I IINFORMATICATERUGBLIK OP DESTUMICO-DAG 1986Voor wie nog twijfelde heeft de Stumico-dag 1986 duidelijk gemaakt dat demicrocomputer inmiddels een serieus instrument is geworden. Allerleigeavanceerde technieken kunnen met de microcomputer binnen vrijwel iedersbereik komen. Onder de meer dan 200 toehoorders waren overigens weinigtwijfelaars. Een tiental liet zich na afloop inschrijven als lid van destudievereniging.De derde Stumico-dag vondplaats op 25 september 1986 inhet gebouwvoor CivieleTech-niek van de Technische UniversiteitDelft. Ruim tweehonderd bezoekersvolgden een gevarieerd programma vanvoordrachten en bezochten een ten-toonstelling van hard- en software. De-ze dag maakte opnieuwduidelijk dat deoprichting vanStumico in 1982eenzeergeslaagd initiatief was. De verenigingheeft een breed draagvlak (inmiddels240 leden) en is uiterst actiefmet leden~vergaderingen, rapporten, cursussen,computermerk-gebruikersgroepen enprogrammacatalogi.Uit de voordrachten kon worden ge-concludeerd dat met de huidige micro-computer geavanceerde techniekenbinnen vrijwel ieders bereik komen.Ing.A.WD.Veltman (van Ingenieurs-groep ir.A.Kooijman bv te Driebergen)schetste belangrijke ontwikkelingenaan de kant van de hardware in zijnvoordracht 'Netwerken, in de toekomsten in het heden'. De koppeling van pc'sin een lokaal netwerk is thans zeer at-tractiefende ontwikkeling naar eenwe~reldwijd data-net is al begonnen. Ooking.HJ.Wevers (Verbindings Oplei-dingscentrum te Ede) wees erop dat eenmoderne computer nooit alleenhoeft testaan, als je maar een modem koopt enaansluiting zoekt bij een netwerk.De juridische haken en ogen van soft~ware-contracten in de bouw werdenuiteengezet door mr.NJ.Rinkel (ClAD,Zoetermeer). Ir.T.N.Olsthoorn (Rijks-instituut voor Volksgezondheid en Mi-lieuhygi?ne) trachtte het gehoor teovertuigen van de noodzaak om voor-taan in de computertaal C te program-meren terwijl K.Woestenek (architec-tenbureau Kawecon, Apeldoorn) lietzien hoe met behulp van in C geschre-ven software hetStabu-bestekop de mi-crocomputer gebruikt kan worden. Totslot gafing.B. Ie Duc (I3P te Maarheeze)eendemonstratie van de mogelijkhedenvan de pc voor 'visueel' construeren.50Van vier van de zes voordrachten zijnhierna samenvattingen gegeven. Op ba-sis van zijn voordracht omtrent dejuri-dische aspecten bereidt thans mr.Rinkeleenartikelvooroverjuridische aspectenvan het ontwikkelen en gebruiken vansoftware. Naar verwachting kan dat ar-tikel binnenkort gepubliceerd worden.Een computer staat nooitalleeningHJ.WeversHoe houdjeeenproduktinteressantha~dat het door de gebruikers eenmaal alseen alledaags werktuig wordt gezien?Voor de pc industrie is dat op het mo-ment datacommunicatie. De fabrikan-ten hopen de pc niet slechts als alleen-staand hulpmiddel te verkopen, maarals communicatie-hulpmiddel met allecomputers in de wereld. Na Amerika isnu ook inEuropa de belangstellingvoordit gebied ontwaakt.DeindrastructuurUiteraard is er eenofandereverbindingnoodzakelijk tussen twee computers diewillen communiceren. Hoewel hetopenbare telefoonnet er nooit voor be-doeld is geweest, biedt het in de meestegevallen uitstekende mogelijkhedenom op dit moment op eenvoudige engoedkopewijze in de behoefte te voor-zien. Er is ook een speciaal datanet methogere kwaliteit maar ook veel hogerekosten. Er wordt hard gewerkt om eenalgemeen net te cre?ren dat zowelana-loge als digitale communicatiemogelijkmaakt. De voordracht was beperkt totgebruik van het telefoonnet.De hardwareDe 'truc' om digitale signalen over eenin principe analoog medium te krijgenis de digitale signalen om te zetten inanaloge en omgekeerd. De elektronicadie dat mogelijk maakt heet