze tech-niekbestaatuithetmakenvantweebetonschermen tot op de wateraf-sluitendegrondlaagvanKedichemop circa 30 m onder maaiveld.Hierbij worden 30 m diepe en 0,80m brede sleuven gegraven metminiknijpers met een beperktewerkhoogte. Tijdens het gravenverhindert bentoniet steunvloei-stof het instorten van de sleuven.Waar nodig wordt wapening in hetbentoniet gehangen en vervolgenswordt beton gestort. Tijdens hetstorten verdringt het beton de ben-toniet, die wordt opgevangen enafgevoerd. Na verharding wordende betonschermen op elkaar afge-stempeld, waarna het grondwaterkan worden weggepompt en detussenliggende grond droog kanworden ontgraven. Het tunneldaken daarna de tunnelvloer wordenaan de betonschermen gestort, diede tunnelwanden vormen.ComputercentrumOok de aanwezigheid van eengrootbancairrekencentrumdatopenkele tientallen meters wordtgepasseerd, stelt eisen aan deuitvoering. Trillingveroorzakendebouwactiviteiten dienen op voor-hand op hun effecten te wordengetoetst. In-situ onderzoek ensimulaties hebben aangetoond datde meeste activiteiten mogelijkzijn, doch proeven op ware grootte3 | TunnelgebouwenOverschiese Kleiweg (boven)en Soesterbergstraatarchitect ir. G. van BeersC o n s t r u c t i e & u i t v o e r i n gTunnelbouwcement 1999 6 33in de omgeving van het rekencen-trum zijn noodzakelijk voordatmet de daadwerkelijke bouw kanworden begonnen. Tijdens debouw is een continue monitoringvan de trillingen voorzien.HofpleinlijnBij werkzaamheden aan de krui-sing met de Hofpleinlijn moet hettreinverkeer tijdelijk worden stil-gelegd. Om de exploitatiehinderzoveel mogelijk te beperken wordtdezelijninfasenparallelverplaatstnaar een tweede baanlichaamnaast de bestaande lijn. Hierdooris slechts enkele weekeinden geentreinverkeer mogelijk.Andere suggesties zijn het ge-bruiken van hulpbruggen of hetinschuiven van ter plaatse gefa-briceerde tunnelmoten. Bij delaatste methode zijn ook slechtsenkele buitendienststellingen inde weekeinden nodig.MateriaalIn het Design & Construct Pro-gramma van Eisen zijn alleenfunctionele eisen gesteld.In het referentieontwerp wordtniet uitgegaan van extreme mate-riaaleisen voor wapening ofbeton. In verband met de levens-duur van 100 jaar en de liggingin wellicht brak grondwater ismilieuklasse 5b aangehouden.A a n b e s t e d i n gOm de beschikbare methoden enmiddelen voor engineering enuitvoering optimaal te kunnentoepassen, is voor dit projectgekozen voor een Design & Con-struct benadering. Hierbij krijgtde aannemer meer tot zelfs volle-dige vrijheid in het ontwerp en deuitvoeringsmethodiek, waardoorontwerp en uitvoering beter opelkaar kunnen worden afgestemdop basis van het door de opdracht-gever verstrekte Programma vanEisen. De opdrachtnemer heeftmeer de mogelijkheid om cre-atieve en innovatieve techniekentoe te passen en effici?ntere uit-voering te realiseren. Het risicoligt wel meer aan zijn kant.Degedachtehierachterisdatdezebenadering tot een voor deopdrachtgevergoedkoperproductleidt met minder restrisico.Voor deze tunnel is de vrijheidvandeverschijningsvormbeperktdoor de eisen die de ruimtelijkeordening en inpassing in een ste-delijk gebied stellen. Ook eisenvoor brandveiligheid leggen hetontwerp globaal vast. De vrijheidvoor de aannemer ligt voor eengroot deel op het technische vlak:oplossingen voor de fundering,bouwmethoden, logistiek en hetvermijdenvanbouwhinder.Daar-naast vereist de bouw in hetdirecte invloedsgebied van vlieg-veld Zestienhoven een specialeaanpak.De Projectorganisatie HSL-Zuidis op dit moment in overleg metgeselecteerde aannemerscombi-naties. Intrigerend is met welktechnisch ontwerp en met welkeuitvoeringsmethode de combina-ties uiteindelijk hun aanbiedin-gen zullen doen. sBedrijvigheid aan de randvan vliegveld Zestienhoven