MODEM,vanModulator/Demodulator. Omgro-te verwarring tevoorkomenzijn erstan-daards afgesproken. Voor de VerenigdeStaten zijn dat Bell103 voor 300 baud(baud ~ bits per seconde), Bell212Avoor 1200 baud en V.22bis voor2400 baud. Dit laatste is een CCIITstandaard. In Europa werken we allan-ger niet CCITT standaards en we heb-ben hier V.21 (300 baud), V.23 (1200/75 baud), V.22 (1200 baud) en V.22bis.De genoemdestandaards zijn alleen no-dig voor de verbinding tussen de mo-dems overde telefoonlijn.Bij intelligen-te modems is ook een standaardisatievanhetprotocol tussenmodemencom-puter noodzakelijk. De defacto stan-daard is hier het zogenaamde 'Hayes'protocol naar de grootste Amerikaansefabrikant van modems die dit protocolontwierp. In Europa zijn pogingen on-dernomen deze interface te standaardi-seren (Y.25) maar door het veelvuldiggebruik van Amerikaanse programma-tuur die uiteraard alleen gebruik maaktvan het Hayes protocol, is dat niet erggelukt. De modemfabrikanten inEuro-pahebben eierenvoorhun geld gekozendoor zogenaamde 'Hayes compatible'modems op de markt te brengen. Eenaantal minder conservatieve EuropesePTT's (waaronder de Nederlandse) laateen dergelijk protocol toe, maar in eengroot aantal landenwordt de toepassingopzijnminstgehinderd. IntegenstellingtotAmerika, zijn we inEuropaeigenlijkpas gestart met een algemeen gebruikvan datacommunicatie en worden300 baud modems en het afgrijselijke1200175 viditel protocol nog het meestgebruikt bij gebrek aan redelijk geprijs-de 1200en 2400 baud modems.Wij ver-wachten echter dat de situatie in Europade komende twee jaar zal verbeteren.Ondertussen wordt al hard gewerkt aan9600 baud modems die gebruik makenvan het openbare telefoonnet.Een echteCement 1987 nr. 1standaard heeft zich hier nog niet aan-gediend.Uit alle inspanningen vande modemfa~brikanten (in de USA ca. 300 miljoendollarperjaar) blijktdatwe dekomendetijd nog gebruik zullen blijven makenvan het telefoonnet. Maar digitale net-werken dienen zich al aan. Hierbij kun-nen we over een aantaljaren zogenaam-de ISDN(integrated servicesdigitalnet-work) verwachten waarbij elk huis bij-voorbeeld 5 datalijnen van 9600 baud(zonder modem) en twee spraakkanalenkrijgt.De softwareOm ondercontrole van de operator meteen andere computer te kunnen com-municeren, is een communicatiepro-gramma nodig. Ook in zogenaamdege?ntegreerde pakketten is veelal eendatacommunicatie module aanwezig.Om bestanden foutvrij over te kunnenzenden is wederom een protocol nodig.De meest gebruikelijke zijn hier XMO-DEM, MODEM7, TELINK, KERMITenx.pc.Een bijzondergoedcommuni-catieprogramma op 'share-ware basis',dat wil zeggen probeer het eerst uit enals het bevalt betaaldan bereidwilligietszoals 75 dollar, is PROCOMM, ver-krijgbaar bij de pc gebruikersgroep Vande Hobby Computer Club, een grotenon-profit organisatie van (ook profes-sionele) computergebruikers in Neder-land.Bulletin board koortsDe afgelopen tweejaaris het aantal bul~letin boards vrijwel exponentieel toege-nomen. Een bulletin board is een com-puter (bijvoorbeeld een gewone pc metharddisk) die via een modem is aange-sloten op de telefoonlijn. Men kan metde eigen computer en een communica-tieprogramma dit board opbellen. Demodemvanhetbulletin board neemtdetelefoon op; men kan vervolgens ge-bruik maken van de geboden facilitei-ten. In vrijwel alle gevallen wordt eenelektronische versie van de bekende su-permarkt prikborden geboden en demogelijkheid bestanden en program-ma's te 'downloaden' (systeem naar ge~bruiker) ofte 'uploaden' (gebruiker naarsysteem). Het grote voordeel van ditsoort communicatiesystemen is dat be-richten (al dan niet openbaar of priv?)voor anderen kunnenworden achterge-laten op tijdstippen dat het de gebruikeruitkomt. Het berichtengedeelte van debulletin boards wordt ook wel E-mailgenoemd en vaak commercieel aange-boden (bijvoorbeeld MEMOCOM vande Nederlandse PTT).Cement 1987 nr. 1Gekoppelde bulletin boardsSinds 2 jaar is er bulletin software ver-krijgbaar waarbij de bulletin boards ineen netwerk kunnen worden gescha-keld. Hierbij kan lokaal een bericht aaneen gebruiker van een ander bulletinboard worden ingegeven. Op afgespro~ken tijdstippen (meest's nachts als de ta-rieven laagzijnen de telefoonnietinge-bruik is voor persoonlijke gesprekken)worden de berichten uitgewisseld. Er iseen door (professionele) hobbyisten on-derhouden wereldwijd net, het zoge~naamde Fido-net met meer dan 1500aangesloten computers over de heleaardbol verspreid. E?n Van de meest in-teressante toepassingen is daarbij hetzogenaamde conferencing systeemwaarbij de 'prikborden' op de verschil~lende computers in het net gekoppeldzijn. 'sNachts worden de berichten uit-gewisseld zodat de prikborden op alleaangesloten computers identiek zijn.Echte E-mailHet Fido-systeem is een bulletin boardmet een onderliggende transparanteuitwisseling van berichten. Veel toepas-singen hebben echter alleen maar hetmail gedeelte nodig en hebben geen be-hoefte aan het bulletin board gedeelte.Er bestaan dan ook pakketten die alleenhetE-mailgedeeltevan hetFido-proto-col ondersteunen. De gedachte hierbijis, dat elektronische post ook thuis be-zorgd moet worden en dat het ophalenuit een mailbox (Memocom enz.) nietnodig moet zijn.Nu instappen?Er wordt wel eens beweerd dat het bij-houden van de kennis op het gebied vande informatica nog net is te doen, maardat Van inhalen op het moment geensprake meer kanzijngeziendezeersnel-le ontwikkelingen. Voor de datacom-municatie gaat dit zeker niet op. Het iszeer wel mogelijk priv? dan wel zakelijkop een laag niveau in te stappen, wat teproeven van de zaken die aan de ordezijnenlaterte beslissenhoe ??nen anderkan worden ingepast.Als u priv? wilt beginnen, kan dat meteen eenvoudig (V:211v.23) modem eneen communicatieprogramma.Voor bedrijven en verenigingen is hetaan te raden eens te onderzoeken watelektronische berichtenuitwisselingkan betekenen. Te onderzoeken moge-lijkhedenzijn hier de commerci?le aan-biedingen (Memocom) en de onder ei-gen beheer opererende systemen (Fido,Seadog en anderen).Datacommunicatie gaat de komendejaren een grote ontwikkeling doorma-ken. Blijfvooralnietaan de kant staan tekijken. Nu instappen!Moeten wij naar C?ir.TN.OlsthoornC is een uiterst krachtige, flexibele enveelzijdige programmeertaal. Praktischalle grote softwarehouses zijn daar in-middels op overgestapt (Microsoft, Di-gital Research, enz.) en dat is niet voorniets.Behalvebelangrijkevoordelenzo-als de goede structuuren overzichtelijkefor-while en do-while constructiesblinkt de taal uit in haar uitdrukkings-vermogen. Om het kernachtig te zeg-gen:~les wat niet fundamenteel in strijd ismet de logica, mag in C.Elegante derrntities van define con-structie garanderen overzichtelijkheid.Het kost in feite geen moeite om hier-mee C eruit te laten zien als PASCAL ofPROLOG. De algemeenheid van depointerderrnities elimineren elkonder-scheid tussen pointers en array, zodatookineenmetmatriceswerkend reken-programma geen enkele indexering no-dig is. Dit scheelt enorm in de snelheid.En hier legt FORTRAN het dan ook aftegen C. C kan hierdoor zo'n 30 tot 40%sneller zijn dan FORTRAN.De hele compacte taalderrnitie geeftbo-vendien een veel dieper inzicht in pro-grammeren en informatica dan anderetalen.Het STABU-bestek op demicrocomputerKWoestenek, architectHet STABU Standaardbestek is een sys-teem waarmee meer mogelijk is dan hetsamenstellen vanjuridisch waterdichtecontractdocumenten. Het vormt deverbindende schakel tussen de bouw-deelgerichte ontwerpfase en de proces-gerichte uitvoeringsfase. De algemeneinformatie die in het systeem is opgesla-gen, is daardoor breed toepasbaar. (Desystematiek en de achtergronden vanhet STABU-Standaardbestek is bespro-ken in Cement nr. 10 1986.)Het STABU besteksysteem kan in tweehoofdonderdelen worden gesplitst teweten: het bepalingengedeelte en hetbeschrijvingsgedeelte. Het bepalingen-gedeelte kan weer worden gesplitst inalgemene, project-onafhankelijke be-palingen en projectgebonden bepalin-gen. Ook wordt onderscheid gemaakttussen administratieve bepalingen entechnische bepalingen. Het beschrij-vingsgedeelte is uitsluitend projectge-bonden.51Administratieve bepalingenDe administratieve bepalingen vormenhet contractuele kader van de aanne-mingsovereenkomst. Een gedeelte vandit contractuele kader is vastgelegd instandaarddocumenten. In het bestekkan een nadere uitwerking ofinvullingworden gegeven van het standaardka-der. STABU stelt hiervoor de STABUCatalogus Aanvullende Administratie~ve Bepalingen ter beschikking.T?chnische bepalingenDe technische bepalingen vormen hettechnischkwaliteitskadervan de aanne-mingsovereenkomst. Ook hier ligt eendeel van dit kader vast in standaarddo-cumenten. InhetSTABUbesteksysteemwordt dit algemene kader gecomple-teerd metdeSTABUStandaardTechni-sche Bepalingen die zijn opgenomen inde bundel STABU Standaard 1986. Ookten aanzienvandit technische kaderkanin het hestek een andere uitwerking ofinvulling plaatsvinden. DeSTABU Ca-talogus Aanvullende Technische Bepa-lingen bevat hiervoor de structuur eneen aantal keuzeteksten.BestekpostenVan het beschrijvingsgedeelte wordtdatgene wat in het bestek wordt opge-nomen de werkbeschrijving genoemd.De basiseenheid waaruit de werkbe-schrijving is opgebouwd is de bestek-post. Een bestekpost heeft een vaste op-bouw. Begonnen wordt met het 'werk-deel' dat bestaat uit eenkorttekst,optio-neel gevolgd door 'specificaties'. Hetwerkdeel wordt gevolgd door een'bouwdeeVinstallatiedeel'. Het werk-deel bevat de beschrijving van de mate-rialen en de verwerking daarvan terwijlhet bouwdeeVinstallatiedeel de onder-delen beschrijft die op deze wijze moe-ten worden gerealiseerd.Het samenstellen van een bestekpostkan met behulp van de STABU catalogiop een eenvoudige en snelle wijze ge-schieden.Bestekken samenstellen met eencomputerDe STABU-systematiek leent zich bijuitstek voor het samenstellen van be-stekken met behulp van de computer.Het gedemonstreerde programmadraait op een microcomputer en vraagteen werkgeheugen van 128 Kb. Voor deopslag van de bestanden wordt eenharddisk aanbevolen om het geheleSTABU-bestand (thans bijna 3 Mb)stand-by te hebben.Bestekken maken met behulp van decomputer wordt meestal in relatie ge-52IINFORMATICAbracht met tekstverwerking en somsmet database-programmatuur. Tekst-verwerkingsprogramma's zoals Word..star en Word Perfect zijn voor toepas-sing in de STABU-systematiek niet erggeschikt. Zij missende mogelijkheid tothet selectief kiezen van teksten en hetgroeperen hiervan in bestekposten: zemissen de mogelijkheid totsorterenvanbestekposten in verschillende volgordeen ze missen beveiligingen tegen ver-keerd gehruik van de systematiek. STA-BU stelt een aantal voorwaarden metbetrekking tot het gehruik teneinde destandaard 'schoon' te houden. Met data-base-programmatuur is ??n en .anderheter te verwezenlijken. Nadelen zijnhierdathetbestandineenrecord-struc-tuur moet worden ingebracht en dat debenadering van het bestand door de ge-bruiker moet worden gedefinieerd.Het gedemonstreerde programma isspecifiek ontwikkeld voor de STABUbesteksystematiek. Het is een voor~heeldprogramma dat als zodanig nietverkrijgbaar is maar door STABU voordemonstratiedoeleinden wordt ge-bruikt. Een aantal systeemhuizen is metSTABU een overeenkomst aangegaanvoor de levering van specifieke, doorSTABU geautoriseerde, programma-tuur.Visueel construerening.GJ.H.le DucMet behulp van de huidige CAD tech-nieken en CAD hulpmiddelen zoalsmuis of tablet en lichtpen, bitmap ter-minals ensnelle pc'sofmicrocomputersenz. kan menop een relatiefeenvoudigemanier tekeningen maken.Enkele jaren geleden was dit nog eenmoeizaam proces. Als een constructeureeningewikkelde berekeningwilde uit-voeren met behulp van de computer enapplicaties zoals Genesys ofStress, werdhij telkens geconfronteerd met het in-voeren van zijn gegevens in tahellen (al-fanumerieke invop). Ook moest hij, alshij dit soort gereedschappen wilde ge-bruiken, k?nnis hebben van de compu-ter en computerfaciliteiten. Tijdens deinvoer van deze tabellen, die meestalmet een editor gemaakt moesten wor-den, werden weleens fouten gemaakt.Deze fouten werden echter pas ontdektals de applicatie was opgestart (syntacti-sche fouten) ofnadat de berekening wasuitgevoerd (semantische fouten). Ditsoort fouten moesten dan door de ge-bruiker worden opgespoord en verbe~terd, met alle problemen van dien,waarna de applicatie opnieuwopgestartkonworden.Eensyntactischefout is bij-voorbeeld eenverkeerd formaat gebrui-ken voor de invoertabel(len), en een se-mantische fout is bijvoorbeeld het ver-keerd aanbrengen van een kracht (rich-ting, plaats).De uitvoer van dit soort applicaties be-stond meestal uiteenhele lijstvan getal-len, waaruit men pas na analyse de lijnkon tekenendie menwildehebben(bijv.momentenlijn, doorbuigingslijn enz.).Zou men nu echter een applicatie gaangebruiken die deze nadelen niet kent,dan wordt de manier van invoeren enafhandeling al duidelijk verbeterd.Bij I3P Raadgevend Ingenieursbureau iszo'n applicatie in de vorm van een pro-totype ontwikkeld. De applicatie is ge-naamd 'Mac Beam', geschrevenin PAS-CALdoor gebruik te makenvan de Ma-cintosh Toolhox en draait op een AppleMacintosh. Deze applicatie is geschiktvoor het herekenen van eenvoudige lig-gerproblemen.Netzoals de constructeurzijnprobleemgaat analyseren en in een schematischetekening op papier zet, kan hij in dezeapplicatie dezelfde schematische teke-ning inbrengen. De relatie tot de sym-boliek blijft bestaan. Het is de bedoelingom met behulp van een muis liggerde-len te tekenen die willekeurigverplaatstofverwijderd mogenwordenenwaarbijtelkens de eigenschappen zoals deE-modulus, de doorsnede en het traag-heidsmoment veranderd kunnen wor-den. De belastingen, ondersteuningenen momenten kunnen op willekeurigeplaatsen op de ligger worden gezet; zemogen ook verplaatst of verwijderdworden.De applicatie controleert bij elke actievan de gebruiker, ofdeze geen semanti-sche fouten maakt, zoals het plaatsenvan een kracht ofondersteuning buitendeligger.Als de gehruikerzijn probleemal tekenend heeft ingevoerd, kan hetsysteem gaan analyseren en berekenen.De uitvoer van deze herekening wordtdaarna duidelijk weergegeven in de ge-wenste lijnen, zoals dwarskrachtenlijn,momentenlijn, doorhuigingslijn enhoekverdraaiingslijn. De gebruiker kanhierna zijn gebouwde model modifice-renenopnieuwuitrekenenzodathetre~sultaat bijvoorbeeld gunstiger zou zijnten opzichte van de VB 1974/1984(NEN 3880). Ook kan de gewenstelijn(en) worden geprint enlofde de re-sultaten worden weergegeven ineen ta-bel. Tevens bestaat de mogelijkheid deschematische tekening tebewarenzodatdeze voor eventueel later gebruik gelijkaanspreekbaar is.Cement 1987 nr. 1